Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (40.1978)

HAFTOWANE OPONY Z HERBAMI OGINIEC I JUNOSZA

stanowi paludament z gronostajowym podszyciem, sy-
metrycznie upięty z częścią środkową podsuniętą pod
czapkę książęcą (il. 3). Na drugiej oponie obok godła
herbowego zwieńczonego koroną szlachecką, powtó-
rzono z drobnymi zmianami w rysunku i propor-
cjach, sztandary wojskowe, buławy i buzdygany, ar-
matnie lufy, kotły wojskowe i rozsypane kule, zgod-
nie ze schematem dekoracji heraldycznej powtarza-
nej często w panegirycznych drukach polskich XVIII
w. (il. 4).
Litery umieszczone obok herbu Oginiec pozwalają
na odczytanie imienia, nazwiska i tytułu fundatora
opony: z K.[ozielska] TJadeusz] O.fgiński] K.fasztelan]
T.i[rocki] (il. 3). Według tradycji familii Ogińskich,
ród ich pochodził od kniaziów ruskich na Kozielsku,
którzy podobno w XVI w. osiedlili się na LitwieB.
Na oponie zatem wyobrażono książęcą mitrę nad pa-
ludamentem. Buzdygan łączy się ze stopniem woj-
skowym pułkownika J. Król. Mości, który posiadał
Tadeusz Ogiński już około r. 1740. Buława hetmań-
ska może się odnosić do Grzegorza Ogińskiego lub
do Michała Hetmana W. Ks. Litewskiego. Laska mar-
szałkowska zaznacza, że Tadeusz Ogiński był mar-
szałkiem izby poselskiej na Sejmie w Grodnie w r.
1744. Zwisający pod kartuszem na wstędze order
Orła Białego otrzymał Tadeusz Ogiński na uroczys-
tości imienin króla Augusta III w dniu 3 sierpnia
1742 r.7. Ważnym szczegółem dla datowania opon jest
podany początkowymi literami tytuł kasztelana troc-
kiego przyznany Ogińskiemu w listopadzie 1744 r.,
który zachował do r. 1770, kiedy uzyskał tytuł wo-
jewody trockiego. Na drugiej oponie w polu kartusza
haftowany jasnymi barwami herb Junosza ma w
klejnocie zgodnie z opisem herbarzy półbarana z ko-
rony wyskakującego. Litery obok herbu oznaczają
imię i nazwisko drugiej żony Tadeusza Ogińskiego:
z ZJałuskich] I.fadwiga] O.fgińska] K.[asztelanowa]
TJirocka] (poślubiona w r. 1763; (il. 4). Na podstawie
liter wyhaftowanych obok herbów fundatora i jego
żony oraz tytułu kasztelana trockiego można w przy-
bliżeniu określić czas wykonania opon: między r.
1763, ale przed r. 1770, kiedy Ogiński przestał być
kasztelanem trockim. W liście pisanym z rezydencji
w Hanucie z datą 27 kwietnia 1770 r. Tadeusz Ogiń-
ski dziękuje królowi za nadanie mu godności woje-
wody trockiego i podpisuje list swym nowym tytu-
łem.
Właściwe przeznaczenie opon określa treść kom-
pozycji wypełniających cztery medaliony ujęte strzę-
piastymi brzegami kartuszy.


U. 2. Opona z herbem Oginiec, fragment haftu zło-
tem i jedwabiem oraz odwrocie tkaniny i krajami
tkackimi. Zb. Czart, w Krakowie

Na oponie z herbem Oginiec w pierwszym owal-
nym medalionie nad heraldyczną kompozycją wy-
obrażony jest papież w szatach pontyfikalnych i ar-
cykapłan żydowski8 (il. 5). Papież w tiarze z potrój-
ną koroną (triregnum) trzyma w podniesionej prawej
ręce kielich w otoku promieni z trzema unoszącymi
się nad nim hostiami. Nachylony zwraca się do niżej
stojącego arcykapłana i opiera lewą dłoń na jego
głowie. Pomiędzy tymi postaciami widać krzyż apo-
stolski papieża (crux apostolica). Arcykapłan z pro-
stokątnym pektorałem na efodzie, z brzegiem długiej
szaty obszytym dzwoneczkami, ma na głowie i ra-
mionach chustę taliss w białe i czarne paski9, pra-

6 K. ŁODZIĄ CZARNECKI, Herbarz polski według Nie-
siecktego, Gniezno 1875—1881, T. I, s. 231—234.
1 Daty i szczegóły z życia Tadeusza Ogińskiego podaje:
K. BARTOSZEWICZ, Tadeusz Ogiński wojewoda trocki i je-
go pamiętnik, Warszawa 1917 (odbitka z „Przegl. Powsz.”); —

data mianowania wojewodą: Bibl. Czartoryskich, rkps 680,
S. 185.
8 Realleańkon zur deutschen Kunst, IV Bd, Stuttgart
1958, s. 124.
0 Opis szat arcykapłana: Ks. Wyjścia 28.1—10, Pismo
Święte Starego i Nowego Testamentu, Poznań 1960.

393