Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (40.1978)

WSPOMNIENIA POŚMIERTNE

równika Katedry Historii Sztuki UP Prof. S. Dett-
loffa jako asystent-wolontariusz, równocześnie pod-
jął wykłady z historii sztuki w Instytucie Sztuk
Plastycznych (obecnie ,PWSSP) w Poznaniu, zapo-
czątkowując w ten sposób swoje wieloletnie związki
nie tylko z dydaktyką uniwersytecką, lecz i z nau-
czaniem malarstwa. W okresie studiów zaangażował
się Kępiński czynnie w działalność polityczną, w
1931 r. wstąpił do Komunistycznej Partii Polski i z
jej polecenia był organizatorem poznańskiej komór-
ki Komunistycznego Związku Młodzieży Polskiej.
Aktywność polityczna spowodowała, że Jego mistrz
— Profesor Dettloff w żartobliwy sposób, operując
stylem XIX w. zaliczał go do grona „dynamitar-
dów”.
Okres wojny i okupacji spędził Profesor poza
Poznaniem pracując jako robotnik w warsztacie me-
chanicznym w Warszawie, a następnie w cechu ko-
miniarzy w Częstochowie. Aresztowany w 1940 r.
przez Gestapo w Częstochowie został zmasakrowa-
ny, co spowodowało m.in. jednostronną utratę słu-
chu. Z upoważnienia Prof. Dettloffa w latach 1943—
44 prowadził w ekspozyturze częstochowskiej kon-
spiracyjnego Uniwersytetu Ziem Zachodnich zajęcia
z historii sztuki.
Dopiero jednak gorące lata powojennej odbudo-
wy kraju formują dobrze znaną sylwetkę Profeso-
ra — organizatora i animatora życia kulturalnego
i artystycznego, dydaktyka i naukowca. Bezpośred-
nio po wyzwoleniu rozpoczął w lutym 1945 r. pracę
w Ministerstwie Kultury i Sztuki jako naczelnik
Wydziału Rewindykacji i Odszkodowań Wojennych,
lecz już w maju tegoż roku objął urząd Wojewódz-
kiego Konserwatora Zabytków w Poznaniu. Był też
w latach 1945—46, a następnie 1947—48 dyrektorem
Muzeum Wielkopolskiego, a w roku akad. 1945/46
prowadził również zajęcia z historii sztuki na UP.
Jako wiceprezes Wojewódzkiej Rady Kultury w Po-
znaniu był inspiratorem i współorganizatorem sze-
regu poznańskich inicjatyw kulturalnych: tworzenia
Filharmonii, Opery, teatrów, odbudowy szkolnictwa
artystycznego. Działalność Profesora w tych pierw-
szych latach powojennych zaskakuje szerokością za-
sięgu. Był organizatorem życia kulturalnego, muzeo-
logiem, zajmował się odbudową i ochroną zabytków.
Badania naukowe podejmowane przez Profesora,
dzięki Jego wyjątkowej intuicji, doprowadziły w la-
tach 1945—-52 do odsłonięcia romańskich budowli w
Trzemesznie, pod katedrą poznańską (wespół z prof.
Henslem) oraz «odkrycia romańskich kolumn w Strzel-
nie. W latach 1947—51 był Kępiński członkiem kie-
rownictwa Badań nad Początkami Państwa Polskie-
go i z całym zespołem został w r. 1950 laureatem
Nagrody Państwowej II stopnia. Okres intensywnych
eksploracji zamyka odkrycie polichromii romańskich
w kolegiacie w Kruszwicy w r. 1954. Odkrycia Pro-

fesora w . dziedzinie architektury i monumentalnej
rzeźby romańskiej zmieniły w zasadniczy sposób
obowiązujące dotąd poglądy na budownictwo monu-
mentalne w dobie pierwszych Piastów.
Profesor był w latach czterdziestych działaczem,
muzeologiem, badaczem, ale także czynnym artystycz-
nie malarzem, wystawiającym na salonach poznań-
skiego okręgu Związku Polskich Artystów Plasty-
ków, krytykiem sztuki współczesnej i malarzem pe-
dagogiem — kierownikiem Pracowni Kompozycji
Malarskiej (1947—49) w Państwowej Wyższej Szkole
Sztuk Plastycznych w Poznaniu, współorganizatorem
słynnych plenerów malarskich i muzycznych w Ła-
gowie.
Własną twórczość malarską utrzymaną w kon-
weindjli koilcryzmu traktował Profesor „na serio”, co
nie znaczy, że nie był wobec niej zdolny do kry-
tycznego i — jak zawsze u niego — nieco przewrot-
nego dystansu. O swoim malarstwie nie wypowia-
dał się w gronie historyków sztuki traktując je tro-
chę jako sprawę prywatną, co nie znaczy by skrzęt-
nie ukrywaną. Malarstwo było dla Profesora formą
demonstracji wrażliwości wizualnej, niewątpliwie
także polem określonych weryfikacji założeń przyję-
tej przez siebie estetyki. Tak jak budował formą
malarską płótna, budował później swe słynne eks-
pozycje, w których elementami tworzywa nie będą
już płaszczyzny barwne, lecz traktowane jako skład-
niki realizacji poszczególne obrazy, lub jak we wnę-
trzach gołuchowskich dzieła sztuki, tworzące dzię-
ki Jego inwencji nowe wizualne całości.
Kolejnym etapem powojennej działalności Pro-
fesora był trzyletni pobyt w Warszawie (1949—51)
w charakterze zastępcy dyrektora Naczelnej Dyrek-
cji Muzeów i Ochrony Zabytków w Ministerstwie
Kultury i Sztuki i wykładowcy historii sztuki w
Akademii Sztuk Pięknych. W latach • 1950—51 był
także prezesem Zarządu Głównego Stowarzyszenia
Historyków Sztuki i Kultury. W .r. 1951 na podsta-
wie rozprawy Początki architektury wczesnofeudal-
nej w Polsce w świetle badań archeologicznych w
Gnieźnie uzyskał na Wydziale Filozoficzno-Historycz-
nym UP stopień doktora filozofii.
Jako członek Komitetu o Sztuce PAN był jed-
nym z organizatorów wystawy i sesji poświęconej
Odrodzeniu w Polsce w 1953 r. i wraz z G. Chma-
rzyńskim autorem referatu Sztuka polskiego Odro-
dzenia jako wyraz ideologii społecznej. To pierwsze
większe studium, w którym Profesor zademonstro-
wał inne niż wyłącznie styloznawcze' założenia ba-
dawcze, wywołało żywą dyskusję w środowisku pol-
skich historyków sztuki. Kępiński i Chmarzyński
spróbowali bowiem przedstawić sztukę polskiego
Odrodzenia nie jako bierną recepcję obcych wzorów
formalnych, lecz jako wyraz określonych potrzeb
ideologicznych, ujawniających się przede wszystkim

202