Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (40.1978)

ADAM S. LABUDA

HISTORIA SZTUKI W POSZUKIWANIU SWEJ TOŻSAMOŚCI

Pojęcia, problemy, metody współczesnej nauki o sztuce. Dwadzieścia sześć artykułów uczonych europejskich
i amerykańskich. Wybrał, przekłady przejrzał, wstępem opatrzył Jan Białostocki, Warszawa 1976.

Zjawisko antologii prac naukowych, tak popular-
ne w krajach anglosaskich, mało rozpowszechnione
jest w polskiej humanistyce, a najmniej bodaj w pol-
skiej historii sztuki. Owszem, istnieje i tutaj, ale
objawia się w wyborach tekstów mających — dla his-
toryka sztuki — przede wszystkim charakter źródła,
przedmiotu historycznej refleksji. Są to wypowiedzi
artystów o sztuce, dawne teksty o malarzach czy są-
dy o Rembrandcie, głoszone przez jemu współczesnych.
Nie było dotąd antologii poświęconej naszej dyscypli-
nie, ukazującej systematyczny lub historyczny prze-
krój przez historię sztuki jako naukę, praktykę spo-
łeczną i instytucję. Dlatego tym cenniejsza jest ini-
cjatywa Jana Białostockiego, który przygotował
i opublikował w Państwowym Wydawnictwie Nauko-
wym tom pt. Pojęcia, problemy, metody współczesnej
nauki o sztuce, w którym to tomie na z górą 500 stro-
nach zamieszczono 26 artykułów uczonych europej-
skich i amerykańskich. Są wśród nich estetycy, jest
historyk, ale dominuje tu postać historyka sztuki w
rolach badacza, muzeologa czy konesera i m.in. ta
okoliczność pozwala nam widzieć tę książkę w per-
spektywie historii sztuki, jako antologię z tej właśnie
dziedziny. Istnieje także wzgląd inny, a jest nim w
pewnym sensie użycie w tytule pojęcia „nauki o sztu-
ce”, dziedziny, która narodziła się w Niemczech w
2. połowie w. XIX z potrzeby odejścia od nazbyt sze-
rokiego zakresu estetyki i filozofii i skupienia się na
konkretnych zagadnieniach sztuki. Dyscyplina ta, prze-
cież odrębna i nadrzędna wobec historii sztuki, prak-
tycznie została opanowana przez historyków sztuki i —
jeśli wolno zaryzykować takie uogólnienie — stała
się teoretycznym odbiciem zagadnień, wątpliwości i
pytań wyłaniających się przy wszelkich próbach ana-

lizy i syntezy w historii sztuki. Wydaje się, że rów-
nież tutaj, w książce nas interesującej, nauka o sztuce
widziana jest przede wszystkim przez pryzmat proble-
mów, z którymi styka i boryka się historyk sztuki.
Intencją autora wyboru było — jak pisze we
Wstępie — udostępnienie „polskiemu czytelnikowi za-
interesowanemu badaniami nad sztuką szeregu prac
podejmujących najrozmaitsze problemy naukowe o
charakterze ogólnym”. Potrzebę stworzenia tak po-
myślanej antologii dostrzega autor w kryzysowej sy-
tuacji, w jakiej znalazły się dotychczasowe założenia
badawcze historii sztuki, w coraz częściej spotykanej
krytyce i postulatach odnowy dyscypliny. W kontek-
ście tych zjawisk, odczuwanych powszechnie, choć w
różnych krajach z różnym natężeniem, projekt nieja-
ko autotema'tycznej antologii poświęconej nauce o
sztuce i historii sztuki jest nie tylko aktualny, ale sta-
nowi swoisty wkład w dyskusję, która się 'toczy.
Kryteria wyboru i uporządkowania poszczególnych
tekstów są — tak jak je autor przedstawia — raczej
ogólne i zewnętrzne w stosunku do zagadnień kształ-
tujących dzisiejszą naukę o sztuce. Tworzą w związku
z tym typ antologii „swobodnej”, podatnej na rozmai-
te odczytania (co ma swe dobre i złe strony). Autor
pisze bowiem, że w wyborze kierował się „nade
wszystko różnorodnością podejścia, wielością tematów
i tym, co prace te mogą dać polskiemu czytelnikowi”.
Gdy zaś wyjaśnia wprowadzenie rozdziałów ujmują-
cych artykuły w grupach, powiada, że „grupy i ich
tytuły są (...) tylko próbą wprowadzenia w zebrany
materiał jakiegoś ładu”.
Poddając się nakazowi „wielości i różnorodności”,
spróbujmy najpierw pokrótce zdać sprawę z zawar-
tości książki. Pierwszy z rozdziałów, Apologie i kry-

69