DOI Artikel:
Gutkowska-Rychlewska, Maria: Haftowane opony z herbami Oginiec i Junosza w zbiorach Czartoryskich w Krakowie
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.48233#0409
MARIA GUTKOWSKA-RYCHLEWSKA
II. 3. Opona z herbem Oginiec, fragment. Zb. Czart,
w Krakowie
wą ręką trzyma tablice dekalogu, lewą dłoń unosi
ku górze. Górną część medalionu wypełniają skrzy-
żowane klucze, atrybut władzy papieskiej, 'poniżej
wyhaftowana fasada kościoła. Kompozycja jest przy-
kładem symbolicznego ujęcia stosunku kościoła do
Starego Testamentu10. Personifikacje Ecclesia i Sy-
nagoga były często umieszczane na tytułowych kar-
tach biblii wydawanych w XVIII w.11.
Następny medalion o podobnym ujęciu rysunko-
wym obrzeżenia (z odwróceniem poszczególnych ele-
mentów) jest lekko nachylony w lewo. Kompozycja
figuralna przedstawia Eliasza leżącego w cieniu
smukłego jałowca, anioł budzi proroka i podaje mu
podpłomyk (il. 6). Eliasz, wpatrzony w anioła, lewą
rękę trzyma na rękojeści płomiennego miecza. Po-
cieszony i pokrzepiony przez anioła Eliasz jest pre-
figurą Chrystusa, a przyniesione pożywienie symbo-
lizuje Eucharystię. Powtarzający się w ikonografii
Eliasza płomienisty miecz oznacza jego zwycięstwo
nad fałszywymi prorokami Baala i obrońcę prawdzi-
wej wiary 12.
W trzecim medalionie opony wyhaftowana jest
adoracja Eucharystii — dwa anioły klęczące po bo-
kach tabernakulum z ustawioną między świecami
puszką na komunikanty (il. 7). Tabernakulum ma
kształt przyjęty w baroku oddzielnej szafki, dostoso-
wanej w szczegółach zdobienia do architektury oł-
tarza, na drzwiczkach umieszczony jest symboliczny
kielich z hostią oraz ozdoby z motywów rocaille haf-
towane srebrem (obecnie ściemniałe). Kompozycja i
jej oś w polu kartusza są przesunięte w lewo.
Najwyżej umieszczony w tej oponie kartusz uj-
muje w owalu wysoką monstrancję o gruszkowym
kształcie nodusa (il. 8). Adorujące anioły w jasnych
szatach jedną ręką wskazują na monstrancję w dru-
giej zaś trzymają zapaloną świecę — spełniają więc
jako ceroferarii funkcję diakonów lub ministran-
tów 18.
Na oponie z herbem Junosza Jadwigi z Załuskich
Ogińskiej (il. 9) w pierwszym medalionie nad herbem
przedstawiona jest scena odbywająca się w pałacu
królewskim (il. 10). Miejsce akcji zaznaczono tronem
umieszczonym na podwyższeniu, ze stopniami na tle
posadzki. Na lewo starzec w stroju kapłańskim po-
daje królowi siedzącemu na tronie pod baldachimem
misę z trzema Chlebami i dzban. Jest to scena, w
której Melchizedek, król Salemu i najwyższy kapłan,
na powitanie Abrahama powracającego po zwycię-
stwie nad królami Mezopotamii, ofiarowuje mu chleb
i wino14. Melchizedek jest prefigurą Chrystusa jako
kapłana, a jego dary — chleb i wino — symbolem
Eucharystii. Główne akcenty ■ tej kompozycji opierają
się na brzegach kartusza i przenikają w motywy
rocaille.
Na drugim medalionie tej opony widoczna jest na
pierwszym planie postać Mojżesza, który trzyma w
lewej ręce tablice dekalogu, a wzniesioną prawą rę-
kę z laską (uirga Moysis) wskazuje na sypiącą się
z obłoków mannę dla pożywienia głodujących na pu-
styni Izraelitów (il. 11). W tle na lewo obóz Izraeli-
tów zaznaczony grupą namiotów pod palmami oazy,
nieco niżej schylone kobiety zbierające mannę. W
wykładzie kościoła manna jest symbolem Euchary-
stii 15.
10 Ecclesia i Synagoga: K. KtlNSTE, Ikonographle der
christlichen Kunst, Bd I, Freiburg 1928, s. 82.
u Biblia Sacra, Antwerpia 1715, wyd. J. B. Verdussen.
12 Reallerikon, o.c., s. 1403; — L. REAU, Iconographle
de l’art chretten, t. II, Paris 1955, s. 347.
18 REAU, o.c., s. 31—32.
14 Ks. Rodzaju 14, 18—20, Ks. Psalmów 109—110.
15 Ks. Wyjścia 16, 14—16; — REAU, o.c., s. 177.
394
II. 3. Opona z herbem Oginiec, fragment. Zb. Czart,
w Krakowie
wą ręką trzyma tablice dekalogu, lewą dłoń unosi
ku górze. Górną część medalionu wypełniają skrzy-
żowane klucze, atrybut władzy papieskiej, 'poniżej
wyhaftowana fasada kościoła. Kompozycja jest przy-
kładem symbolicznego ujęcia stosunku kościoła do
Starego Testamentu10. Personifikacje Ecclesia i Sy-
nagoga były często umieszczane na tytułowych kar-
tach biblii wydawanych w XVIII w.11.
Następny medalion o podobnym ujęciu rysunko-
wym obrzeżenia (z odwróceniem poszczególnych ele-
mentów) jest lekko nachylony w lewo. Kompozycja
figuralna przedstawia Eliasza leżącego w cieniu
smukłego jałowca, anioł budzi proroka i podaje mu
podpłomyk (il. 6). Eliasz, wpatrzony w anioła, lewą
rękę trzyma na rękojeści płomiennego miecza. Po-
cieszony i pokrzepiony przez anioła Eliasz jest pre-
figurą Chrystusa, a przyniesione pożywienie symbo-
lizuje Eucharystię. Powtarzający się w ikonografii
Eliasza płomienisty miecz oznacza jego zwycięstwo
nad fałszywymi prorokami Baala i obrońcę prawdzi-
wej wiary 12.
W trzecim medalionie opony wyhaftowana jest
adoracja Eucharystii — dwa anioły klęczące po bo-
kach tabernakulum z ustawioną między świecami
puszką na komunikanty (il. 7). Tabernakulum ma
kształt przyjęty w baroku oddzielnej szafki, dostoso-
wanej w szczegółach zdobienia do architektury oł-
tarza, na drzwiczkach umieszczony jest symboliczny
kielich z hostią oraz ozdoby z motywów rocaille haf-
towane srebrem (obecnie ściemniałe). Kompozycja i
jej oś w polu kartusza są przesunięte w lewo.
Najwyżej umieszczony w tej oponie kartusz uj-
muje w owalu wysoką monstrancję o gruszkowym
kształcie nodusa (il. 8). Adorujące anioły w jasnych
szatach jedną ręką wskazują na monstrancję w dru-
giej zaś trzymają zapaloną świecę — spełniają więc
jako ceroferarii funkcję diakonów lub ministran-
tów 18.
Na oponie z herbem Junosza Jadwigi z Załuskich
Ogińskiej (il. 9) w pierwszym medalionie nad herbem
przedstawiona jest scena odbywająca się w pałacu
królewskim (il. 10). Miejsce akcji zaznaczono tronem
umieszczonym na podwyższeniu, ze stopniami na tle
posadzki. Na lewo starzec w stroju kapłańskim po-
daje królowi siedzącemu na tronie pod baldachimem
misę z trzema Chlebami i dzban. Jest to scena, w
której Melchizedek, król Salemu i najwyższy kapłan,
na powitanie Abrahama powracającego po zwycię-
stwie nad królami Mezopotamii, ofiarowuje mu chleb
i wino14. Melchizedek jest prefigurą Chrystusa jako
kapłana, a jego dary — chleb i wino — symbolem
Eucharystii. Główne akcenty ■ tej kompozycji opierają
się na brzegach kartusza i przenikają w motywy
rocaille.
Na drugim medalionie tej opony widoczna jest na
pierwszym planie postać Mojżesza, który trzyma w
lewej ręce tablice dekalogu, a wzniesioną prawą rę-
kę z laską (uirga Moysis) wskazuje na sypiącą się
z obłoków mannę dla pożywienia głodujących na pu-
styni Izraelitów (il. 11). W tle na lewo obóz Izraeli-
tów zaznaczony grupą namiotów pod palmami oazy,
nieco niżej schylone kobiety zbierające mannę. W
wykładzie kościoła manna jest symbolem Euchary-
stii 15.
10 Ecclesia i Synagoga: K. KtlNSTE, Ikonographle der
christlichen Kunst, Bd I, Freiburg 1928, s. 82.
u Biblia Sacra, Antwerpia 1715, wyd. J. B. Verdussen.
12 Reallerikon, o.c., s. 1403; — L. REAU, Iconographle
de l’art chretten, t. II, Paris 1955, s. 347.
18 REAU, o.c., s. 31—32.
14 Ks. Rodzaju 14, 18—20, Ks. Psalmów 109—110.
15 Ks. Wyjścia 16, 14—16; — REAU, o.c., s. 177.
394