DOI Artikel:
Kajzer, Leszek: Stan badań nad średniowiecznym ubiorem i uzbrojeniem rycerskim w Polsce po roku 1945
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.48233#0427
LESZEK KAJZER
STAN BADAŃ NAD ŚREDNIOWIECZNYM UBIOREM I UZBROJENIEM
RYCERSKIM W POLSCE PO ROKU 1945*
Przedmiotem niniejszego artykułu są uwagi na te-
mat stanu badań nad średniowiecznym uzbrojeniem
i ubiorem rycerskim w Polsce po r. 1945. Wychodząc
od tej daty należy jednak cofnąć się nieco wstecz.
Nie będziemy tu poruszać problemu początków pol-
skich zainteresowań kostiumologiczno-bronioznaw-
czyćh, które widać w dziełach Józefa Jędrzeja Za-
łuskiego i Jędrzeja Kitowicza, a może nawret we
wcześniejszych opracowaniach typu pamiętnikarskie-
go i opisowego. Wypada tu jednak choć pokrótce na-
świetlić stan badań w okresie międzywojennym, rzu-
tujący na czasy nas interesujące.
Wkrótce po I wojnie światowej powstały dwa
ośrodki wiodące w badaniach nad historią ubioru
i uzbrojenia. Prócz Warszawy i Krakowa badania te
rozwijały się także we Lwowie, choć zainteresowania
badaczy skupionych w tym kręgu nie przekraczały
w zasadzie przełomu średniowiecza i czasów nowo-
żytnych. Ośrodek warszawski ukształtował się w krę-
gu osób związanych z powołanym do życia w r. 1920
Muzeum Wojska, którego dyrekcję objął znakomity
mundurolog i znawca epoki napoleońskiej Bronisław
Gembarzewski. Monumentalne dzieło tego autora
Żołnierz polski ukazało się drukiem dopiero jednak
w 1960 r. Z kręgu tego wspomnieć należy także o
Władysławie Dziewanowskim, autorze Zarysu dzie-
jów uzbrojenia, Warszawa 1935, i popularnego Uzbro-
jenia w rozwoju historycznym, Warszawa 1938. Waż-
ną rolę odegrało także powołane do życia z inicja-
tywy W. Dziewanowskiego Stowarzyszenie Przyjaciół
Muzeum Wojska w Warszawie, wydające od 1934 r.
czasopismo „Broń i Barwa”. Ośrodek krakowski oparł
* Praca była przedstawiona na Jubileuszowej Sesji Klu-
bu Kostiumologii i Tkaniny Artystycznej Oddziału War-
szawskiego SHS. Warszawa 4—6.III.1976 r.
swoje istnienie o obfitą, choć nie w mediewalia, ba-
zę źródłową skupioną w Muzeum Czartoryskich i
Muzeum Narodowym. Ważnym krokiem naprzód by-
ło ukazanie się w 1935 r. „stwoszowskiego” numeru
„Rocznika Krakowskiego”, zawierającego m.in arty-
kuły M. Gutkowskiej o ubiorach i Z. Bocheńskiego
o uzbrojeniu w krakowskich dziełach Wita Stwosza.
Ten ostatni badacz opublikował w r. 1930 bardzo in-
teresujące studium Polskie szyszaki wczesnośrednio-
wieczne (wraz z uzupełnieniami). Z innych prac, któ-
re ukazały się w okresie międzywojennym, na wspo-
mnienie zasługuje Encyklopedia Wojskowa pod re-
dakcją O. Laskowskiego i luźniej może związane z
badaniami nad uzbrojeniem, opracowania kostiumo-
logiczne: T. Botnickiego Zarys historii ubiorów, wy-
dany w Krakowie w 1930 r. i M. Gutkowskiej, Hi-
storia ubiorów, Lwów—Warszawa 1932.
Sumując te wstępne spostrzeżenia zwrócić należy
uwagę, że podczas gdy w Krakowie zainteresowania
kostiumologiczno-bronioznawcze były domeną histo-
ryków sztuki, w Warszawie problemami tymi zaj-
mowali się przede wszystkim amatorzy, posiadający
często stopnie oficerskie i bardzo duży zakres wie-
dzy wojskowej. Wydaje się, że tu należy szukać przy-
czyn słabości stanu wiedzy nad średniowieczem. Ba-
dania nad średniowiecznym uzbrojeniem i ubiorem
rycerskim stały na dalekim marginesie zaintereso-
wań badawczych, chyba dlatego, że brak było wy-
specjalizowanej kadry mediewistów, którzy by je
podjęli. Amatorom i miłośnikom łatwiej było poru-
szać się na gruncie problematyki nowszego uzbroje-
nia, niż badań średniowiecza, wymagającego specy-
ficznego doboru metod mediewistycznych. Stąd też
jedyna syntetyzująca rozprawa, Uzbrojenie i ubiór
rycerski w czasach piastowskich, pióra M. Gumow-
skiego, która ukazała się w r. 1936 w „Broni i Bar-
412
STAN BADAŃ NAD ŚREDNIOWIECZNYM UBIOREM I UZBROJENIEM
RYCERSKIM W POLSCE PO ROKU 1945*
Przedmiotem niniejszego artykułu są uwagi na te-
mat stanu badań nad średniowiecznym uzbrojeniem
i ubiorem rycerskim w Polsce po r. 1945. Wychodząc
od tej daty należy jednak cofnąć się nieco wstecz.
Nie będziemy tu poruszać problemu początków pol-
skich zainteresowań kostiumologiczno-bronioznaw-
czyćh, które widać w dziełach Józefa Jędrzeja Za-
łuskiego i Jędrzeja Kitowicza, a może nawret we
wcześniejszych opracowaniach typu pamiętnikarskie-
go i opisowego. Wypada tu jednak choć pokrótce na-
świetlić stan badań w okresie międzywojennym, rzu-
tujący na czasy nas interesujące.
Wkrótce po I wojnie światowej powstały dwa
ośrodki wiodące w badaniach nad historią ubioru
i uzbrojenia. Prócz Warszawy i Krakowa badania te
rozwijały się także we Lwowie, choć zainteresowania
badaczy skupionych w tym kręgu nie przekraczały
w zasadzie przełomu średniowiecza i czasów nowo-
żytnych. Ośrodek warszawski ukształtował się w krę-
gu osób związanych z powołanym do życia w r. 1920
Muzeum Wojska, którego dyrekcję objął znakomity
mundurolog i znawca epoki napoleońskiej Bronisław
Gembarzewski. Monumentalne dzieło tego autora
Żołnierz polski ukazało się drukiem dopiero jednak
w 1960 r. Z kręgu tego wspomnieć należy także o
Władysławie Dziewanowskim, autorze Zarysu dzie-
jów uzbrojenia, Warszawa 1935, i popularnego Uzbro-
jenia w rozwoju historycznym, Warszawa 1938. Waż-
ną rolę odegrało także powołane do życia z inicja-
tywy W. Dziewanowskiego Stowarzyszenie Przyjaciół
Muzeum Wojska w Warszawie, wydające od 1934 r.
czasopismo „Broń i Barwa”. Ośrodek krakowski oparł
* Praca była przedstawiona na Jubileuszowej Sesji Klu-
bu Kostiumologii i Tkaniny Artystycznej Oddziału War-
szawskiego SHS. Warszawa 4—6.III.1976 r.
swoje istnienie o obfitą, choć nie w mediewalia, ba-
zę źródłową skupioną w Muzeum Czartoryskich i
Muzeum Narodowym. Ważnym krokiem naprzód by-
ło ukazanie się w 1935 r. „stwoszowskiego” numeru
„Rocznika Krakowskiego”, zawierającego m.in arty-
kuły M. Gutkowskiej o ubiorach i Z. Bocheńskiego
o uzbrojeniu w krakowskich dziełach Wita Stwosza.
Ten ostatni badacz opublikował w r. 1930 bardzo in-
teresujące studium Polskie szyszaki wczesnośrednio-
wieczne (wraz z uzupełnieniami). Z innych prac, któ-
re ukazały się w okresie międzywojennym, na wspo-
mnienie zasługuje Encyklopedia Wojskowa pod re-
dakcją O. Laskowskiego i luźniej może związane z
badaniami nad uzbrojeniem, opracowania kostiumo-
logiczne: T. Botnickiego Zarys historii ubiorów, wy-
dany w Krakowie w 1930 r. i M. Gutkowskiej, Hi-
storia ubiorów, Lwów—Warszawa 1932.
Sumując te wstępne spostrzeżenia zwrócić należy
uwagę, że podczas gdy w Krakowie zainteresowania
kostiumologiczno-bronioznawcze były domeną histo-
ryków sztuki, w Warszawie problemami tymi zaj-
mowali się przede wszystkim amatorzy, posiadający
często stopnie oficerskie i bardzo duży zakres wie-
dzy wojskowej. Wydaje się, że tu należy szukać przy-
czyn słabości stanu wiedzy nad średniowieczem. Ba-
dania nad średniowiecznym uzbrojeniem i ubiorem
rycerskim stały na dalekim marginesie zaintereso-
wań badawczych, chyba dlatego, że brak było wy-
specjalizowanej kadry mediewistów, którzy by je
podjęli. Amatorom i miłośnikom łatwiej było poru-
szać się na gruncie problematyki nowszego uzbroje-
nia, niż badań średniowiecza, wymagającego specy-
ficznego doboru metod mediewistycznych. Stąd też
jedyna syntetyzująca rozprawa, Uzbrojenie i ubiór
rycerski w czasach piastowskich, pióra M. Gumow-
skiego, która ukazała się w r. 1936 w „Broni i Bar-
412