DOI Artikel:
Kwiatkowski, Marek: Schroeger a nie Merlini
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.48233#0167
MAREK KWIATKOWSKI
SCHROEGER A NIE MERLINI
Projekty teatru z salami redutowymi przy ul.
Długiej oraz nowego opracowania dziedzińca Pałacu
Rzeczypospolitej z ok. 1778 r. przechowywane w te-
kach królewskich Gabinetu Rycin Biblioteki Uniwer-
sytetu Warszawskiego1, zwracały uwagę ze względu
na wybitnie ciekawą kompozycję przestrzenno-archi-
tektoniczną (il. 1). W szerszych i węższych opraco-
waniach tematu, podjętych przez kilkunastu badaczy,
projekty te uznawane były za prace Dominika Mer-
liniego. Autor niniejszego artykułu stoi na stanowis-
ku odmiennym wiążąc je z osobą Efraima Schroe-
dera.
Budynek teatralny usytuowany jest wzdłuż ul.
Długiej. Elewacja budowli składa się z dwóch od-
miennie opracowanych części, które robią wrażenie
dwu stojących obok siebie różnych budynków (il. 2).
Pierwsza, kryjąca widownię i scenę, jest ciężką bry-
łą, zamkniętą wysokim czterospadowym dachem. Ele-
wację dzielą listwy międzykondygnacjowe, a wszyst-
kie otwory powiązane są w układzie pionowym swy-
mi oprawami i płycinami. Tej prostej elewacji nie
ożywia żaden znaczniejszy akcent. Niskie, niepozor-
ne wejścia, umieszczone są w osiach skrajnych. Dru-
ga część tego gmachu — to wyodrębniony, jakby
inny pawilon, mający niski dach, ukryty za attyką.
Jest on trzyosiowy. Porte-fenetre parteru, zaakcen-
towane półokrągłą arkadą, ujęte jest w boniowanie,
które występuje również w narożach budowli. Wej-
ście do budynku usytuowano od strony przedłużonej
ul. Miodowej. Wariant rozwiązania przewiduje na
miejscu narożnika budynku koliście wklęsłą ścianę
z dodatkowym wejściem (il. 3).
Układ wnętrza mało liczy się z podziałem uze-
wnętrznionym w elewacji. Część pierwsza — to we-
stybul z rotundą, część następna — to widownia,
część trzecia — to scena (il. 4). Westybul jest okrąg-
1 Gab. Hyc. BUW, Zb. król. P. 186 nr 190—194.
2 Na moment ten zwróciła uwagę B. KRÓL-KACZO-
łą salą z takąż kolumnadą dorycką w środku. Nad
nim, na piętrze znajduje się reprezentacyjny kuluar,
którego wysoka kolumnada jońska dźwiga spłaszczo-
ną kopułę. Dwie klatki schodowe łączą parter z pię-
trem. Widownia ma plan elipsy, poprzecznie umiesz-
czonej w stosunku do osi budynku. Jej cechą szcze-
gólną jest zakończenie amfiteatru na osi podłużnej
elipsy, co gwarantuje dobrą widoczność2. Z dwóch
krańców widowni na zakończeniu, balkonów wyod-
rębniają się loże na planie koła. Pośrodku nich znaj-
dują się filary w postaci drzewa palmowego. W środ-
kowej części pnia rozpięty jest daszek namiotowy.
Jakby w duchu barokowym ukształtowano wystrój
widowni, kolidujący najwyraźniej z tym, co zapo-
wiada architektura zewnętrzna i westybul. Loże bal-
konów wyodrębniają wolutowe konsole. Loża kró-
lewska, podobnie jak loże skrajne, założona na pla-
nie koła, zamknięta jest od góry kasetonową ko-
pułką, spod której zwisają draperie.
Z obu stron głównej sceny umieszczono jeszcze
dwie małe scenki, ujęte w kolumnowe portyki, po-
nad którymi widoczne są kariatydy wspierające su-
fit.
Po drugiej stronie przedłużonej ul. Miodowej stoi
budynek na planie prostokąta z głównym wejściem
od ulicy (il. 5). Elewacja budynku od strony ul. Dłu-
giej jest identyczna z niższą częścią budynku teatru,
a więc w sumie stanowią one jednolity zespół. Za
westybulem znajduje się wydłużona poprzecznie sala
oddzielona parą filarów od właściwej sali bankieto-
wej, mającej plan półkola. Cztery niewielkie narożne
pomieszczenia mają kształt ośmioboków. Na tyłach
budynku znajduje się niewielki geometryczny ogród.
Łącznikiem kompozycyjnym i funkcjonalnym mię-
dzy budynkami jest stojący w poprzek ul. Miodowej,
stanowiąc jej zamknięcie, łuk triumfalny. Jest on
ROWSKA, Budynek Teatru Narodowego (1779—1833), „Pam.
Teatr.” VII, 1958, z. 1. s. 68.
157
SCHROEGER A NIE MERLINI
Projekty teatru z salami redutowymi przy ul.
Długiej oraz nowego opracowania dziedzińca Pałacu
Rzeczypospolitej z ok. 1778 r. przechowywane w te-
kach królewskich Gabinetu Rycin Biblioteki Uniwer-
sytetu Warszawskiego1, zwracały uwagę ze względu
na wybitnie ciekawą kompozycję przestrzenno-archi-
tektoniczną (il. 1). W szerszych i węższych opraco-
waniach tematu, podjętych przez kilkunastu badaczy,
projekty te uznawane były za prace Dominika Mer-
liniego. Autor niniejszego artykułu stoi na stanowis-
ku odmiennym wiążąc je z osobą Efraima Schroe-
dera.
Budynek teatralny usytuowany jest wzdłuż ul.
Długiej. Elewacja budowli składa się z dwóch od-
miennie opracowanych części, które robią wrażenie
dwu stojących obok siebie różnych budynków (il. 2).
Pierwsza, kryjąca widownię i scenę, jest ciężką bry-
łą, zamkniętą wysokim czterospadowym dachem. Ele-
wację dzielą listwy międzykondygnacjowe, a wszyst-
kie otwory powiązane są w układzie pionowym swy-
mi oprawami i płycinami. Tej prostej elewacji nie
ożywia żaden znaczniejszy akcent. Niskie, niepozor-
ne wejścia, umieszczone są w osiach skrajnych. Dru-
ga część tego gmachu — to wyodrębniony, jakby
inny pawilon, mający niski dach, ukryty za attyką.
Jest on trzyosiowy. Porte-fenetre parteru, zaakcen-
towane półokrągłą arkadą, ujęte jest w boniowanie,
które występuje również w narożach budowli. Wej-
ście do budynku usytuowano od strony przedłużonej
ul. Miodowej. Wariant rozwiązania przewiduje na
miejscu narożnika budynku koliście wklęsłą ścianę
z dodatkowym wejściem (il. 3).
Układ wnętrza mało liczy się z podziałem uze-
wnętrznionym w elewacji. Część pierwsza — to we-
stybul z rotundą, część następna — to widownia,
część trzecia — to scena (il. 4). Westybul jest okrąg-
1 Gab. Hyc. BUW, Zb. król. P. 186 nr 190—194.
2 Na moment ten zwróciła uwagę B. KRÓL-KACZO-
łą salą z takąż kolumnadą dorycką w środku. Nad
nim, na piętrze znajduje się reprezentacyjny kuluar,
którego wysoka kolumnada jońska dźwiga spłaszczo-
ną kopułę. Dwie klatki schodowe łączą parter z pię-
trem. Widownia ma plan elipsy, poprzecznie umiesz-
czonej w stosunku do osi budynku. Jej cechą szcze-
gólną jest zakończenie amfiteatru na osi podłużnej
elipsy, co gwarantuje dobrą widoczność2. Z dwóch
krańców widowni na zakończeniu, balkonów wyod-
rębniają się loże na planie koła. Pośrodku nich znaj-
dują się filary w postaci drzewa palmowego. W środ-
kowej części pnia rozpięty jest daszek namiotowy.
Jakby w duchu barokowym ukształtowano wystrój
widowni, kolidujący najwyraźniej z tym, co zapo-
wiada architektura zewnętrzna i westybul. Loże bal-
konów wyodrębniają wolutowe konsole. Loża kró-
lewska, podobnie jak loże skrajne, założona na pla-
nie koła, zamknięta jest od góry kasetonową ko-
pułką, spod której zwisają draperie.
Z obu stron głównej sceny umieszczono jeszcze
dwie małe scenki, ujęte w kolumnowe portyki, po-
nad którymi widoczne są kariatydy wspierające su-
fit.
Po drugiej stronie przedłużonej ul. Miodowej stoi
budynek na planie prostokąta z głównym wejściem
od ulicy (il. 5). Elewacja budynku od strony ul. Dłu-
giej jest identyczna z niższą częścią budynku teatru,
a więc w sumie stanowią one jednolity zespół. Za
westybulem znajduje się wydłużona poprzecznie sala
oddzielona parą filarów od właściwej sali bankieto-
wej, mającej plan półkola. Cztery niewielkie narożne
pomieszczenia mają kształt ośmioboków. Na tyłach
budynku znajduje się niewielki geometryczny ogród.
Łącznikiem kompozycyjnym i funkcjonalnym mię-
dzy budynkami jest stojący w poprzek ul. Miodowej,
stanowiąc jej zamknięcie, łuk triumfalny. Jest on
ROWSKA, Budynek Teatru Narodowego (1779—1833), „Pam.
Teatr.” VII, 1958, z. 1. s. 68.
157