DOI Artikel:
Danka, Jolanta; Kajzer, Leszek: Poprzednicy i następcy Szymona Starowolskiego: (uwagi na marginesie nowego wydania "Polonii")
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.48233#0143
JOLANTA DANKA, LESZEK KAJZER
POPRZEDNICY I NASTĘPCY SZYMONA STAROWOLSKIEGO
(UWAGI NA MARGINESIE NOWEGO WYDANIA „POLONII”)
Trudno jest przecenić znaczenie działalności Szy-
mona Starowolskiego. Ten siedemnastowieczny eru-
dyta i polihistor dobrze zasłużył się nie tylko dla
rozwoju nauki w Polsce. Twórczość jego daje nam
rzadką okazję spojrzenia na obraz ówczesnej Polski,
widzianej w całej złożoności nurtujących ją proble-
mów. Lata wojen i napięć religijno-politycznych,
przemian i konfliktów społecznych, a zarazem okres
wielkiego natężenia inwestycyjnego, przykuwające
dziś uwagę historyków, zyskały w osobie S. Staro-
wolskiego swego bystrego obserwatora i kronikarza.
Wszechstronna jego twórczość doczekała się licznych
omówień i krytycznych tłumaczeń1. W roku 1976 do-
czekaliśmy się polskiego przekładu małej rozprawy
S. Starowolskiego Polonia sine status Regni Poloniae
descriptio, którą z łaciny przetłumaczył, opatrzył
wstępem i komentarzami Antoni Piskadło2. Zapew-
ne na marginesie prac nad tą edycją powstała roz-
prawka tegoż autora omawiającego Polonią jako at-
las architektury polskiej do połowy XVII w.5. Sze-
roki zakres zainteresowań S. Starowolskiego wyklu-
cza dokładniejsze ich, w tym miejscu omówienie.
Także i o Polonii, dziele zawierającym w stosunku
do swoich skromnych rozmiarów nieproporcjonalnie
dużo treści, powiedzieć można by sporo. W niniej-
szym artykule pragnęlibyśmy poruszyć jeden tylko
aspekt tej książki, który podkreślał już A. Piskadło.
Autor ten w krytycznym wstępie do Polonii silnie
1 Z wydanych ostatnio wymienić należy przede wszyst-
kim: F. BIELAK, Działalność naukowa Szymona Staro-
wolskiego, Studia i Materiały z Dziejów Nauki Polskiej,
V, seria A, z. 1, Warszawa 1957; — S. STARO WOLSKI,
Setnik pisarzów polskich, przekład i komentarze J. Star-
nawskiego, wstęp F. Bielaka i J. Starnawskiego, Kraków
1970. Kontynuowane są także prace nad krytycznym wy-
daniem Sarmatiae bellatores.
z S. STAROWOLSKI, Polska albo opisanie położenia
Królestwa Polskiego, Kraków 1976.
zaznaczał atrakcyjność jej jako atlasu architektury
polskiej; zwracał też uwagę na dotychczasowe po-
mijanie Polonii w publikacjach z zakresu historii
sztuki i architektury4. A przecież 2/3 tekstu zajmuje
opis miast i miasteczek oraz budowli tak mieszkal-
no-obronnych jak i sakralnych. Nie jest to jednak
traktat o architekturze, uczony napisał raczej kata-
log, czy jak słusznie zwrócił uwagę A. Piskadło, ro-
dzaj „przewodnika turystycznego”; choć rozpatrywa-
nie Polonii tylko w tym aspekcie byłoby oczywistym
uproszczeniem. Dlatego też prócz omówienia warto-
ści informacyjnych zwraca A. Piskadło uwagę na
osobisty stosunek Szymona Starowolskiego do opisy-
wanej architektury, jego rozeznanie w tej materii,
a także na stosowaną terminologię. Znaczenie Po-
lonii dla poznania stosunku do architektury S. Sta-
rowolskiego i jego współczesnych jest olbrzymie. Wy-
daje się bowiem, że obecnie ocenia się stosunek li-
teratury staropolskiej do zagadnień historii sztuki
czy architektury głównie na podstawie korekt i o-
graniczeń, które wprowadził Łukasz Górnicki tłuma-
cząc, czy raczej przystosowując do polskiej rzeczy-
wistości, Dworzanina Baltazara Castiglione. Przykład
Polonii rzuca nieco cieplejsze światło cytując A. Pis-
kadłę5, na zagadnienie reakcji Polaka epoki Odro-
dzenia i Baroku na sztukę i architekturę.
Często ocenia się działalność Szymona Starowol-
skiego w kontekście działań tzw. „oszczerców” Pol-
3 A. PISKADŁO, Obraz architektury polskiej do po-
łowy XVII w. w Polonii Szymona Starowolskiego [w:]
Sztuka około roku 1600, Materiały Sesji Stowarzyszenia Hi-
storyków Sztuki, Lublin, listopad 1972, Warszawa 1974, s.
137—152.
-i STAROWOLSKI, Polska albo opisanie..., o.c., (wstęp)
s. 35 nn.
5 Ibidem, s. 53.
133
POPRZEDNICY I NASTĘPCY SZYMONA STAROWOLSKIEGO
(UWAGI NA MARGINESIE NOWEGO WYDANIA „POLONII”)
Trudno jest przecenić znaczenie działalności Szy-
mona Starowolskiego. Ten siedemnastowieczny eru-
dyta i polihistor dobrze zasłużył się nie tylko dla
rozwoju nauki w Polsce. Twórczość jego daje nam
rzadką okazję spojrzenia na obraz ówczesnej Polski,
widzianej w całej złożoności nurtujących ją proble-
mów. Lata wojen i napięć religijno-politycznych,
przemian i konfliktów społecznych, a zarazem okres
wielkiego natężenia inwestycyjnego, przykuwające
dziś uwagę historyków, zyskały w osobie S. Staro-
wolskiego swego bystrego obserwatora i kronikarza.
Wszechstronna jego twórczość doczekała się licznych
omówień i krytycznych tłumaczeń1. W roku 1976 do-
czekaliśmy się polskiego przekładu małej rozprawy
S. Starowolskiego Polonia sine status Regni Poloniae
descriptio, którą z łaciny przetłumaczył, opatrzył
wstępem i komentarzami Antoni Piskadło2. Zapew-
ne na marginesie prac nad tą edycją powstała roz-
prawka tegoż autora omawiającego Polonią jako at-
las architektury polskiej do połowy XVII w.5. Sze-
roki zakres zainteresowań S. Starowolskiego wyklu-
cza dokładniejsze ich, w tym miejscu omówienie.
Także i o Polonii, dziele zawierającym w stosunku
do swoich skromnych rozmiarów nieproporcjonalnie
dużo treści, powiedzieć można by sporo. W niniej-
szym artykule pragnęlibyśmy poruszyć jeden tylko
aspekt tej książki, który podkreślał już A. Piskadło.
Autor ten w krytycznym wstępie do Polonii silnie
1 Z wydanych ostatnio wymienić należy przede wszyst-
kim: F. BIELAK, Działalność naukowa Szymona Staro-
wolskiego, Studia i Materiały z Dziejów Nauki Polskiej,
V, seria A, z. 1, Warszawa 1957; — S. STARO WOLSKI,
Setnik pisarzów polskich, przekład i komentarze J. Star-
nawskiego, wstęp F. Bielaka i J. Starnawskiego, Kraków
1970. Kontynuowane są także prace nad krytycznym wy-
daniem Sarmatiae bellatores.
z S. STAROWOLSKI, Polska albo opisanie położenia
Królestwa Polskiego, Kraków 1976.
zaznaczał atrakcyjność jej jako atlasu architektury
polskiej; zwracał też uwagę na dotychczasowe po-
mijanie Polonii w publikacjach z zakresu historii
sztuki i architektury4. A przecież 2/3 tekstu zajmuje
opis miast i miasteczek oraz budowli tak mieszkal-
no-obronnych jak i sakralnych. Nie jest to jednak
traktat o architekturze, uczony napisał raczej kata-
log, czy jak słusznie zwrócił uwagę A. Piskadło, ro-
dzaj „przewodnika turystycznego”; choć rozpatrywa-
nie Polonii tylko w tym aspekcie byłoby oczywistym
uproszczeniem. Dlatego też prócz omówienia warto-
ści informacyjnych zwraca A. Piskadło uwagę na
osobisty stosunek Szymona Starowolskiego do opisy-
wanej architektury, jego rozeznanie w tej materii,
a także na stosowaną terminologię. Znaczenie Po-
lonii dla poznania stosunku do architektury S. Sta-
rowolskiego i jego współczesnych jest olbrzymie. Wy-
daje się bowiem, że obecnie ocenia się stosunek li-
teratury staropolskiej do zagadnień historii sztuki
czy architektury głównie na podstawie korekt i o-
graniczeń, które wprowadził Łukasz Górnicki tłuma-
cząc, czy raczej przystosowując do polskiej rzeczy-
wistości, Dworzanina Baltazara Castiglione. Przykład
Polonii rzuca nieco cieplejsze światło cytując A. Pis-
kadłę5, na zagadnienie reakcji Polaka epoki Odro-
dzenia i Baroku na sztukę i architekturę.
Często ocenia się działalność Szymona Starowol-
skiego w kontekście działań tzw. „oszczerców” Pol-
3 A. PISKADŁO, Obraz architektury polskiej do po-
łowy XVII w. w Polonii Szymona Starowolskiego [w:]
Sztuka około roku 1600, Materiały Sesji Stowarzyszenia Hi-
storyków Sztuki, Lublin, listopad 1972, Warszawa 1974, s.
137—152.
-i STAROWOLSKI, Polska albo opisanie..., o.c., (wstęp)
s. 35 nn.
5 Ibidem, s. 53.
133