DOI article:
Lewicki, Jakub: Stropy kasetonowe w Polsce
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.48915#0586
Materiały Stowarzyszenia Historyków Sztuki
579
czan. Była to przyczyna szybkiego upowszechnie-
nia się nowego typu dekoracji w kamienicach i pała-
cach Krakowa7 a potem w jego okolicach (dwory
i wille podmiejskie). Tym należy tłumaczyć poja-
wienie się dużej liczby stropów kasetonowych, któ-
re wciąż są odkrywane w krakowskich wnętrzach.
Najbardziej znanym przykładem wczesnej dekora-
cji kasetonowej jest pochodzący z 2. dekady XVI
wieku (nawet z około 1510 roku) strop w Akademii
Krakowskiej w tak zwanej Sali Jagiellońskiej w Col-
legium Maius8.
O szybkim rozpowszechnianiu się kasetonowych
dekoracji świadczy ich występowanie poza Krako-
wem. Powstawały one z inicjatywy rodziny Szydło-
wieckich, która była blisko związana piastowanymi
funkcjami z królewskim dworem. Wykonano je w
zamku (około 1515) i kościele w Szydłowcu (1509-
1531 lub po 1526), kościele w Ćmielowie9, kolegia-
cie opatowskiej (po 1514) oraz w Miechowie (wnę-
trze Grobu Chrystusa, przed 1538)10. Pomimo nie-
precyzyjnego datowania11, stropy te należy uznać za
najwcześniejszy zespół tego typu dekoracji poza
Krakowem, a ich wykonanie wynikało z inspiracji
wnętrzami wawelskiego zamku.
Na podstawie zachowanych wawelskich przy-
kładów można sądzić, że drewniane kasetony różni-
ły się stylistycznie od swoich odpowiedników ku-
tych w kamieniu. Dekoracje jednych jak i drugich
mają formę kwadratowych skrzyńców. Rozwiązania
wykonane w kamieniu były jednak płytkie i ukształ-
towane reliefowo. Miały one przede wszystkim zna-
czenie symboliczno-dekoracyjne, co świadczy o du-
żej wadze przywiązywanej do nowego typu
dekoracji. Zupełnie inaczej ukształtowano drewnia-
ne stropy kasetonowe. Belki z reguły były głębokie,
a ich profilowanie nosiło cechy miejscowej wytwór-
czości. Występowały wtedy także drewniane kaseto-
ny dużo bardziej zbliżone do kamiennych odpo-
7 Najwięcej ich przykładów omówił TAJCHMAN, op. cit.,
s. 25-30.
8 K. ESTREICHER, Collegium Maius. Dzieje gmachu.
Kraków 1968, s. 196; TAJCHMAN, op. cit., przyp. 192;
K. ESTREICHER, Collegium Maius Uniwersytetu Ja-
giellońskiego w Krakowie. Dzieje, Obyczaje, Zbiory. War-
szawa 1971, s. 54. Należy zwrócić uwagę, że zrekonstru-
owany obecnie strop różni się od widocznego na rysunku
Michała Stachowicza z 1821 roku. Zygmunt III nadaje
Uniwersytetowi berło w Sali pod Orłami na Wawelu i nie-
co mniej od innych z 1821 roku, Odnowienie Uniwersyte-
tu przez Władysława Jagiełłę, Uczta na cześć Anny Jagie-
lonki w 1584 roku - por. Ibid., s. 41, 54 i 76.
9 Strop w kościele w Ćmielowie jest błędnie datowany
przez Katalog Zabytków Sztuki na wiek XIX - około 1509-
1531. Katalog Zabytków Sztuki w Polsce. TUI, woj kielec-
kie, pow. opatowski. Warszawa 1959, s. 10. Red.T. Łoziński.
wiedników zwane dzisiaj płytkimi, jednak liczba
tych rozwiązań nie jest zbyt duża. Zachowane roze-
ty (np. dekorujące wnętrza wawelskie), które nie-
gdyś wypełniały skrzyńce, ozdobiono stylizowanym
maswerkiem ukształtowanym z fantazyjnie powygi-
nanych wici roślinnych. Świadczy to o wpływach
miejscowej nadal późnogotyckiej tradycji, która
była powszechna w środowiskach działających na
tym terenie snycerzy.
Maloyvane kasetony i rozpowszechnienie się de-
koracji
Pierwsze malowane dekoracje w formie kaseto-
nów wykonano po 1519 roku w katedrze płockiej,
której prezbiterium ozdobiło kasetonowe podniebie-
nie o skrzyńcach pokrytych najwyborniejszym lazu-
rem, a wypełniające je róże i listwy pozłocono
„fajngoldem”, czyli złotem węgierskim12. O popu-
larności i szybkim rozprzestrzenianiu się dekoracji
tego typu świadczą niewielkie kościoły, z których
dekoracje w Krużlowej (po 1523)13, Grębieniu
(po 1520), Międzyrzeczu Górnym (1522) i Łasze-
wie (1. połowa XVI wieku) należą do najbardziej
znanych14.
Aby obraz rozprzestrzeniania się kasetonowych
dekoracji był pełen, należy także wspomnieć o naj-
wcześniejszych przykładach z sąsiednich terenów.
Przed 1529 rokiem powstał kasetonowy strop połu-
dniowego wykusza w ratuszu wrocławskim, którego
forma była prawdopodobnie zbliżona do stropów
we wnętrzach wawelskich15. Także w kamienicach
wrocławskich znaleziono kilka stropów kasetono-
wych datowanych przed połową XVI wieku Strop
kasetonowy odnaleziono w Poznaniu (Staiy Rynek
42, po 1536)16.
Prowadzone badania i dokładna inwentaryzacja
zabytków może dostarczyć dodatkowych dowodów
szybkiego rozpowszechniania się dekoracji kase-
tonowych w Polsce. Powyższe przypuszczenie
10 Bardzo dokładnie te dekoracje omówiła WOLFF-ŁO-
ZIŃSKA, op. cit., s. 180-186.
11 PUGET, op. cit. Tamże najważniejsza literatura na ten
temat.
12 WOLFF-ŁOZIŃSKA, op. cit., s. 175.
13 W nawie kościoła znajduje się strop o dekoracji analo-
gicznej do tak zwanych Felderdecken, gdzie powierzch-
nię stropu dzielono przy pomocy gotycko profilowanych
listew na 6 lub 8 dużych kwadratowych (kasetonowych)
pól. W zachodniej Europie rozwiązania te są niekiedy na-
zywane gotyckimi stropami kasetonowymi - WOLFF-
ŁOZIŃSKA, op. cit., s. 80-88, 116-117, 164-165.
14 SZYMAŃSKI, op. cit., s. 41, 80; WOLFF-ŁOZIŃ-
SKA, op. cit., s. 175-190.
15ZLAT, op. cit., s. 194-196.
16 TAJCHMAN, op. cit., s. 25, 26, 29-30.
579
czan. Była to przyczyna szybkiego upowszechnie-
nia się nowego typu dekoracji w kamienicach i pała-
cach Krakowa7 a potem w jego okolicach (dwory
i wille podmiejskie). Tym należy tłumaczyć poja-
wienie się dużej liczby stropów kasetonowych, któ-
re wciąż są odkrywane w krakowskich wnętrzach.
Najbardziej znanym przykładem wczesnej dekora-
cji kasetonowej jest pochodzący z 2. dekady XVI
wieku (nawet z około 1510 roku) strop w Akademii
Krakowskiej w tak zwanej Sali Jagiellońskiej w Col-
legium Maius8.
O szybkim rozpowszechnianiu się kasetonowych
dekoracji świadczy ich występowanie poza Krako-
wem. Powstawały one z inicjatywy rodziny Szydło-
wieckich, która była blisko związana piastowanymi
funkcjami z królewskim dworem. Wykonano je w
zamku (około 1515) i kościele w Szydłowcu (1509-
1531 lub po 1526), kościele w Ćmielowie9, kolegia-
cie opatowskiej (po 1514) oraz w Miechowie (wnę-
trze Grobu Chrystusa, przed 1538)10. Pomimo nie-
precyzyjnego datowania11, stropy te należy uznać za
najwcześniejszy zespół tego typu dekoracji poza
Krakowem, a ich wykonanie wynikało z inspiracji
wnętrzami wawelskiego zamku.
Na podstawie zachowanych wawelskich przy-
kładów można sądzić, że drewniane kasetony różni-
ły się stylistycznie od swoich odpowiedników ku-
tych w kamieniu. Dekoracje jednych jak i drugich
mają formę kwadratowych skrzyńców. Rozwiązania
wykonane w kamieniu były jednak płytkie i ukształ-
towane reliefowo. Miały one przede wszystkim zna-
czenie symboliczno-dekoracyjne, co świadczy o du-
żej wadze przywiązywanej do nowego typu
dekoracji. Zupełnie inaczej ukształtowano drewnia-
ne stropy kasetonowe. Belki z reguły były głębokie,
a ich profilowanie nosiło cechy miejscowej wytwór-
czości. Występowały wtedy także drewniane kaseto-
ny dużo bardziej zbliżone do kamiennych odpo-
7 Najwięcej ich przykładów omówił TAJCHMAN, op. cit.,
s. 25-30.
8 K. ESTREICHER, Collegium Maius. Dzieje gmachu.
Kraków 1968, s. 196; TAJCHMAN, op. cit., przyp. 192;
K. ESTREICHER, Collegium Maius Uniwersytetu Ja-
giellońskiego w Krakowie. Dzieje, Obyczaje, Zbiory. War-
szawa 1971, s. 54. Należy zwrócić uwagę, że zrekonstru-
owany obecnie strop różni się od widocznego na rysunku
Michała Stachowicza z 1821 roku. Zygmunt III nadaje
Uniwersytetowi berło w Sali pod Orłami na Wawelu i nie-
co mniej od innych z 1821 roku, Odnowienie Uniwersyte-
tu przez Władysława Jagiełłę, Uczta na cześć Anny Jagie-
lonki w 1584 roku - por. Ibid., s. 41, 54 i 76.
9 Strop w kościele w Ćmielowie jest błędnie datowany
przez Katalog Zabytków Sztuki na wiek XIX - około 1509-
1531. Katalog Zabytków Sztuki w Polsce. TUI, woj kielec-
kie, pow. opatowski. Warszawa 1959, s. 10. Red.T. Łoziński.
wiedników zwane dzisiaj płytkimi, jednak liczba
tych rozwiązań nie jest zbyt duża. Zachowane roze-
ty (np. dekorujące wnętrza wawelskie), które nie-
gdyś wypełniały skrzyńce, ozdobiono stylizowanym
maswerkiem ukształtowanym z fantazyjnie powygi-
nanych wici roślinnych. Świadczy to o wpływach
miejscowej nadal późnogotyckiej tradycji, która
była powszechna w środowiskach działających na
tym terenie snycerzy.
Maloyvane kasetony i rozpowszechnienie się de-
koracji
Pierwsze malowane dekoracje w formie kaseto-
nów wykonano po 1519 roku w katedrze płockiej,
której prezbiterium ozdobiło kasetonowe podniebie-
nie o skrzyńcach pokrytych najwyborniejszym lazu-
rem, a wypełniające je róże i listwy pozłocono
„fajngoldem”, czyli złotem węgierskim12. O popu-
larności i szybkim rozprzestrzenianiu się dekoracji
tego typu świadczą niewielkie kościoły, z których
dekoracje w Krużlowej (po 1523)13, Grębieniu
(po 1520), Międzyrzeczu Górnym (1522) i Łasze-
wie (1. połowa XVI wieku) należą do najbardziej
znanych14.
Aby obraz rozprzestrzeniania się kasetonowych
dekoracji był pełen, należy także wspomnieć o naj-
wcześniejszych przykładach z sąsiednich terenów.
Przed 1529 rokiem powstał kasetonowy strop połu-
dniowego wykusza w ratuszu wrocławskim, którego
forma była prawdopodobnie zbliżona do stropów
we wnętrzach wawelskich15. Także w kamienicach
wrocławskich znaleziono kilka stropów kasetono-
wych datowanych przed połową XVI wieku Strop
kasetonowy odnaleziono w Poznaniu (Staiy Rynek
42, po 1536)16.
Prowadzone badania i dokładna inwentaryzacja
zabytków może dostarczyć dodatkowych dowodów
szybkiego rozpowszechniania się dekoracji kase-
tonowych w Polsce. Powyższe przypuszczenie
10 Bardzo dokładnie te dekoracje omówiła WOLFF-ŁO-
ZIŃSKA, op. cit., s. 180-186.
11 PUGET, op. cit. Tamże najważniejsza literatura na ten
temat.
12 WOLFF-ŁOZIŃSKA, op. cit., s. 175.
13 W nawie kościoła znajduje się strop o dekoracji analo-
gicznej do tak zwanych Felderdecken, gdzie powierzch-
nię stropu dzielono przy pomocy gotycko profilowanych
listew na 6 lub 8 dużych kwadratowych (kasetonowych)
pól. W zachodniej Europie rozwiązania te są niekiedy na-
zywane gotyckimi stropami kasetonowymi - WOLFF-
ŁOZIŃSKA, op. cit., s. 80-88, 116-117, 164-165.
14 SZYMAŃSKI, op. cit., s. 41, 80; WOLFF-ŁOZIŃ-
SKA, op. cit., s. 175-190.
15ZLAT, op. cit., s. 194-196.
16 TAJCHMAN, op. cit., s. 25, 26, 29-30.