DOI Artikel:
Mossakowski, Stanisław: Tematyka mitologiczna dekoracji kaplicy Zygmuntowskiej
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.48233#0142
STANISŁAW MOSSAKOWSKI
je z kolei wytłumaczenie w znanych pretensjach Ja-
giellonów, a zwłaszcza króla Zygmunta I, do korony
cesarskiej, z racji pochodzenia jego matki ex łonga
stirpe imperatorum, jako wnuczki cesarza Zygmunta
Luksemburczyka a córki króla rzymskiego Albrech-
ta II Habsburga. Pretensji, które, jak to miałem
okazję na innym miejscu omawiać, znalazły swój
wyraz między innymi w grupie dzieł sztuki fundo-
wanych przez Jagiellonów na przełomie XV i XVI
stulecia, od słynnego nagrobka króla Kazimierza Ja-
giellończyka (1492) dłuta Wita Stwosza poczynając103.
Lecz o niezwykle doniosłej roli, jaką królewskie
dzieło renesansowe na Wawelu odegrało w dalszym
rozwoju sztuki polskiej, zadecydowało jak sądzę coś
innego-. Mianowicie fakt, że wprowadzenie do Polski
przez dynastię jagiellońską form włoskiego renesan-
su, dobrze przygotowane przez stuletnią już niemal
tradycję kultury humanistycznej w naszym kraju,
zbiegało się równocześnie z ostateczną kodyfikacją
zasadniczych zmian w strukturze społecznej i ustro-
jowej państwa, które stawało się powoli Rzeczą Po-
spolitą szlachecką104. Nowe formy stylowe wraz z
całą humanistyczną frazeologią aWantica, obok roz-
wijanego mitu o starożytnym, sarmackim pochodze-
niu Polaków, znakomicie odpowiadały samoświado-
mości przodującej teraz warstwy społecznej — szlach-
ty, która poprzez nie właśnie pragnęła zaznaczyć
godność, starożytność i odrębność swojej własnej
kultury, odciąć się od wiekowego oddziaływania kul-
tury najbliższych sąsiadów, a zarazem od obcego jej
stanowo mieszczaństwa, etnicznie często niemieckie-
go i tradycyjnie poddanego zawsze wpływom kultury
zdominowanej przez Niemców105. Włoska sztuka re-
nesansowa stała się tym sposobem w rękach szlach-
ty orężem, który w Polsce zadał ostateczny i decy-
dujący cios mieszczańskiej w swej istocie sztuce póź-
nego średniowiecza, ze wszystkimi dobrymi i złymi
tego skutkami.
Długo i trwale oddziaływały formy stylowe Ka-
plicy Zygmuntowskiej, ale humanistyczny język jej
mitologicznych dekoracji o antyprotestanckiej wymo-
wie szybko przestał być zrozumiały. Purytanizm re-
ligijnych reformatorów i walczącej z nimi nowej de-
wocji katolickiej, tryumf kontrreformacji i — już za
naszych czasów — tradycja wiktoriańskiej pruderii
XIX wieku skutecznie sprawiły, że przez następne
stulecia właściwy sens erotycznych przedstawień na
ścianach kaplicy był praktycznie nie do odczytania.
los MOSSAKOWSKI, Treść dekoracji, o.c., s. 358—359.
104 Por. ostatnio W. TOMKIEWICZ, Przełom renesanso-
wy w świadomości ówczesnego społeczeństwa polskiego
[w:] Renesans. Sztuka i ideologia, o.c., s. 9—17.
105 Warto przytoczyć tutaj charakterystyczne przekona-
nie Krzyckiego, który w związku z buntem mieszczan
gdańskich powiada np.: ideo cives ipsi, gens Almana, in-
nato odio in Polonos aestuans, constituerunt fidem ac obo-
edientiam iuratam regi denegare (Cricii Carmina, ed. cit.,
s. 108), a pod koniec życia, jak nas informuje jego współ-
czesny biograf Stanisław Górski: Hoc unum bene fecisse
putabatur, guod antę mortem suam perfecerit, ut praedi-
catorem linguae Germanicae cum eius grege ex magna
Ecclesia sanctae Mariae Cracouiensis ad templum sanctae
Barbarae toto senatu regni assentiente transtullit (chodzi o
edykt królewski z dn. 19 II 1537) Quam ob rem Germani vi-
vo ei maledicebant, et mortuum cito post laetabantur (ibi-
dem, s. XLI—XLII). Okres renesansu — pisze Jan Biało-
stocki (Renesans polski a renesans europejski, o.c., s. 186)
— jest właśnie wielką cezurą, jeśli idzie o żywy udział
pierwiastka niemieckiego w kształtowaniu europejskiej
kultury artystycznej. Por. także uwagi ESTREICHERA,
Szkice o Berreccim, o.c., s. 98.
je z kolei wytłumaczenie w znanych pretensjach Ja-
giellonów, a zwłaszcza króla Zygmunta I, do korony
cesarskiej, z racji pochodzenia jego matki ex łonga
stirpe imperatorum, jako wnuczki cesarza Zygmunta
Luksemburczyka a córki króla rzymskiego Albrech-
ta II Habsburga. Pretensji, które, jak to miałem
okazję na innym miejscu omawiać, znalazły swój
wyraz między innymi w grupie dzieł sztuki fundo-
wanych przez Jagiellonów na przełomie XV i XVI
stulecia, od słynnego nagrobka króla Kazimierza Ja-
giellończyka (1492) dłuta Wita Stwosza poczynając103.
Lecz o niezwykle doniosłej roli, jaką królewskie
dzieło renesansowe na Wawelu odegrało w dalszym
rozwoju sztuki polskiej, zadecydowało jak sądzę coś
innego-. Mianowicie fakt, że wprowadzenie do Polski
przez dynastię jagiellońską form włoskiego renesan-
su, dobrze przygotowane przez stuletnią już niemal
tradycję kultury humanistycznej w naszym kraju,
zbiegało się równocześnie z ostateczną kodyfikacją
zasadniczych zmian w strukturze społecznej i ustro-
jowej państwa, które stawało się powoli Rzeczą Po-
spolitą szlachecką104. Nowe formy stylowe wraz z
całą humanistyczną frazeologią aWantica, obok roz-
wijanego mitu o starożytnym, sarmackim pochodze-
niu Polaków, znakomicie odpowiadały samoświado-
mości przodującej teraz warstwy społecznej — szlach-
ty, która poprzez nie właśnie pragnęła zaznaczyć
godność, starożytność i odrębność swojej własnej
kultury, odciąć się od wiekowego oddziaływania kul-
tury najbliższych sąsiadów, a zarazem od obcego jej
stanowo mieszczaństwa, etnicznie często niemieckie-
go i tradycyjnie poddanego zawsze wpływom kultury
zdominowanej przez Niemców105. Włoska sztuka re-
nesansowa stała się tym sposobem w rękach szlach-
ty orężem, który w Polsce zadał ostateczny i decy-
dujący cios mieszczańskiej w swej istocie sztuce póź-
nego średniowiecza, ze wszystkimi dobrymi i złymi
tego skutkami.
Długo i trwale oddziaływały formy stylowe Ka-
plicy Zygmuntowskiej, ale humanistyczny język jej
mitologicznych dekoracji o antyprotestanckiej wymo-
wie szybko przestał być zrozumiały. Purytanizm re-
ligijnych reformatorów i walczącej z nimi nowej de-
wocji katolickiej, tryumf kontrreformacji i — już za
naszych czasów — tradycja wiktoriańskiej pruderii
XIX wieku skutecznie sprawiły, że przez następne
stulecia właściwy sens erotycznych przedstawień na
ścianach kaplicy był praktycznie nie do odczytania.
los MOSSAKOWSKI, Treść dekoracji, o.c., s. 358—359.
104 Por. ostatnio W. TOMKIEWICZ, Przełom renesanso-
wy w świadomości ówczesnego społeczeństwa polskiego
[w:] Renesans. Sztuka i ideologia, o.c., s. 9—17.
105 Warto przytoczyć tutaj charakterystyczne przekona-
nie Krzyckiego, który w związku z buntem mieszczan
gdańskich powiada np.: ideo cives ipsi, gens Almana, in-
nato odio in Polonos aestuans, constituerunt fidem ac obo-
edientiam iuratam regi denegare (Cricii Carmina, ed. cit.,
s. 108), a pod koniec życia, jak nas informuje jego współ-
czesny biograf Stanisław Górski: Hoc unum bene fecisse
putabatur, guod antę mortem suam perfecerit, ut praedi-
catorem linguae Germanicae cum eius grege ex magna
Ecclesia sanctae Mariae Cracouiensis ad templum sanctae
Barbarae toto senatu regni assentiente transtullit (chodzi o
edykt królewski z dn. 19 II 1537) Quam ob rem Germani vi-
vo ei maledicebant, et mortuum cito post laetabantur (ibi-
dem, s. XLI—XLII). Okres renesansu — pisze Jan Biało-
stocki (Renesans polski a renesans europejski, o.c., s. 186)
— jest właśnie wielką cezurą, jeśli idzie o żywy udział
pierwiastka niemieckiego w kształtowaniu europejskiej
kultury artystycznej. Por. także uwagi ESTREICHERA,
Szkice o Berreccim, o.c., s. 98.