DOI Artikel:
Zubovas, Vladimiras: Uzupełnienia do biografii Tomasza Żebrowskiego
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.48233#0290
YLADIMIRAS ZUBOYAS
UZUPEŁNIENIA DO BIOGRAFII TOMASZA ŻEBROWSKIEGO
Tomasz Żebrowski (1714—-1758) profesor Akade-
mii Wileńskiej \ wybitny matematyk i twórca ob-
serwatorium astronomicznego w Wilnie, był równo-
cześnie cenionym architektem. Jego biografię na
(podstawie archiwaliów rzymskich opracowali S.
Bednarski i J. Poplatek2. Wyliczają oni następujące
prace architektoniczne Żebrowskiego: sklepienie
i chór muzyczny kościoła Jezuitów w Bobrujsku3,
przebudowa kościoła św. Ingacego w Wilnie, budo-
wa obserwatorium astronomicznego przy Akademii
Wileńskiej, kościół Jezuitów w Iłłukszcie, udział w
przebudowie wnętrza kościoła św. Jana w Wilnie.
Nie isą to oczywiście wszystkie prace tego bardzo
aktywnego architekta, o którym powiedziano w ne-
krologu, że zbudował wiele kościołów i zaprojekto-
wał wiele pałaców4.
Obecnie -można dodać do tej listy jeszcze dwa
dalsze dzieła Żebrowskiego. Wiadomość o budowa-
niu przezeń kościoła Benedyktynek w Krożach, za-
czerpniętą z diariusza kolegium wileńskiego, ogło-
siłem w czasopismach litewskich5. Diariusz ten nie
był dotąd wykorzystany przez polskich badaczy, dla-
tego będzie rzeczą pożyteczną opublikowanie w Pols-
ce przynajmniej wypisów z tego cennego źródła.
W Centralnym Historycznym Archiwum Pań-
stwowym w Wilnie znajduje -się diariusz wileńskiego
1 W r. 1979 mija 400 lat od założenia Akademii Wileń-
skiej. Niniejszą pracą pragnę uczcić jubileusz zasłużonej
Uczelni.
2 S. BEDNARSKI, Upadek i odrodzenie szkól jezuic-
kich w Polsce, Kraków 1933, s. 340—345; — J. POPLATEK,
J. PASZENDA, Słownik jezuitów artystów, Kraków 1972,
s. 225—227.
3 Kościół Jezuicki w Bobrujsku spłonął doszczętnie w
1885 r. Na jego miejscu zbudowano nowy, neogotycki. F.
J. ŻYSKAR, Nasze kościoły, Warszawa 1913, s. 251.
4 ARSI, Lith.65 f.571 Nekrolog: Multa praeterea eius-
dem artis architectonicae monumenta reliyuit in templis
a se positis atque descriptis palatiorum Ichnographiis,
cuius rei causa ab optimatibus Poloniae certatim expete-
batur, eorumąue curribus deducebatur.
kolegium jezuitów za lata od 1752 do 1760 6. W księ-
dze tej zapisywano dzień po dniu ważniejsze wypad-
ki w życiu kolegium, uroczystości kościelne i szkol-
ne, wizyty dostojników i dobrodziejów, wyjazdy i
przyjazdy jezuitów itp. Tomasz Żebrowski w sześ-
cioletnim okresie profesury w Akademii jest wy-
mieniony w diariuszu około 150 razy. Przeważnie są
to notatki dotyczące jego zajęć kapłańskich jak ka-
zania, uroczyste msze św. i nabożeństwa okolicznoś-
ciowe . Nie zapisywano oczywiście ms:zy św. co-
dziennych (na to była osobna księga), a tylko uro-
czyste w niedziele i święta. Nadto notowano udział
w nabożeństwach w innych kościołach, wizyty u
fundatorki obserwatorium Elżbiety z Ogińskich Pu-
zyniny, odprawianie co roku ośmiodniowych rekolek-
cji, udział w publicznych dysputach nie tylko w
Akademii, ale także u dominikanów. Nie zaznaczo-
no obecności Żebrowskiego na egzaminach z mate-
matyki i pokazach doświadczeń fizycznych, ale jest
oczywiste, że jako kierownik studium matematycz-
nego musiał im przewodniczyć. Tego rodzaju zapis-
ki mają znaczenie dla historyka architektury o ty-
le, że pozwalają ustalić dni, w których Żebrowski
przebywał w Wilnie. Wprawdzie nie wszystkie, bo
zdarza się, że przez kilka tygodni nie ma o nim
wzmianki, ale jako jedyny profesor wszystkich nauk
5 V. ZUBOYAS, Tomas Żebrauskas, „Mokslas ir tech-
nika” 1974 nr 1; — tenże, Kas kurę Lietuoos XVIII am-
żiaus architekturą?, „Literatura ir menas” 2 VIII 1975.
6 Centrinis Valstybinis Istorinis Archyvas (cyt. dalej
CVIA, Vilnius, Gerosios Vilties gatve nr 10, F. 1135, op. 20,
nr 303. Księga nie ma karty tytułowej. W notatkach in-
spekcyjnych nazywano ją różnie: Diarium domus, Diarium
collegii, Diarium domus Academiae Vilnensis. Księga obej-
muje lata 1752—60. Wcześniejszy tom diariusza, zachowany
w Archiwum Kuratorii Wileńskiej (obecnie w Bibliotece
Uniwersyteckiej w Wilnie) nosi tytuł: Diarium Collegii Vil-
nensis Societatis Jesu ab anno MDCCX ad anni 1723 sep-
tembrem exclusive. W ciągu dwóch wieków istnienia ko-
legium zapisano kilkanaście takich tomów diariusza. Obec-
nie znane są tylko te dwa.
277
UZUPEŁNIENIA DO BIOGRAFII TOMASZA ŻEBROWSKIEGO
Tomasz Żebrowski (1714—-1758) profesor Akade-
mii Wileńskiej \ wybitny matematyk i twórca ob-
serwatorium astronomicznego w Wilnie, był równo-
cześnie cenionym architektem. Jego biografię na
(podstawie archiwaliów rzymskich opracowali S.
Bednarski i J. Poplatek2. Wyliczają oni następujące
prace architektoniczne Żebrowskiego: sklepienie
i chór muzyczny kościoła Jezuitów w Bobrujsku3,
przebudowa kościoła św. Ingacego w Wilnie, budo-
wa obserwatorium astronomicznego przy Akademii
Wileńskiej, kościół Jezuitów w Iłłukszcie, udział w
przebudowie wnętrza kościoła św. Jana w Wilnie.
Nie isą to oczywiście wszystkie prace tego bardzo
aktywnego architekta, o którym powiedziano w ne-
krologu, że zbudował wiele kościołów i zaprojekto-
wał wiele pałaców4.
Obecnie -można dodać do tej listy jeszcze dwa
dalsze dzieła Żebrowskiego. Wiadomość o budowa-
niu przezeń kościoła Benedyktynek w Krożach, za-
czerpniętą z diariusza kolegium wileńskiego, ogło-
siłem w czasopismach litewskich5. Diariusz ten nie
był dotąd wykorzystany przez polskich badaczy, dla-
tego będzie rzeczą pożyteczną opublikowanie w Pols-
ce przynajmniej wypisów z tego cennego źródła.
W Centralnym Historycznym Archiwum Pań-
stwowym w Wilnie znajduje -się diariusz wileńskiego
1 W r. 1979 mija 400 lat od założenia Akademii Wileń-
skiej. Niniejszą pracą pragnę uczcić jubileusz zasłużonej
Uczelni.
2 S. BEDNARSKI, Upadek i odrodzenie szkól jezuic-
kich w Polsce, Kraków 1933, s. 340—345; — J. POPLATEK,
J. PASZENDA, Słownik jezuitów artystów, Kraków 1972,
s. 225—227.
3 Kościół Jezuicki w Bobrujsku spłonął doszczętnie w
1885 r. Na jego miejscu zbudowano nowy, neogotycki. F.
J. ŻYSKAR, Nasze kościoły, Warszawa 1913, s. 251.
4 ARSI, Lith.65 f.571 Nekrolog: Multa praeterea eius-
dem artis architectonicae monumenta reliyuit in templis
a se positis atque descriptis palatiorum Ichnographiis,
cuius rei causa ab optimatibus Poloniae certatim expete-
batur, eorumąue curribus deducebatur.
kolegium jezuitów za lata od 1752 do 1760 6. W księ-
dze tej zapisywano dzień po dniu ważniejsze wypad-
ki w życiu kolegium, uroczystości kościelne i szkol-
ne, wizyty dostojników i dobrodziejów, wyjazdy i
przyjazdy jezuitów itp. Tomasz Żebrowski w sześ-
cioletnim okresie profesury w Akademii jest wy-
mieniony w diariuszu około 150 razy. Przeważnie są
to notatki dotyczące jego zajęć kapłańskich jak ka-
zania, uroczyste msze św. i nabożeństwa okolicznoś-
ciowe . Nie zapisywano oczywiście ms:zy św. co-
dziennych (na to była osobna księga), a tylko uro-
czyste w niedziele i święta. Nadto notowano udział
w nabożeństwach w innych kościołach, wizyty u
fundatorki obserwatorium Elżbiety z Ogińskich Pu-
zyniny, odprawianie co roku ośmiodniowych rekolek-
cji, udział w publicznych dysputach nie tylko w
Akademii, ale także u dominikanów. Nie zaznaczo-
no obecności Żebrowskiego na egzaminach z mate-
matyki i pokazach doświadczeń fizycznych, ale jest
oczywiste, że jako kierownik studium matematycz-
nego musiał im przewodniczyć. Tego rodzaju zapis-
ki mają znaczenie dla historyka architektury o ty-
le, że pozwalają ustalić dni, w których Żebrowski
przebywał w Wilnie. Wprawdzie nie wszystkie, bo
zdarza się, że przez kilka tygodni nie ma o nim
wzmianki, ale jako jedyny profesor wszystkich nauk
5 V. ZUBOYAS, Tomas Żebrauskas, „Mokslas ir tech-
nika” 1974 nr 1; — tenże, Kas kurę Lietuoos XVIII am-
żiaus architekturą?, „Literatura ir menas” 2 VIII 1975.
6 Centrinis Valstybinis Istorinis Archyvas (cyt. dalej
CVIA, Vilnius, Gerosios Vilties gatve nr 10, F. 1135, op. 20,
nr 303. Księga nie ma karty tytułowej. W notatkach in-
spekcyjnych nazywano ją różnie: Diarium domus, Diarium
collegii, Diarium domus Academiae Vilnensis. Księga obej-
muje lata 1752—60. Wcześniejszy tom diariusza, zachowany
w Archiwum Kuratorii Wileńskiej (obecnie w Bibliotece
Uniwersyteckiej w Wilnie) nosi tytuł: Diarium Collegii Vil-
nensis Societatis Jesu ab anno MDCCX ad anni 1723 sep-
tembrem exclusive. W ciągu dwóch wieków istnienia ko-
legium zapisano kilkanaście takich tomów diariusza. Obec-
nie znane są tylko te dwa.
277