DOI Artikel:
Morka, Mieczysław: Figura św. Barbary w kościele na Karczówce w Kielcach
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.48233#0392
MIECZYSŁAW MORKA
FIGURA ŚW. BARBARY W KOŚCIELE NA KARCZÓWCE W KIELCACH*
W pobernardyńskim kościele na Karczówce w
Kielcach w kaplicy przyziemia wieży umieszczono
w ołtarzu figurę św. Barbary (wys. ok. 156 cm, il. 1),
która należy do szczególnie interesujących rzeźb po-
wstałych w Polsce w 1. połowie XVII w. Wyjątkowe
jest zarówno tworzywo, z którego została wykona-
na — galena (ruda ołowiu), jak wysoka klasa arty-
styczna nieczęsto spotykana w polskiej rzeźbie wol-
nostojącej tego okresu. Szczególnie jednak zaskaku-
jące jest tak wczesne pojawienie się w tym dziele
silnych tendencji klasycyzujących, które w sztuce
polskiej doszły ido głosu dopiero w latach siedem-
dziesiątych XVII stulecia k Święta przedstawiona jest
w wyraźnie zaznaczonym kontrapoście, oparta cięża-
rem ciała na prawej nodze, z lekko pochyloną głową
w lewo. Ubrana jest w długą suknię z wysokim sta-
nem zaznaczonym paskiem z kokardą oraz płaszcz,
opadający spod prawego ramienia przez plecy, sil-
nym sfałdowaniem przerzucony przez lewą rękę. W
ręce tej święta trzyma swój tradycyjny atrybut —
kielich, prawę dłonią ujmuje miecz2, równocześnie
podtrzymując spływające od dołu fałdowania sukni.
Trzeci atrybut — ośmioboczną wieżę, nakrytą baro-
kowym hełmem, umieścił rzeźbiarz po lewej stronie
figury. Zwraca uwagę zastosowany przez artystę
skręt postaci: nogi zwrócone są w prawo, zaś tors
prawie frontalnie do widza, głowa wreszcie posiada
wyraźnie zaakcentowany zwrot w lewo. Wyjątkowo
interesujący jest modelunek twarzy o lekkim, jak
gdyby nieco melancholijnym uśmiechu i prostym
klasycznym nosie, łączącym się wyraźnie z ostrymi
lukami brwiowymi (il. 2). Modelowanie szat przy wy-
raźnej sumaryczności potraktowania jest równocześ-
nie dość swobodne, na tyle oczywiście, na ile pozwa-
lał materiał, w którym rzeźbiarzowi przyszło praco-
wać zapewne po raz pierwszy i którego obróbka na-
stręczać musiała specyficzne trudności.
Figura św. Barbary od chwili powstania wzbudza-
ła duże zainteresowanie, lecz raczej tylko jako curio-
sum, ze względu na legendę związanę ze znalezie-
niem tak wielkich, nie spotykanych brył galeny oraz
wyjątkowość tworzywa, z którego rzeźba została wy-
konana 3. Stosunkowo późno natomiast zainteresowali
się nią historycy sztuki. Zofia Stobiecka, monogra-
fistka zespołu kościelno-klasztornego na Karczówce,
podkreśliła wysoką klasę artystyczną figury i zwró-
ciła uwagę na ewentualność wpływów Algardiego na
twórcę rzeźby4. Mariusz Karpowicz5 związał ją na-
stępnie z Sebastianem Salą, uznając za jedną z waż-
kich pozycji w dorobku tego artysty. Jednocześnie
wysunął hipotezę, iż jej pierwozorem była antyczna
rzeźba tzw. Flora Farnese dostępna artyście w gra-
ficznym przekazie Perriera6 (il. 3).
* Praca referowana była w maju 1974 r. na seminarium
doktoranckim prof. dr W. Tomkiewicza na Uniwersytecie
Warszawskim.
1 Przede wszystkim w środowisku warszawskim, M.
KARPOWICZ, Sztuka oświeconego sarmatyzmu. Antykizacja
i klasycyzacja w środowisku warszawskim czasów Jana III,
Warszawa 1970.
2 W ostatnich latach miecz ten zaginął.
3 Z. STOBI-ECKA, Pobernardyński zespół kościełno-klasz-
torny na Karczówce w Kielcach, „Roczn. Muz. Świętokrzys-
kiego” VIII, 1973, s. 275—276.
4 Ibidem, s. 298—300.
5 M. KARPOWICZ, II filone italiano delt’ arte polacca
del Seicento ed i suoi rappresentantii maggiori [w:] Baroc-
co fra Italia e Polonia, Warszawa 1977, s. 105.
8 M. KARPOWICZ, Rzeźba polska XVII i XVIII wieku
(w druku). Autor zechce przyjąć podziękowanie za łaskawe
udostępnienie maszynopisu.
377
FIGURA ŚW. BARBARY W KOŚCIELE NA KARCZÓWCE W KIELCACH*
W pobernardyńskim kościele na Karczówce w
Kielcach w kaplicy przyziemia wieży umieszczono
w ołtarzu figurę św. Barbary (wys. ok. 156 cm, il. 1),
która należy do szczególnie interesujących rzeźb po-
wstałych w Polsce w 1. połowie XVII w. Wyjątkowe
jest zarówno tworzywo, z którego została wykona-
na — galena (ruda ołowiu), jak wysoka klasa arty-
styczna nieczęsto spotykana w polskiej rzeźbie wol-
nostojącej tego okresu. Szczególnie jednak zaskaku-
jące jest tak wczesne pojawienie się w tym dziele
silnych tendencji klasycyzujących, które w sztuce
polskiej doszły ido głosu dopiero w latach siedem-
dziesiątych XVII stulecia k Święta przedstawiona jest
w wyraźnie zaznaczonym kontrapoście, oparta cięża-
rem ciała na prawej nodze, z lekko pochyloną głową
w lewo. Ubrana jest w długą suknię z wysokim sta-
nem zaznaczonym paskiem z kokardą oraz płaszcz,
opadający spod prawego ramienia przez plecy, sil-
nym sfałdowaniem przerzucony przez lewą rękę. W
ręce tej święta trzyma swój tradycyjny atrybut —
kielich, prawę dłonią ujmuje miecz2, równocześnie
podtrzymując spływające od dołu fałdowania sukni.
Trzeci atrybut — ośmioboczną wieżę, nakrytą baro-
kowym hełmem, umieścił rzeźbiarz po lewej stronie
figury. Zwraca uwagę zastosowany przez artystę
skręt postaci: nogi zwrócone są w prawo, zaś tors
prawie frontalnie do widza, głowa wreszcie posiada
wyraźnie zaakcentowany zwrot w lewo. Wyjątkowo
interesujący jest modelunek twarzy o lekkim, jak
gdyby nieco melancholijnym uśmiechu i prostym
klasycznym nosie, łączącym się wyraźnie z ostrymi
lukami brwiowymi (il. 2). Modelowanie szat przy wy-
raźnej sumaryczności potraktowania jest równocześ-
nie dość swobodne, na tyle oczywiście, na ile pozwa-
lał materiał, w którym rzeźbiarzowi przyszło praco-
wać zapewne po raz pierwszy i którego obróbka na-
stręczać musiała specyficzne trudności.
Figura św. Barbary od chwili powstania wzbudza-
ła duże zainteresowanie, lecz raczej tylko jako curio-
sum, ze względu na legendę związanę ze znalezie-
niem tak wielkich, nie spotykanych brył galeny oraz
wyjątkowość tworzywa, z którego rzeźba została wy-
konana 3. Stosunkowo późno natomiast zainteresowali
się nią historycy sztuki. Zofia Stobiecka, monogra-
fistka zespołu kościelno-klasztornego na Karczówce,
podkreśliła wysoką klasę artystyczną figury i zwró-
ciła uwagę na ewentualność wpływów Algardiego na
twórcę rzeźby4. Mariusz Karpowicz5 związał ją na-
stępnie z Sebastianem Salą, uznając za jedną z waż-
kich pozycji w dorobku tego artysty. Jednocześnie
wysunął hipotezę, iż jej pierwozorem była antyczna
rzeźba tzw. Flora Farnese dostępna artyście w gra-
ficznym przekazie Perriera6 (il. 3).
* Praca referowana była w maju 1974 r. na seminarium
doktoranckim prof. dr W. Tomkiewicza na Uniwersytecie
Warszawskim.
1 Przede wszystkim w środowisku warszawskim, M.
KARPOWICZ, Sztuka oświeconego sarmatyzmu. Antykizacja
i klasycyzacja w środowisku warszawskim czasów Jana III,
Warszawa 1970.
2 W ostatnich latach miecz ten zaginął.
3 Z. STOBI-ECKA, Pobernardyński zespół kościełno-klasz-
torny na Karczówce w Kielcach, „Roczn. Muz. Świętokrzys-
kiego” VIII, 1973, s. 275—276.
4 Ibidem, s. 298—300.
5 M. KARPOWICZ, II filone italiano delt’ arte polacca
del Seicento ed i suoi rappresentantii maggiori [w:] Baroc-
co fra Italia e Polonia, Warszawa 1977, s. 105.
8 M. KARPOWICZ, Rzeźba polska XVII i XVIII wieku
(w druku). Autor zechce przyjąć podziękowanie za łaskawe
udostępnienie maszynopisu.
377