DOI Artikel:
Porębski, Mieczysław: Pojęcie stylu w badaniach nad sztuką XIX i XX w.
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.48233#0062
MIECZYSŁAW PORĘBSKI
ryzmu i symbolizmu? Wydaje się, że tak, że pomimo
indywidualnego uwarunkowania obydwu postaw są
w obrębie cyklu stylotwórczego fazy wykazujące wy-
raźną tendencję do przechodzenia od postaw heroicz-
nych i interpretacji alegorycznej ku postawom mi-
stycznym i interpretacji symbolicznej i są fazy, w
których tendencja ta przyjmuje kierunek odwrotny.
Tak więc w interesującym nas tutaj cyklu „nowo-
czesnym” pewien nawrót do alegorii, skompromito-
wanej doszczętnie w oczach romantyków, następuje
w fazie realistyczno-modernistycznej wraz z pojawia-
jącą się wówczas — nie tylko u Courbeta — „alegorią
realną”. Sporo alegoryzmu jest jeszcze i w natura-
lizmie, ale tutaj też zaczyna się kolejny odwrót —
wyraźnie widoczny chociażby w ewolucji impresjo-
nizmu — który przygotowuje triumf zmetonimizowa-
nej interpretacji symbolicznej głoszonej programowo
w ramach tendencji antynaturalistycznych. Ten pro-
gramowy symbolizm porzucony znów zostaje przez
zaawansowane tendencje awangardowe i klasycyzu-
jąco-akademickie, dla których charakterystyczny jest
alegoryzm w typowej dla niego wersji idealno-meta-
forycznej. Cykl zamyka nawrót ku symbolizmowi,
jaki zaznacza się w manieryczno-romantycznej fazie
rozwoju tendencji awangardowych, dziś już raczej
zamkniętej.
Jeżeli w ten sposób dwa wyraźne apogea alego-
ryzmu przypadałyby na te momenty zwrotne cyklu
stylotwórczego, które znamionują przejście od etapu
historiotwórstwa do etapu mitotwórstwa i odwrotnie,
to apogea symbolizmu związane by były z dwoma
innymi momentami zwrotnymi — jednym w fazie
najbardziej nasilonego klasycyzującego mitotwórstwa,
gdy wstępująca metafora zaczyna zdobywać przewagę
nad zstępującą metonimią, drugi — w równie nasilo-
nej, szczytowej fazie romantycznego historyzmu, gdy
ewolucja obrazowania przybiera kierunek odwrotny —
od metafory znów do metonimii.
Żeby ciąg tych kolejnych reorientacji uwidocznić
w pomocnym nam tutaj schemacie przestrzeni fazo-
wej, wzbogacić by należało ten schemat o dodatkowy,
czwarty wymiar, który by odpowiadał nowo uwzględ-
nionej opozycji:
alegoria Z symbol
A/S
Da to nam w rezultacie schemat następujący:
Ten sam schemat stanie się czytelniejszy w po-
staci rozwiniętej, która wydobywa i uwidacznia jego
cykliczny, czterofazowy charakter (z pominięciem
morfizmów mniej dla dominujących tendencji rozwo-
jowych typowych):
KLASYCYZM
awanąardyzacjo
Pozostaje pytanie o związek pomiędzy następstwem
faz w cyklu .stylotwórczym a procesem wymiany po-
koleń, który zdaje się to następstwo warunkować,
nadając mu określony rytm czasowy, dalej zaś pyta-
nie następne (wiążące się zresztą z pierwszym) o sto-
sowalność zaproponowanego tu schematu do innych,
wcześniejszych epok stylowych. Odpowiedź na obydwa
pytania wymaga jednak dalszych szczegółowych roz-
ważań analitycznych, na które nie ma tu już miejsca.
ryzmu i symbolizmu? Wydaje się, że tak, że pomimo
indywidualnego uwarunkowania obydwu postaw są
w obrębie cyklu stylotwórczego fazy wykazujące wy-
raźną tendencję do przechodzenia od postaw heroicz-
nych i interpretacji alegorycznej ku postawom mi-
stycznym i interpretacji symbolicznej i są fazy, w
których tendencja ta przyjmuje kierunek odwrotny.
Tak więc w interesującym nas tutaj cyklu „nowo-
czesnym” pewien nawrót do alegorii, skompromito-
wanej doszczętnie w oczach romantyków, następuje
w fazie realistyczno-modernistycznej wraz z pojawia-
jącą się wówczas — nie tylko u Courbeta — „alegorią
realną”. Sporo alegoryzmu jest jeszcze i w natura-
lizmie, ale tutaj też zaczyna się kolejny odwrót —
wyraźnie widoczny chociażby w ewolucji impresjo-
nizmu — który przygotowuje triumf zmetonimizowa-
nej interpretacji symbolicznej głoszonej programowo
w ramach tendencji antynaturalistycznych. Ten pro-
gramowy symbolizm porzucony znów zostaje przez
zaawansowane tendencje awangardowe i klasycyzu-
jąco-akademickie, dla których charakterystyczny jest
alegoryzm w typowej dla niego wersji idealno-meta-
forycznej. Cykl zamyka nawrót ku symbolizmowi,
jaki zaznacza się w manieryczno-romantycznej fazie
rozwoju tendencji awangardowych, dziś już raczej
zamkniętej.
Jeżeli w ten sposób dwa wyraźne apogea alego-
ryzmu przypadałyby na te momenty zwrotne cyklu
stylotwórczego, które znamionują przejście od etapu
historiotwórstwa do etapu mitotwórstwa i odwrotnie,
to apogea symbolizmu związane by były z dwoma
innymi momentami zwrotnymi — jednym w fazie
najbardziej nasilonego klasycyzującego mitotwórstwa,
gdy wstępująca metafora zaczyna zdobywać przewagę
nad zstępującą metonimią, drugi — w równie nasilo-
nej, szczytowej fazie romantycznego historyzmu, gdy
ewolucja obrazowania przybiera kierunek odwrotny —
od metafory znów do metonimii.
Żeby ciąg tych kolejnych reorientacji uwidocznić
w pomocnym nam tutaj schemacie przestrzeni fazo-
wej, wzbogacić by należało ten schemat o dodatkowy,
czwarty wymiar, który by odpowiadał nowo uwzględ-
nionej opozycji:
alegoria Z symbol
A/S
Da to nam w rezultacie schemat następujący:
Ten sam schemat stanie się czytelniejszy w po-
staci rozwiniętej, która wydobywa i uwidacznia jego
cykliczny, czterofazowy charakter (z pominięciem
morfizmów mniej dla dominujących tendencji rozwo-
jowych typowych):
KLASYCYZM
awanąardyzacjo
Pozostaje pytanie o związek pomiędzy następstwem
faz w cyklu .stylotwórczym a procesem wymiany po-
koleń, który zdaje się to następstwo warunkować,
nadając mu określony rytm czasowy, dalej zaś pyta-
nie następne (wiążące się zresztą z pierwszym) o sto-
sowalność zaproponowanego tu schematu do innych,
wcześniejszych epok stylowych. Odpowiedź na obydwa
pytania wymaga jednak dalszych szczegółowych roz-
ważań analitycznych, na które nie ma tu już miejsca.