DOI Artikel:
Lileyko, Jerzy: Dekoracje z tkanin we wnętrzach Zamku Królewskiego w Warszawie w dobie Jana III
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.48233#0422
DEKORACJE Z TKANIN W ZAMKU KRÓLEWSKIM W WARSZAWIE V7 DOBIE JANA III
Warszawskiego po Wiedeńskiej, we dwóch gatunkach,
zapewne po wiedeńskiej wyprawie, czyli podczas sej-
mu 1685 r.7. Może była to właśnie seria arrasów za-
kupiona ze spuścizny Cromwela, a całe wydarzenie
jako bliskie w czasie mogło budzić zainteresowanie
zwiedzających Zamek. Nie można także wykluczyć,
że nuncjusz pomylił się co do autorstwa arrasów,
jakie widział w kościele jasnogórskim, i że były to
arrasy jagiellońskie wykupione od Franciszka Gratty
już w 1670 r.
Wiemy, że w posiadaniu Jana III znalazła się
część tych arrasów, które w Inwentarzu Generalnym
określono jako — obicia potopowego szpalerową ro-
botą robionego sztuk czternaście8. Jan III wykupił
je lub może wypożyczył z zastawu u kupca gdań-
skiego; arrasy te widział w 1683 r. na Zamku Reg-
nard 9. Wiadomo, że Sobieski w rozmaity sposób usi-
łował nawiązać do tradycji i zwyczaju dworu Wazów.
Nabycie od Gratty 14 arrasów jagiellońskich mogło
zostać dokonane dla celów polityczno-dynastycznych,
dlatego umieszczono je w pokojach zamkowych, aby
sugerowały o istnieniu związku między Sobieskim a
jego antecesorami na tronie.
Na Zamku znajdowała się jeszcze jedna seria ar-
rasów, na co mamy potwierdzenie źródłowe. W in-
wentarzu zbiorów królewskich wyraźnie zaznaczono
— obicia szpalerowego, które kupiono do Izby Sena-
torskiej podczas sejmu w Warszawie in anno 1690
we dwóch gatunkach sztuk dwanaście10. Arrasy te
zostały zakupione z prywatnej szkatuły królewskiej,
gdyż po śmierci Jana III odziedziczył je królewicz
Aleksander.
W tym czasie pokoje zamkowe w przeważającej
części urządzone były prywatnymi mobiliami Sobies-
kich, skoro nawet do Izby Senatorskiej król z włas-
nej szkatuły zakupywał arrasy. Niestety, nie zachował
się żaden szczegółowy wykaz mobiliów, które Jan III
przeznaczył do dekoracji zamkowych aparatamentów.
Ważną wskazówką jest cytowany już, ogłoszony przez
A. Czołowskiego, Inwentarz Generalny, sporządzony
w dniu 10 listopada 1696 r., w kilka miesięcy po
śmierci króla, a obejmujący zasoby Wilanowa, Zam-
ku, pałacu Kazimierzowskiego i Marywilu. Spis ten
wyraźnie wydziela tylko mobilia wilanowskie. Jed-
7 Inwentarz Generalny Klejnotów, sreber, galanterii i ru-
chomości różnych tudziesz obrazów, które się tak w Pała-
cu Wilanowskim jako tesz w Skarbcach Warszawskich Je.
K. Mości znajdowały... Odprawiony d. 10 Novembris Anno
Domini 1696, opubl.: A. CZOŁOWSKI, Urządzenie pałacu
Wilanowskiego za Jana III, Lwów 1937, cyt. dalej jako: In-
wentarz Generalny.
8 Inwentarz Generalny, o.c., s. 55.
9 Regnard pisze: W Zamku widzieliśmy tapisertę prze-
tykaną złotem, która została przywieziona z Francji za kró-
la Henryka Walezego. Część tej tapiserii została sprzedana
mieszkańcom Gdańska przez Jana Kazimierza' na potrzeby
państwa. (Tłum, wg: Z. REWSKI, Warszawa za czasów So-
bieskiego w pismach J. F. Regnarda, „Stolica” VIII, 1953,
nakże część opisu zatytułowana: „Rewizja skarbcu za
kluczem pana Cieszkowskiego i conotacja wszystkich
in genere ruchomości i galanterii oraz dział tego
wszystkiego”11 pozwala sądzić, że wymienione tu
obiekty pochodziły z Zamku. Świadczy o tym umiesz-
czenie na początku spisu 14 arrasów jagiellońskich,
które w 1683 r. oglądał na Zamku Regnard oraz se-
rii 12 wspomnianych już arrasów, zakupionych do
Izby Senatorskiej w 1690 r. Przy niektórych tkani-
nach podano ich pierwotne przeznaczenie, np. obicie
co przed łazienką bywało, lub obicie które bywało w
pokoju Królowej Jej Mości, bret aramitu karmazy-
nowy i bret białej srebrnej materii w różne kwiaty,
wszystkich bretów czterdzieści i dwa. Obicie to wzię-
to następnie do dekoracji jednej z komnat zamko-
wych, gdzie wystawiono katafalk Jana III. Czołow-
ski myli się pisząc, że obicie pochodziło z Gabinetu
królowej w Wilanowie12. W tym samym Inwentarzu
Generalnym czytamy, że w wilanowskim Gabinecie
królowej były obicia zupełnie inne i w innej ilości:
Obicia materji bogatej perskiej, wzór różnego kwie-
cia, różnych kolorów azamitny, na złotym dnie w
dwoistych bretach. Listwa biała, z perskiej białej,
srebrnej, wzorzystej materji, żółtym arginisem pod-
szyte bretów nr 11 13.
Spis ten obejmuje 134 pozycje i podzielony jest
na następujące zespoły: obicia, kobierce, Baldechiny,
Węzgłówka, namioty podróżne do łóżek, kilimki per-
skie podróżne, pokrowce na stołki, materie bogate,
obrazy pokojowe oraz 13 pozycji eztra regestrum;
uzupełnieniem spisu jest wykaz zatytułowany tenże
pan Cieszkowski oddał obejmujący 63 rozmaite kosz-
towane przedmioty, jak szkatułki, puzderka, pacie-
rze, różne naczynia srebrne, statua eąuestris Gusta-
wa Adolfa, spiżowa itp.14.
Dla naszych rozważań najważniejszy jest jednak
zespół pierwszy: „Rewizji skarbcu”, obejmujący obicia
ścienne, gdyż na tej podstawie możemy sobie wyro-
bić pogląd o dekoracji pokoi królewskich, a nie-
które obicia połączyć z konkretnymi wnętrzami. Za-
wiera on 13 różnych obić szpalerowych, aksamitnych
lub jedwabnych i jeden baldachim. W całości zasłu-
guje na przytoczenie: 1. czternaście sztuk arrasów
jagiellońskich; 2. dwanaście arrasów zakupionych
nr 28, s. 13. Regnard oczywiście myli się pisząc, że arrasy
te sprowadzono z Francji i że sprzedano je do Gdańska.
O wykupieniu części kolekcji przez Jana III zob.: M. GĘ-
BAROWICZ i T. MAŃKOWSKI, Arrasy Zygmunta Augusta,
„Roczn. Krak.” XXIX, 1938, s. 176—177; — TOMKIEWICZ,
Z dziejów polskiego mecenatu, o.c., s. 74. Po śmierci So-
bieskiego arrasy zwrócono do Gdańska; w 1727 r. sejm wy-
kupił całość zastawu.
to Inwentarz Generalny, o.c., s. 56.
u Ibidem, s. 55.
12 CZOŁOWSKI, Urządzenie pałacu Wilanowskiego, o.c.,
s. 21.
13 Inwentarz Generalny, o.c., s. 49, poz. 192.
14 Ibidem, s. 63.
407
Warszawskiego po Wiedeńskiej, we dwóch gatunkach,
zapewne po wiedeńskiej wyprawie, czyli podczas sej-
mu 1685 r.7. Może była to właśnie seria arrasów za-
kupiona ze spuścizny Cromwela, a całe wydarzenie
jako bliskie w czasie mogło budzić zainteresowanie
zwiedzających Zamek. Nie można także wykluczyć,
że nuncjusz pomylił się co do autorstwa arrasów,
jakie widział w kościele jasnogórskim, i że były to
arrasy jagiellońskie wykupione od Franciszka Gratty
już w 1670 r.
Wiemy, że w posiadaniu Jana III znalazła się
część tych arrasów, które w Inwentarzu Generalnym
określono jako — obicia potopowego szpalerową ro-
botą robionego sztuk czternaście8. Jan III wykupił
je lub może wypożyczył z zastawu u kupca gdań-
skiego; arrasy te widział w 1683 r. na Zamku Reg-
nard 9. Wiadomo, że Sobieski w rozmaity sposób usi-
łował nawiązać do tradycji i zwyczaju dworu Wazów.
Nabycie od Gratty 14 arrasów jagiellońskich mogło
zostać dokonane dla celów polityczno-dynastycznych,
dlatego umieszczono je w pokojach zamkowych, aby
sugerowały o istnieniu związku między Sobieskim a
jego antecesorami na tronie.
Na Zamku znajdowała się jeszcze jedna seria ar-
rasów, na co mamy potwierdzenie źródłowe. W in-
wentarzu zbiorów królewskich wyraźnie zaznaczono
— obicia szpalerowego, które kupiono do Izby Sena-
torskiej podczas sejmu w Warszawie in anno 1690
we dwóch gatunkach sztuk dwanaście10. Arrasy te
zostały zakupione z prywatnej szkatuły królewskiej,
gdyż po śmierci Jana III odziedziczył je królewicz
Aleksander.
W tym czasie pokoje zamkowe w przeważającej
części urządzone były prywatnymi mobiliami Sobies-
kich, skoro nawet do Izby Senatorskiej król z włas-
nej szkatuły zakupywał arrasy. Niestety, nie zachował
się żaden szczegółowy wykaz mobiliów, które Jan III
przeznaczył do dekoracji zamkowych aparatamentów.
Ważną wskazówką jest cytowany już, ogłoszony przez
A. Czołowskiego, Inwentarz Generalny, sporządzony
w dniu 10 listopada 1696 r., w kilka miesięcy po
śmierci króla, a obejmujący zasoby Wilanowa, Zam-
ku, pałacu Kazimierzowskiego i Marywilu. Spis ten
wyraźnie wydziela tylko mobilia wilanowskie. Jed-
7 Inwentarz Generalny Klejnotów, sreber, galanterii i ru-
chomości różnych tudziesz obrazów, które się tak w Pała-
cu Wilanowskim jako tesz w Skarbcach Warszawskich Je.
K. Mości znajdowały... Odprawiony d. 10 Novembris Anno
Domini 1696, opubl.: A. CZOŁOWSKI, Urządzenie pałacu
Wilanowskiego za Jana III, Lwów 1937, cyt. dalej jako: In-
wentarz Generalny.
8 Inwentarz Generalny, o.c., s. 55.
9 Regnard pisze: W Zamku widzieliśmy tapisertę prze-
tykaną złotem, która została przywieziona z Francji za kró-
la Henryka Walezego. Część tej tapiserii została sprzedana
mieszkańcom Gdańska przez Jana Kazimierza' na potrzeby
państwa. (Tłum, wg: Z. REWSKI, Warszawa za czasów So-
bieskiego w pismach J. F. Regnarda, „Stolica” VIII, 1953,
nakże część opisu zatytułowana: „Rewizja skarbcu za
kluczem pana Cieszkowskiego i conotacja wszystkich
in genere ruchomości i galanterii oraz dział tego
wszystkiego”11 pozwala sądzić, że wymienione tu
obiekty pochodziły z Zamku. Świadczy o tym umiesz-
czenie na początku spisu 14 arrasów jagiellońskich,
które w 1683 r. oglądał na Zamku Regnard oraz se-
rii 12 wspomnianych już arrasów, zakupionych do
Izby Senatorskiej w 1690 r. Przy niektórych tkani-
nach podano ich pierwotne przeznaczenie, np. obicie
co przed łazienką bywało, lub obicie które bywało w
pokoju Królowej Jej Mości, bret aramitu karmazy-
nowy i bret białej srebrnej materii w różne kwiaty,
wszystkich bretów czterdzieści i dwa. Obicie to wzię-
to następnie do dekoracji jednej z komnat zamko-
wych, gdzie wystawiono katafalk Jana III. Czołow-
ski myli się pisząc, że obicie pochodziło z Gabinetu
królowej w Wilanowie12. W tym samym Inwentarzu
Generalnym czytamy, że w wilanowskim Gabinecie
królowej były obicia zupełnie inne i w innej ilości:
Obicia materji bogatej perskiej, wzór różnego kwie-
cia, różnych kolorów azamitny, na złotym dnie w
dwoistych bretach. Listwa biała, z perskiej białej,
srebrnej, wzorzystej materji, żółtym arginisem pod-
szyte bretów nr 11 13.
Spis ten obejmuje 134 pozycje i podzielony jest
na następujące zespoły: obicia, kobierce, Baldechiny,
Węzgłówka, namioty podróżne do łóżek, kilimki per-
skie podróżne, pokrowce na stołki, materie bogate,
obrazy pokojowe oraz 13 pozycji eztra regestrum;
uzupełnieniem spisu jest wykaz zatytułowany tenże
pan Cieszkowski oddał obejmujący 63 rozmaite kosz-
towane przedmioty, jak szkatułki, puzderka, pacie-
rze, różne naczynia srebrne, statua eąuestris Gusta-
wa Adolfa, spiżowa itp.14.
Dla naszych rozważań najważniejszy jest jednak
zespół pierwszy: „Rewizji skarbcu”, obejmujący obicia
ścienne, gdyż na tej podstawie możemy sobie wyro-
bić pogląd o dekoracji pokoi królewskich, a nie-
które obicia połączyć z konkretnymi wnętrzami. Za-
wiera on 13 różnych obić szpalerowych, aksamitnych
lub jedwabnych i jeden baldachim. W całości zasłu-
guje na przytoczenie: 1. czternaście sztuk arrasów
jagiellońskich; 2. dwanaście arrasów zakupionych
nr 28, s. 13. Regnard oczywiście myli się pisząc, że arrasy
te sprowadzono z Francji i że sprzedano je do Gdańska.
O wykupieniu części kolekcji przez Jana III zob.: M. GĘ-
BAROWICZ i T. MAŃKOWSKI, Arrasy Zygmunta Augusta,
„Roczn. Krak.” XXIX, 1938, s. 176—177; — TOMKIEWICZ,
Z dziejów polskiego mecenatu, o.c., s. 74. Po śmierci So-
bieskiego arrasy zwrócono do Gdańska; w 1727 r. sejm wy-
kupił całość zastawu.
to Inwentarz Generalny, o.c., s. 56.
u Ibidem, s. 55.
12 CZOŁOWSKI, Urządzenie pałacu Wilanowskiego, o.c.,
s. 21.
13 Inwentarz Generalny, o.c., s. 49, poz. 192.
14 Ibidem, s. 63.
407