DOI Artikel:
Żygulski, Zdzisław: Stan badań nad polskim mundurem wojskowym
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.48233#0432
ZDZISŁAW ŻYGULSKI JUN.
STAN BADAŃ NAD POLSKIM
MUNDUREM WOJSKOWYM*
Lat temu przeszło 40, dnia 31 marca 1935 r., w
Warszawie, na zebraniu dyskusyjnym Stowarzyszenia
Przyjaciół Muzeum Wojska w Warszawie, Bronisław
Gembarzewski wygłosił referat pt. Uwagi o ubiorze
wojskowym i ogólnej charakterystyce zewnętrznej
żołnierza, wydrukowany następnie w biuletynie te-
goż Stowarzyszenia, w „Broni i Barwie”, w czwar-
tym, kwietniowym numerze r. 1935. Jest to chyba je-
dyny w naszym piśmiennictwie artykuł poruszający
niektóre ważne problemy teoretyczne w badaniach
nad mundurem wojskowym. Na samym wstępie autor
zwracał uwagę na trudności badawcze w zakresie
ogólnej historii ubiorów, upatrując je w wielkiej róż-
norodności i zmienności przedmiotu, znikomej ilości
i fragmentaryczności zachowanych zabytków rzeczo-
wych, niepewności dokumentów ikonograficznych,
wreszcie niewystarczającej ścisłości opisów. Tempe-
rament Gembarzewskiego nie pozwolił mu zbyt dłu-
go utrzymywać tonu teoretycznego, w swojej wypo-
wiedzi szybko przeszedł do anegdoty i barwnych opi-
sów sylwetek żołnierzy wszystkich czasów.
Wydaje mi się, że właśnie w kwestii uporządko-
wania pojęć i terminów oraz w sprawie oceny sto-
sowanych metod sporo jest jeszcze do zrobienia i te-
mu chciałbym na początek poświęcić kilka uwag.
Proponuję przyjęcie dwóch terminów i zarazem dys-
cyplin badawczych: termin pierwszy to munduro-
znawstwo jako nauka o typach i odmianach mun-
durów wojskowych w sensie typologicznym, opiso-
wym, porządkującym, katalogowym, termin drugi to
mundurologia, niejako wyższy stopień badań, nauka
o genezie, o wzajemnych związkach, o znaczeniu
ideowym i symbolicznym, a także o roli ubiorów
* Praca była przedstawiona na Jubileuszowej Sesji Klu-
bu Kostiumologii i Tkaniny Artystycznej Oddziału War-
szawskiego SHS. Warszawa 4—6.III.1976 r.
wojskowych poza ich właściwą funkcją. Gbie te wy-
odrębnione dyscypliny, ściśle ze sobą powiązane, na-
leżą do historii kultury materialnej i do historii woj-
skowej, łącząc się zarazem z ogólną historią ubiorów
i kostiumologią. Leżąc na pograniczu wielu ogólniej-
szych dziedzin są zwykle traktowane po macoszemu,
bardziej interesują się nimi artyści-bataliści, sceno-
grafowie, ludzie teatru i kina, kolekcjonerzy i mi-
łośnicy militariów, niż uczeni zawodowi. Trzeba od
razu zwrócić uwagę na to, że wiedza o mundurach
jest z reguły pomijana w popularnych podręcznikach
historii ubiorów.
Celem zarówno munduroznawstwa, jak i mundu-
rologii jest pełna, o ile możności, wiedza o tym, jak
wyglądały, jak były używane i co oznaczały ubiory
wojskowe dawne, nowsze i współczesne. Podobnie
jak w innych dziedzinach kultury materialnej pomoc-
ne tu są zabytki rzeczowe (oryginalne okazy), źródła
pisane (regulaminy wojskowe, przepisy mundurowe,
opisy mundurów w relacjach obserwatorów, pamięt-
niki wojskowe) oraz ikonografia (dzieła sztuki ma-
larskiej, rzeźbiarskiej, graficznej, menniczej, rysunki
techniczne oraz rysunki i malunki amatorskie, foto-
grafie i filmy, w których ubiór wojskowy występuje
w jakiejkolwiek formie). Tylko te trzy źródła, skon-
frontowane i krytycznie ocenione, mogą dać obraz
zbliżony do historycznej rzeczywistości.
Mundur jako rodzaj odzieży, wytwór niejednorod-
ny, z tkaniny odpowiednio skrojonej i zeszytej, wie-
lowarstwowy, barwny, uzupełniony elementami do-
datkowymi z różnych tworzyw, głównie z metalu, z
guzikami, orderami, haftami, galonami, naramienni-
kami i sznurami, z ozdobami w rodzaju kit i pióro-
puszy, przeznaczony z natury rzeczy do używania
czasowego, zużywa się szybko w warunkach służby,
zwłaszcza wojennej, narażony na rozdarcia, sprucie,
zabrudzenie, spełznięcie, zaatakowanie przez insekty,
417
STAN BADAŃ NAD POLSKIM
MUNDUREM WOJSKOWYM*
Lat temu przeszło 40, dnia 31 marca 1935 r., w
Warszawie, na zebraniu dyskusyjnym Stowarzyszenia
Przyjaciół Muzeum Wojska w Warszawie, Bronisław
Gembarzewski wygłosił referat pt. Uwagi o ubiorze
wojskowym i ogólnej charakterystyce zewnętrznej
żołnierza, wydrukowany następnie w biuletynie te-
goż Stowarzyszenia, w „Broni i Barwie”, w czwar-
tym, kwietniowym numerze r. 1935. Jest to chyba je-
dyny w naszym piśmiennictwie artykuł poruszający
niektóre ważne problemy teoretyczne w badaniach
nad mundurem wojskowym. Na samym wstępie autor
zwracał uwagę na trudności badawcze w zakresie
ogólnej historii ubiorów, upatrując je w wielkiej róż-
norodności i zmienności przedmiotu, znikomej ilości
i fragmentaryczności zachowanych zabytków rzeczo-
wych, niepewności dokumentów ikonograficznych,
wreszcie niewystarczającej ścisłości opisów. Tempe-
rament Gembarzewskiego nie pozwolił mu zbyt dłu-
go utrzymywać tonu teoretycznego, w swojej wypo-
wiedzi szybko przeszedł do anegdoty i barwnych opi-
sów sylwetek żołnierzy wszystkich czasów.
Wydaje mi się, że właśnie w kwestii uporządko-
wania pojęć i terminów oraz w sprawie oceny sto-
sowanych metod sporo jest jeszcze do zrobienia i te-
mu chciałbym na początek poświęcić kilka uwag.
Proponuję przyjęcie dwóch terminów i zarazem dys-
cyplin badawczych: termin pierwszy to munduro-
znawstwo jako nauka o typach i odmianach mun-
durów wojskowych w sensie typologicznym, opiso-
wym, porządkującym, katalogowym, termin drugi to
mundurologia, niejako wyższy stopień badań, nauka
o genezie, o wzajemnych związkach, o znaczeniu
ideowym i symbolicznym, a także o roli ubiorów
* Praca była przedstawiona na Jubileuszowej Sesji Klu-
bu Kostiumologii i Tkaniny Artystycznej Oddziału War-
szawskiego SHS. Warszawa 4—6.III.1976 r.
wojskowych poza ich właściwą funkcją. Gbie te wy-
odrębnione dyscypliny, ściśle ze sobą powiązane, na-
leżą do historii kultury materialnej i do historii woj-
skowej, łącząc się zarazem z ogólną historią ubiorów
i kostiumologią. Leżąc na pograniczu wielu ogólniej-
szych dziedzin są zwykle traktowane po macoszemu,
bardziej interesują się nimi artyści-bataliści, sceno-
grafowie, ludzie teatru i kina, kolekcjonerzy i mi-
łośnicy militariów, niż uczeni zawodowi. Trzeba od
razu zwrócić uwagę na to, że wiedza o mundurach
jest z reguły pomijana w popularnych podręcznikach
historii ubiorów.
Celem zarówno munduroznawstwa, jak i mundu-
rologii jest pełna, o ile możności, wiedza o tym, jak
wyglądały, jak były używane i co oznaczały ubiory
wojskowe dawne, nowsze i współczesne. Podobnie
jak w innych dziedzinach kultury materialnej pomoc-
ne tu są zabytki rzeczowe (oryginalne okazy), źródła
pisane (regulaminy wojskowe, przepisy mundurowe,
opisy mundurów w relacjach obserwatorów, pamięt-
niki wojskowe) oraz ikonografia (dzieła sztuki ma-
larskiej, rzeźbiarskiej, graficznej, menniczej, rysunki
techniczne oraz rysunki i malunki amatorskie, foto-
grafie i filmy, w których ubiór wojskowy występuje
w jakiejkolwiek formie). Tylko te trzy źródła, skon-
frontowane i krytycznie ocenione, mogą dać obraz
zbliżony do historycznej rzeczywistości.
Mundur jako rodzaj odzieży, wytwór niejednorod-
ny, z tkaniny odpowiednio skrojonej i zeszytej, wie-
lowarstwowy, barwny, uzupełniony elementami do-
datkowymi z różnych tworzyw, głównie z metalu, z
guzikami, orderami, haftami, galonami, naramienni-
kami i sznurami, z ozdobami w rodzaju kit i pióro-
puszy, przeznaczony z natury rzeczy do używania
czasowego, zużywa się szybko w warunkach służby,
zwłaszcza wojennej, narażony na rozdarcia, sprucie,
zabrudzenie, spełznięcie, zaatakowanie przez insekty,
417