DOI article:
Melbechowska-Luty, Aleksandra: Konstanty Hegel - rzeźbiarz warszawski
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.48233#0337
ALEKSANDRA MELBECHOWSKA-LUTY
II. 4. K. Hegel, Ambona, ok. 1840, katedra św. Jana,
Warszawa, zniszczona. (Fot. H. Poddębski)
syczność zaś, jeżeli nakazuje zatrzymać się w grani-
cach niewymuszonego pojęcia [...] jeżeli zatrzymuje
10 granicach niesforne częstokroć wysilenia imagina-
cji [...] jeżeli na koniec uwielbiać każę płody wy-
trawnego i mniej namiętnego geniuszu dawnych po-
koleń. W takoioym przypadku nie widzę w czym kla-
syczność miałaby się sprzeciwiać romantyczności lub
nawzajem romantyczność klasyczności, owszem, zda-
je się iż takowe [...] są nawzajem dopełnieniem tylko
jedna drugiej. Tym sposobem postępując stronnic-
twa, i szukając z umiarkowaniem właściwego mię-
dzy ostatecznościami środka, mogłyby daleko więcej
wznieść się w swoich dążeniach aniżeli utrzymując
uporczywie ulubioną im tylko wyłączność30 31 32.
Idźkowski konsekwentnie tworzył według wyzna-
wanych przez siebie zasad. Obok obiektów neokla-
sycznych wznosił budowle neogotyckie, sam też cza-
sem projektował wystroje wnętrz, np. w katedrze
warszawskiej, bowiem — jak pisał — pragnieniem
mojem było krajowym ołówkiem rodzinną ozdobić
świątynięsl. Do realizacji tego zamierzenia powołał
wielu rzeźbiarzy, m. in. L. Kaufmana (uchodzącego
za najbardziej „czystego” z warszawskich klasyków),
który wyrzeźbił posągi ewangelistów i Ojców Kościo-
ła ustawione na konsolach przy filarach oraz dzie-
sięć płaskorzeźb w kruchciie; przed 1810 r. Kaufman
— zgodnie z panującą modą — odlewał też z gipsu
statuetki w stylu średniowiecznym zamawiane do
ozdabiania wnętrz mieszkalnych S2.
Hegel wykonał prace rzeźbiarskie w katedrze
około 1840 r. Zajmował się głównie modelowaniem
ornamentów i posągów, które następnie odkuwali je
go pomocnicy i uczniowie. Tak powstała neogotyc-
ka kamienna ambona z figurami dwunastu aposto-
łów inspirowana rysunkami Piotra Vischera, odkuta
przez Józefa Plocera, Jana Hagena i Antoniego Frej-
taga (ił. 4); na baldachimie drewnianą personifika-
cję Religii wyrzeźbił Hagen. Według rysunków Idź-
kowskiego postawiono trzy ołtarze z figurami Naj-
świętszej Marii Panny, św. Marii Magdaleny i czte-
rech ewangelistów, odkutymi z kamienia ciosowego
również przez Plocera, Hagena i Frejtaga33. W le-
wym przedsionku katedry umieścił jeszcze Hegel
dwie swoje płaskorzeźby, ale już neoklasyczne: Jó-
zef w więzieniu w Egipcie i Znalezienie puchara w
worku Beniamina34. Wszystkie te dzieła zniszczały
w 1944 r.
Parę lat wcześniej, bo jeszcze w 1836 r. Hegel
wzniósł 'Oprawę archi tektoniczną 'mauzoleum Potoc-
kich w Wilanowie, zaprojektowanego przez Henry-
ka Marconiego w stylu neogotyku angielskiego
(ił. 5); na rogach monumentalnego grobowca zwień-
czonego ozdobnym baldachimem, rozmieścił cztery
lwy wspięte na tarczach z herbami Pilawa i Szre-
niawa 35. Na wierzchu tumby spoczywają leżące po-
sągi Aleksandry i Stanisława Kostki Potockich dłu-
ta Jakuba Tatarkiewicza, rzeźby wielkiej piękności
o portretowo ujętych głowych, inspirowane wawel-
30 ibidem, nr 41, s. 309, 310.
31 Tenże, Kościół Archykatedralny św. Jana w War-
szawie, ,,Bibl. Warsz.” 1843, s. IV, s. 17.
32 w. CZAJEWSKI, Katedra św. Jana w Warszawie,
Warszawa 1899, s. 200, 217, 236; — E. MOSZORO, Życie ar-
tystyczne w świetle prasy warszawskiej I poł. XIX w.,
Wrocław 1962, s. 159.
33 IDŹKOWSKI, Kościół Archykatedralny..., o.c., s. 15—
16; — „Dziennik Warsz.”, o.c., s. 1; — HEGEL, Notatki...,
o.c., s. 2; — CZAJEWSKI, o.c., s. 216, 236 (podaje błędnie
jako dzieło Hegla również wszystkie rzeźby przy filarach
we wnętrzu).
31 Rzeźby te powstały po 1843 r.; por. K. HEGEL, Spis
prac własnych wykonanych w czasie gdy był nauczycielem
w Szkole Sztuk Pięknych w Warszawie [Warszawa 1854/1855],
Muzeum Narodowe w Warszawie, Dział Dokumentacji, rkps
768.
35 HEGEL, Spis prac własnych..., o.c.; — JENIKE, o.c.,
s. 89; — S. ŁOZA, Henryk Marconi i jego rodzina, Warsza-
wa 1954, s. 34.
324
II. 4. K. Hegel, Ambona, ok. 1840, katedra św. Jana,
Warszawa, zniszczona. (Fot. H. Poddębski)
syczność zaś, jeżeli nakazuje zatrzymać się w grani-
cach niewymuszonego pojęcia [...] jeżeli zatrzymuje
10 granicach niesforne częstokroć wysilenia imagina-
cji [...] jeżeli na koniec uwielbiać każę płody wy-
trawnego i mniej namiętnego geniuszu dawnych po-
koleń. W takoioym przypadku nie widzę w czym kla-
syczność miałaby się sprzeciwiać romantyczności lub
nawzajem romantyczność klasyczności, owszem, zda-
je się iż takowe [...] są nawzajem dopełnieniem tylko
jedna drugiej. Tym sposobem postępując stronnic-
twa, i szukając z umiarkowaniem właściwego mię-
dzy ostatecznościami środka, mogłyby daleko więcej
wznieść się w swoich dążeniach aniżeli utrzymując
uporczywie ulubioną im tylko wyłączność30 31 32.
Idźkowski konsekwentnie tworzył według wyzna-
wanych przez siebie zasad. Obok obiektów neokla-
sycznych wznosił budowle neogotyckie, sam też cza-
sem projektował wystroje wnętrz, np. w katedrze
warszawskiej, bowiem — jak pisał — pragnieniem
mojem było krajowym ołówkiem rodzinną ozdobić
świątynięsl. Do realizacji tego zamierzenia powołał
wielu rzeźbiarzy, m. in. L. Kaufmana (uchodzącego
za najbardziej „czystego” z warszawskich klasyków),
który wyrzeźbił posągi ewangelistów i Ojców Kościo-
ła ustawione na konsolach przy filarach oraz dzie-
sięć płaskorzeźb w kruchciie; przed 1810 r. Kaufman
— zgodnie z panującą modą — odlewał też z gipsu
statuetki w stylu średniowiecznym zamawiane do
ozdabiania wnętrz mieszkalnych S2.
Hegel wykonał prace rzeźbiarskie w katedrze
około 1840 r. Zajmował się głównie modelowaniem
ornamentów i posągów, które następnie odkuwali je
go pomocnicy i uczniowie. Tak powstała neogotyc-
ka kamienna ambona z figurami dwunastu aposto-
łów inspirowana rysunkami Piotra Vischera, odkuta
przez Józefa Plocera, Jana Hagena i Antoniego Frej-
taga (ił. 4); na baldachimie drewnianą personifika-
cję Religii wyrzeźbił Hagen. Według rysunków Idź-
kowskiego postawiono trzy ołtarze z figurami Naj-
świętszej Marii Panny, św. Marii Magdaleny i czte-
rech ewangelistów, odkutymi z kamienia ciosowego
również przez Plocera, Hagena i Frejtaga33. W le-
wym przedsionku katedry umieścił jeszcze Hegel
dwie swoje płaskorzeźby, ale już neoklasyczne: Jó-
zef w więzieniu w Egipcie i Znalezienie puchara w
worku Beniamina34. Wszystkie te dzieła zniszczały
w 1944 r.
Parę lat wcześniej, bo jeszcze w 1836 r. Hegel
wzniósł 'Oprawę archi tektoniczną 'mauzoleum Potoc-
kich w Wilanowie, zaprojektowanego przez Henry-
ka Marconiego w stylu neogotyku angielskiego
(ił. 5); na rogach monumentalnego grobowca zwień-
czonego ozdobnym baldachimem, rozmieścił cztery
lwy wspięte na tarczach z herbami Pilawa i Szre-
niawa 35. Na wierzchu tumby spoczywają leżące po-
sągi Aleksandry i Stanisława Kostki Potockich dłu-
ta Jakuba Tatarkiewicza, rzeźby wielkiej piękności
o portretowo ujętych głowych, inspirowane wawel-
30 ibidem, nr 41, s. 309, 310.
31 Tenże, Kościół Archykatedralny św. Jana w War-
szawie, ,,Bibl. Warsz.” 1843, s. IV, s. 17.
32 w. CZAJEWSKI, Katedra św. Jana w Warszawie,
Warszawa 1899, s. 200, 217, 236; — E. MOSZORO, Życie ar-
tystyczne w świetle prasy warszawskiej I poł. XIX w.,
Wrocław 1962, s. 159.
33 IDŹKOWSKI, Kościół Archykatedralny..., o.c., s. 15—
16; — „Dziennik Warsz.”, o.c., s. 1; — HEGEL, Notatki...,
o.c., s. 2; — CZAJEWSKI, o.c., s. 216, 236 (podaje błędnie
jako dzieło Hegla również wszystkie rzeźby przy filarach
we wnętrzu).
31 Rzeźby te powstały po 1843 r.; por. K. HEGEL, Spis
prac własnych wykonanych w czasie gdy był nauczycielem
w Szkole Sztuk Pięknych w Warszawie [Warszawa 1854/1855],
Muzeum Narodowe w Warszawie, Dział Dokumentacji, rkps
768.
35 HEGEL, Spis prac własnych..., o.c.; — JENIKE, o.c.,
s. 89; — S. ŁOZA, Henryk Marconi i jego rodzina, Warsza-
wa 1954, s. 34.
324