Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (40.1978)

MARIA GUTKOWSKA-RYCHLEWSKA

HAFTOWANE OPONA" Z HERBAMI OGINIEC I JUNOSZA W ZBIORACH
CZARTORYSKICH W KRAKOWIE*

Zbiory Czartoryskich Muzeum Narodowego w
Krakowie przechowują dwie jedwabne opony, ozdo-
bione motywami roślinnymi i medalionami z sym-
bolami i scenami figuralnymi. U dołu jednej z nich
umieszczono w złotym kartuszu herb Oginiec w oto-
czeniu emblematów wojskowych, na drugiej — herb
Junosza na tle podobnej dekoracji. Przy obydwu her-
bach widnieją pierwsze litery imienia i nazwiska
właścicieli, względnie fundatorów tych pięknych tka-
nin dekoracyjnych.
Do dziś poświęcono im jedynie krótkie wzmianki
określające je jako brokaty z XVIII w. pochodzące
z manufaktur polskich. Emanuel Swieykowski1 oma-
wiając zagadnienie wyrobu tkanin jedwabnych w
Polsce wymienia m.in. Sokołów w woj. Podlaskim,
gdzie tkano jedwabne pasy kontuszowe w manufak-
turze należącej do Michała Kleofasa Ogińskiego, zaś:
wspaniały brokat srebrny z religijnymi przedstawie-
niami w pięknych obramieniach w Muzeum Ćzarto-
ryskich, w którym jest wytkany herb Ogińskich i li-
tery oznaczające wojewodę trockiego pochodzić może
z owej fabryki i przynosiłby chlubę produkcji kra-
jowej. Opona z herbem Oginiec przez wiele lat była
w stałej ekspozycji umieszczona w gablocie u wej-
ścia do Zbiorów. Sposób wykonania lekkich w ry-
sunku motywów roślinnych i medalionów ze złocis-
tym obrzeżeniem w istocie przypomina brokat z or-
* Praca była przedstawiona na Jubileuszowej Sesji Klu-
bu Kostiumologii i Tkaniny Artystycznej Oddziału Warszaw-
skiego SHS. Warszawa 4—6.III.1976 r.
1 E. SWIEYKOWSKI, Zarys artystycznego rozwoju tkac-
twa l haftarstwa, Kraków 1906, s. 162; — podobnie określa
tę oponę także [w:] E. SWIEYKOWSKI, Monografia Dukli
(Studia do historii sztuki i kultury wieku osiemnastego w
Polsce), Kraków 1910, s. 141. Autor uważa, że należałoby
biały brokatowy ornat ze srebrem w zakrystii Bernardy-

namentem tkanym w jedwabiu w splocie rządkowym
na tle jasnego grodeturu (Gros de Tours). Łudzące
podobieństwo haftowanej opony do brokatu mogło
poddać Swieykowskiemu, oglądającemu tkaninę w
gablocie, takie jej określenie. Określenie opony jako
brokatu wykonanego w Sokołowie przyjął za Swiey-
kowskim Tadeusz Mańkowski2, styl dekoracji opony
zdaniem Mańkowskiego zbliżony był do francuskich
brokatów z czasu panowania Ludwika XV, w Soko-
łowie zaś pracować mieli tkacze francuscy sprowa-
dzeni z Montbelliard. *
Manufaktura w Sokołowie na Podlasiu zwana
również persjarnią, według obu autorów — obok pro-
dukcji pasów kontuszowych, opatrzonych sygnaturą
FABRYKA SOKOŁÓW — miała wyrabiać również
tkaniny jedwabne. Pochodzące z tej manufaktury pa-
sy kontuszowe wykazują jednakże zbyt niski poziom
wykonania zarówno rysunku ornamentu jak i tech-
niki, by można było przyjąć hipotezę o produkcji ja-
kichkolwiek brokatów w Sokołowie 3.
Pomimo wysokich walorów artystycznych opony
z herbami Oginiec i Junosza nie zostały uwzględnio-
ne w monografii Zbiorów Czartoryskich opracowa-
nej przez Stefana Komornickiego4, który zapewne
włączył do swej publikacji tylko te zabytki, o któ-
rych było wiadomo, kiedy zostały pozyskane przez
założycielkę Muzeum i jej rodzinę; dawne katalogi
nów w Dukli porównać z materią białą ze srebrem z her-
bami Ogińskich w Muzeum Czartoryskich w Krakowie.
2 T. MAŃKOWSKI, Polskie tkaniny i hafty XVI—XVIII
w., Wrocław 1954, s. 137—138. — Michał Kleofas Ogiński
(1765—1833) syn Andrzeja, był wnukiem Tadeusza Ogińskiego
kasztelana, a później wojewody trockiego.
3 T. MAŃKOWSKI, Pasy -polskie, Kraków 1938, s. 196,
fig. 53.
■i S. KOMORNICKI, Muzeum XX Czartoryskich, Kraków
1927.

391