DOI article:
Mossakowski, Stanisław: Tematyka mitologiczna dekoracji kaplicy Zygmuntowskiej
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.48233#0131
TEMATYKA MITOLOGICZNA DEKORACJI KAPLICY ZYGMUNTOWSKIEJ
II. 2. Tryton z nereidą i amorem. Fragment dekora-
cji Kaplicy Zygmuntowskiej. (Fot. E. Rachwał)
sztuki sepulkralnej jak amorki, orły, sfinksy, gryfy
czy delfiny, szczodrze stosowane przez dekoratorów
na Wawelu. Nie można oczywiście wykluczyć ich
czysto dekoracyjnego charakteru, lecz znamienny jest
fakt, iż spotykamy je często w innych renesanso-
wych nagrobkach20, a niektóre w tej roli zjawią się
nawet na terenie Polski21. Wreszcie liczne wśród
splotów roślinnych ptaszki dziobiące owoce to za-
pewne nie tylko motyw dekoracyjny, czy w myśl su-
gestii Jana Białostockiego aluzja do chrześcijańskich
idei duszy, eucharystii i odkupienia22, lecz także na-
wiązanie do podobnych dekoracji sarkofagów an-
tycznych 23 *.
Inne reliefy z przedstawieniami scen rozgrywają-
cych się na wodzie, jakie są umieszczone na ścia-
nach nad ołtarzem i nad tronem, nie dają się już
interpretować w odniesieniu do treści orszaków bóstw
morza (thiasos) widniejących na sarkofagach antycz-
nych, ani w świetle symboliki eschatologicznej. Mor-
skie sceny sarkofagów tchną spokojem, ich nastrój
jest pogodny. Tutaj natomiast wre walka. Dotyczy
to zarówno kilkuosobowej grupy walczących postaci
z prawej strony nad ołtarzem, jak też dwóch ana-
logicznie skomponowanych reliefów, iz których je-
den (znajduje się na tej samej ścianie po stronie le-
wej, a drugi na ścianie tronowej ipo prawej. Przed-
stawione tutaj młode nimfy iz rozwianymi włosami
wyraźnie wyrywają się z objęć starych, dwucgonia-
stych męslkiich stworów, odpychają je, targają za bro-
dy, krzycizą. Trudno te sceny uznać za zwykłe miłosne
igraszki, tym bardziej, że na jednym z reliefów
przedstawiono jeszcze rozpędzone w biegu putto, któ-
re z rozmachem smaga biczem ogoniastego brodacza.
Zmagań tych również, wbrew tradycji ikonograficz-
nej i wbrew całemu duchowi domniemanej „raj-
skiej'’ symboliki, nie sposób za Janem Białostockim
uważać za przedstawienie dramatu podróży w za-
światy 21. Walki mitologicznych bóstw morza poja-
wiające się np. w grafice renesansowej, by wspom-
nieć tylko miedzioryty Mantegni i jego kręgu, nie
znają scen gwałtownych starć trytonów z nereida-
mi25. Jeśli walczą, to trytony między sobą, a nimfy
jedynie towarzyszą przeciwnikom. Z kolei trudno
przeoczyć, że widniejące na omawianych reliefach
dwuogoniaste stwory przypominają wprawdzie tryto-
ny, lecz pozbawione są ich tradycyjnych atrybutów,
trójzębów i krętych muszel26. W ich charakterystyce
uderza natomiast nawiązujące do przedstawień saty-
rów, zaakcentowanie genitaliów, a także dzikość bro-
datych twarzy i długie włosy przechodzące w liś-
ciasty ornament. Nie udało się dotychczas znaleźć
bezpośrednich wzorów tych postaci, chociaż ich dłu-
gie ogony wijące się w gwałtownych skrętach, po-
kryte liśćmi przypominającymi wężowe łuski, dawno
20 por. amorki z rogami obfitości na nagrobku Onigo
w kościele S. Nicoló w Treviso (Antonio Rizzo); orły uno-
szące ciało zmarłego na nagrobku Antonia Roselli w S.
Antonio w Padwie (Piętro Lombardi); sfinksy zdobiące
tumbę nagrobka Cecco Tornabuoni w S. Maria sopra
Minerva w Rzymie (Mino da Fiesole); gryfy zdobiące grób
Chrystusa na obrazie Pieta w galerii w Modenie (Barto-
lomeo Bonascia); delfiny we fryzie belkowania wieńczą-
cego nagrobek kardynała Bartolomea Roverella w S. Cle-
mente w Rzymie (Giovanni Dalmata) i inn.
21 Mam na myśli np. putta na grzbietach delfinów
zdobiące boczne płyty nagrobka kardynała Fryderyka Ja-
giellończyka (ok. 1510); orły na podstawie tumby grobo-
wej biskupa Jana Konarskiego (1521), a także putto —
symbol duszy unoszonej w zaświaty — w kluczu arkady
nagrobka biskupa Andrzeja Zebrzydowskiego (1562—63),
wszystkie w katedrze krakowskiej na Wawelu.
22 BIAŁOSTOCKI, Nereidy, o.c., s. 90 i The Art of the
Renaissance, o.c., s. 40.
23 KOZAKIEWICZOWA, o.c., il. 8 do tekstu na s. 11.
21 BIAŁOSTOCKI, Nereidy, s. 91 i The Art of the Re-
naissance, s. 42.
25 Por. A. M. HIND, Early Italian Engraving, t. 6,
London 1948, p. 495(6) (Andrea Mentegna). Zob. także KA-
LINOWSKI, Treści Kaplicy, o.c., s. 105.
26 Co stwierdza także KALINOWSKI, Treści Kaplicy,
o.c., s. 104.
121
II. 2. Tryton z nereidą i amorem. Fragment dekora-
cji Kaplicy Zygmuntowskiej. (Fot. E. Rachwał)
sztuki sepulkralnej jak amorki, orły, sfinksy, gryfy
czy delfiny, szczodrze stosowane przez dekoratorów
na Wawelu. Nie można oczywiście wykluczyć ich
czysto dekoracyjnego charakteru, lecz znamienny jest
fakt, iż spotykamy je często w innych renesanso-
wych nagrobkach20, a niektóre w tej roli zjawią się
nawet na terenie Polski21. Wreszcie liczne wśród
splotów roślinnych ptaszki dziobiące owoce to za-
pewne nie tylko motyw dekoracyjny, czy w myśl su-
gestii Jana Białostockiego aluzja do chrześcijańskich
idei duszy, eucharystii i odkupienia22, lecz także na-
wiązanie do podobnych dekoracji sarkofagów an-
tycznych 23 *.
Inne reliefy z przedstawieniami scen rozgrywają-
cych się na wodzie, jakie są umieszczone na ścia-
nach nad ołtarzem i nad tronem, nie dają się już
interpretować w odniesieniu do treści orszaków bóstw
morza (thiasos) widniejących na sarkofagach antycz-
nych, ani w świetle symboliki eschatologicznej. Mor-
skie sceny sarkofagów tchną spokojem, ich nastrój
jest pogodny. Tutaj natomiast wre walka. Dotyczy
to zarówno kilkuosobowej grupy walczących postaci
z prawej strony nad ołtarzem, jak też dwóch ana-
logicznie skomponowanych reliefów, iz których je-
den (znajduje się na tej samej ścianie po stronie le-
wej, a drugi na ścianie tronowej ipo prawej. Przed-
stawione tutaj młode nimfy iz rozwianymi włosami
wyraźnie wyrywają się z objęć starych, dwucgonia-
stych męslkiich stworów, odpychają je, targają za bro-
dy, krzycizą. Trudno te sceny uznać za zwykłe miłosne
igraszki, tym bardziej, że na jednym z reliefów
przedstawiono jeszcze rozpędzone w biegu putto, któ-
re z rozmachem smaga biczem ogoniastego brodacza.
Zmagań tych również, wbrew tradycji ikonograficz-
nej i wbrew całemu duchowi domniemanej „raj-
skiej'’ symboliki, nie sposób za Janem Białostockim
uważać za przedstawienie dramatu podróży w za-
światy 21. Walki mitologicznych bóstw morza poja-
wiające się np. w grafice renesansowej, by wspom-
nieć tylko miedzioryty Mantegni i jego kręgu, nie
znają scen gwałtownych starć trytonów z nereida-
mi25. Jeśli walczą, to trytony między sobą, a nimfy
jedynie towarzyszą przeciwnikom. Z kolei trudno
przeoczyć, że widniejące na omawianych reliefach
dwuogoniaste stwory przypominają wprawdzie tryto-
ny, lecz pozbawione są ich tradycyjnych atrybutów,
trójzębów i krętych muszel26. W ich charakterystyce
uderza natomiast nawiązujące do przedstawień saty-
rów, zaakcentowanie genitaliów, a także dzikość bro-
datych twarzy i długie włosy przechodzące w liś-
ciasty ornament. Nie udało się dotychczas znaleźć
bezpośrednich wzorów tych postaci, chociaż ich dłu-
gie ogony wijące się w gwałtownych skrętach, po-
kryte liśćmi przypominającymi wężowe łuski, dawno
20 por. amorki z rogami obfitości na nagrobku Onigo
w kościele S. Nicoló w Treviso (Antonio Rizzo); orły uno-
szące ciało zmarłego na nagrobku Antonia Roselli w S.
Antonio w Padwie (Piętro Lombardi); sfinksy zdobiące
tumbę nagrobka Cecco Tornabuoni w S. Maria sopra
Minerva w Rzymie (Mino da Fiesole); gryfy zdobiące grób
Chrystusa na obrazie Pieta w galerii w Modenie (Barto-
lomeo Bonascia); delfiny we fryzie belkowania wieńczą-
cego nagrobek kardynała Bartolomea Roverella w S. Cle-
mente w Rzymie (Giovanni Dalmata) i inn.
21 Mam na myśli np. putta na grzbietach delfinów
zdobiące boczne płyty nagrobka kardynała Fryderyka Ja-
giellończyka (ok. 1510); orły na podstawie tumby grobo-
wej biskupa Jana Konarskiego (1521), a także putto —
symbol duszy unoszonej w zaświaty — w kluczu arkady
nagrobka biskupa Andrzeja Zebrzydowskiego (1562—63),
wszystkie w katedrze krakowskiej na Wawelu.
22 BIAŁOSTOCKI, Nereidy, o.c., s. 90 i The Art of the
Renaissance, o.c., s. 40.
23 KOZAKIEWICZOWA, o.c., il. 8 do tekstu na s. 11.
21 BIAŁOSTOCKI, Nereidy, s. 91 i The Art of the Re-
naissance, s. 42.
25 Por. A. M. HIND, Early Italian Engraving, t. 6,
London 1948, p. 495(6) (Andrea Mentegna). Zob. także KA-
LINOWSKI, Treści Kaplicy, o.c., s. 105.
26 Co stwierdza także KALINOWSKI, Treści Kaplicy,
o.c., s. 104.
121