DOI Artikel:
Kuczman, Kazimierz: Italizujące "Opłakiwanie Chrystusa" z roku 1519 w krakowskim klasztorze Kanoników Regularnych
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.48233#0114
KAZIMIERZ KUCZMAN
REALIZUJĄCE „OPŁAKIWANIE CHRYSTUSA" Z ROKU 1519
W KRAKOWSKIM KLASZTORZE KANONIKÓW REGULARNYCH*
Okres 1. połowy w. XVI zaliczyć można do naj-
ciekawszych epizodów w dziejach malarstwa polskie-
go: z jednej strony następuje wtedy sublimacja
form gotyckich, z drugiej — napór fali renesansu,
która nie jest jednak w stanie wyprzeć gotyku, wy-
pełnia 'tylko coraz silniej zarysowujące się w nim
szczeliny, bardzo rzadko zaś triumfuje zdecydowanie
własną formą. Zmaganie się elementów tradycyjnych
z renesansowymi prowadzi często do kompromisowe-
go stopienia się przeciwstawnych dążeń w nową,
swoistą jakość, występują również przejawy wyraź-
nego eklektyzmu, zwłaszcza wtedy, gdy w grę wcho-
dzą wpływy włoskie: przykładem może być prezen-
towane Opłakiwanie Chrystusa (il. 1). Za poświęce-
niem dziełu odrębnej uwagi przemawiają zarówno
jego interesujące walory artystyczne, fakt, iż opa-
trzone jest datą i sygnaturą artysty, jak również to,
że jest w zasadzie nieznane w literaturze z zakresu
historii sztuki.
Jedyna publikowana informacja o obrazie, na któ-
rą udało mi się natrafić, z krótkim, lecz — jak się
wydaje — celnym komentarzem, zawarta jest w
rzadkiej dziś książce wydanej w r. 1905 z okazji
pięćsetlecia klasztoru kanoników regularnych w
Krakowie: W jednym z tych pokoi [obecnej biblio-
teki] jest obraz Matki Boskiej Bolesnej z r. 1519.
Choć nieudolnie przemalowany, zdradza rękę wpraw-
nego malarza, który do pewnego stopnia podlegał
włoskim wpływom, widocznym głównie w postaci
Chrystusa, ugrupowanych figur i przedstawieniu
krajobrazu1. Autorzy książki powołują się w przy-
pisie na referat Marcelego Nałęcz-Dobrowolskiego,
* Panu prof. Lechowi Kalinowskiemu pragnę podzię-
kować za zapoznanie się z treścią artykułu i uwagi, któ-
re — na miarę swych możliwości — starałem się uwzględ-
nić w jego ostatecznej wersji.
1 [A. BŁACHUT, M. BARTYNOWSKI], W pięćsetną
rocznicę założenia klasztoru Bożego Ciała na Kazimierzu
w Krakowie (1405—1905), Kraków 1905, s. 87. Błędnie po-
wygłoszony na temat obrazu w Komisji Historii Sztu-
ki AU 25 lutego 1905 r., niestety nie publikowany,
o jego konkluzjach można więc sądzić jedynie na
podstawie cytowanej relacji.
Wskazane w notatce miejsce przechowania obra-
zu, obecna biblioteka klasztorna, było prawdopodob-
nie tym pomieszczeniem, w którym obraz znajdował
się również w chwili jego ufundowania. Należy nad-
mienić, że sala biblioteczna usytuowana jest w obrę-
bie najstarszych partii klasztoru, wzniesionych głów-
nie przez ks. Grzegorza- Polaka, prepozyta kanoników
regularnych w latach 1428—39. Wskazana sala mia-
ła pierwotnie charakter infirmerii, podzielonej w 2.
ćwierci w. XVII przez ks. Marcina Kłoczyńskiego
na bibliotekę i pokoje letnie, które za prepozytury
ks. Sebastiana Kwiatkowskiego (1778—1814) przezna-
czono również na przechowalnię książek2. Obecnie
biblioteka ma układ przestrzenny dawnej infirmerii.
O pierwotnym charakterze pomieszczenia przypomi-
na zachowana w ścianie wschodniej wnęka przezna-
czona na ołtarz. Wolno przypuszczać, że już Grze-
gorz Polak ufundował tu pierwsze, gotyckie retabu-
lum, które przetrwało do r. 1519, kiedy to za pre-
pozytury ks. Piotra zw. Prowizorem (1505—26) wsta-
wiono nowe, z częścią środkową zachowaną do dziś.
Za tym przeznaczeniem interesującego nas tryptyku
przemawia chociażby tematyka sceny głównej, idea
cierpienia korespondująca z klasztorną lecznicą.
Opłakiwanie mogłoby tym samym stanowić przyczy-
nek do ikonografii „szpitalnej”, nie ulega bowiem
wątpliwości, iż w wielu infirmeriach umieszczano
ołtarze, lecz bez prowadzenia pod tym kątem szer-
dany w książce tytuł obrazu nie wyklucza jego identycz-
ności z Opłakiwaniem.
2 Chronologię nawarstwień architektonicznych zabudo-
wań klasztornych ustalam w ich opracowaniu inwenta-
ryzacyjnym, przeznaczonym do Katalogu Zabytków Kra-
kowa, mszps w Instytucie Sztuki PAN.
104
REALIZUJĄCE „OPŁAKIWANIE CHRYSTUSA" Z ROKU 1519
W KRAKOWSKIM KLASZTORZE KANONIKÓW REGULARNYCH*
Okres 1. połowy w. XVI zaliczyć można do naj-
ciekawszych epizodów w dziejach malarstwa polskie-
go: z jednej strony następuje wtedy sublimacja
form gotyckich, z drugiej — napór fali renesansu,
która nie jest jednak w stanie wyprzeć gotyku, wy-
pełnia 'tylko coraz silniej zarysowujące się w nim
szczeliny, bardzo rzadko zaś triumfuje zdecydowanie
własną formą. Zmaganie się elementów tradycyjnych
z renesansowymi prowadzi często do kompromisowe-
go stopienia się przeciwstawnych dążeń w nową,
swoistą jakość, występują również przejawy wyraź-
nego eklektyzmu, zwłaszcza wtedy, gdy w grę wcho-
dzą wpływy włoskie: przykładem może być prezen-
towane Opłakiwanie Chrystusa (il. 1). Za poświęce-
niem dziełu odrębnej uwagi przemawiają zarówno
jego interesujące walory artystyczne, fakt, iż opa-
trzone jest datą i sygnaturą artysty, jak również to,
że jest w zasadzie nieznane w literaturze z zakresu
historii sztuki.
Jedyna publikowana informacja o obrazie, na któ-
rą udało mi się natrafić, z krótkim, lecz — jak się
wydaje — celnym komentarzem, zawarta jest w
rzadkiej dziś książce wydanej w r. 1905 z okazji
pięćsetlecia klasztoru kanoników regularnych w
Krakowie: W jednym z tych pokoi [obecnej biblio-
teki] jest obraz Matki Boskiej Bolesnej z r. 1519.
Choć nieudolnie przemalowany, zdradza rękę wpraw-
nego malarza, który do pewnego stopnia podlegał
włoskim wpływom, widocznym głównie w postaci
Chrystusa, ugrupowanych figur i przedstawieniu
krajobrazu1. Autorzy książki powołują się w przy-
pisie na referat Marcelego Nałęcz-Dobrowolskiego,
* Panu prof. Lechowi Kalinowskiemu pragnę podzię-
kować za zapoznanie się z treścią artykułu i uwagi, któ-
re — na miarę swych możliwości — starałem się uwzględ-
nić w jego ostatecznej wersji.
1 [A. BŁACHUT, M. BARTYNOWSKI], W pięćsetną
rocznicę założenia klasztoru Bożego Ciała na Kazimierzu
w Krakowie (1405—1905), Kraków 1905, s. 87. Błędnie po-
wygłoszony na temat obrazu w Komisji Historii Sztu-
ki AU 25 lutego 1905 r., niestety nie publikowany,
o jego konkluzjach można więc sądzić jedynie na
podstawie cytowanej relacji.
Wskazane w notatce miejsce przechowania obra-
zu, obecna biblioteka klasztorna, było prawdopodob-
nie tym pomieszczeniem, w którym obraz znajdował
się również w chwili jego ufundowania. Należy nad-
mienić, że sala biblioteczna usytuowana jest w obrę-
bie najstarszych partii klasztoru, wzniesionych głów-
nie przez ks. Grzegorza- Polaka, prepozyta kanoników
regularnych w latach 1428—39. Wskazana sala mia-
ła pierwotnie charakter infirmerii, podzielonej w 2.
ćwierci w. XVII przez ks. Marcina Kłoczyńskiego
na bibliotekę i pokoje letnie, które za prepozytury
ks. Sebastiana Kwiatkowskiego (1778—1814) przezna-
czono również na przechowalnię książek2. Obecnie
biblioteka ma układ przestrzenny dawnej infirmerii.
O pierwotnym charakterze pomieszczenia przypomi-
na zachowana w ścianie wschodniej wnęka przezna-
czona na ołtarz. Wolno przypuszczać, że już Grze-
gorz Polak ufundował tu pierwsze, gotyckie retabu-
lum, które przetrwało do r. 1519, kiedy to za pre-
pozytury ks. Piotra zw. Prowizorem (1505—26) wsta-
wiono nowe, z częścią środkową zachowaną do dziś.
Za tym przeznaczeniem interesującego nas tryptyku
przemawia chociażby tematyka sceny głównej, idea
cierpienia korespondująca z klasztorną lecznicą.
Opłakiwanie mogłoby tym samym stanowić przyczy-
nek do ikonografii „szpitalnej”, nie ulega bowiem
wątpliwości, iż w wielu infirmeriach umieszczano
ołtarze, lecz bez prowadzenia pod tym kątem szer-
dany w książce tytuł obrazu nie wyklucza jego identycz-
ności z Opłakiwaniem.
2 Chronologię nawarstwień architektonicznych zabudo-
wań klasztornych ustalam w ich opracowaniu inwenta-
ryzacyjnym, przeznaczonym do Katalogu Zabytków Kra-
kowa, mszps w Instytucie Sztuki PAN.
104