Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (40.1978)

WSPÓŁCZESNE REKONSTRUKCJE TKANIN ZABYTKOWYCH

pracami konserwatorskimi rozpoczęto wstępne dzia-
łania przy rekonstrukcji tkanin nieborowskich, Sta-
re tkaniny zdjęto ze ścian: lepiej zachowane partie
poddano zabiegom konserwatorskim i zabezpieczono
w magazynie muzealnym w Nieborowie, mniejsze po-
służyły Spółdzielni „Rękodzieło” za wzór do wyko-
nania kopii. W wielu miejscach na tych tkaninach
odsłonięto spod listew lub galonów ich pierwotne,
czyste, żywe kolory, co ułatwiło bardzo sprawę właś-
ciwego wybarwienia przędzy na nowe tkaniny. Po
doświadczeniach z Wilanowa — postanowiono, że re-
konstrukcje podobnie jak ich pierwowzory muszą
być wykonane z jedwabiu naturalnego. Spośród oś-
miu tkanin wykonywanych dla pałacu w Nieboro-
wie, cztery kopie tkanin wzorzystych przeznaczono
na pokrycie ścian i mebli w czterech pomieszcze-
niach, zaś cztery atłasowe gładkie tkaniny użyto ja-
ko podszewki do zasłon i lambrekinów, wykonano
z nich też zasłony i pokrycia mebli do pomieszczeń
o ścianach nie wybitych tkaninami. W Nieborowie
na szczególną uwagę zasługiwały trzy rekonstruowa-
ne tkaniny: do Salonu Czerwonego, Sypialni Woje-
wody i pokoju Żółtego. Były one najtrudniejsze i
sprawiły wykonawcom najwięcej kłopotów.
Tkanina do Salonu Czerwonego (il. 8, 9), najbar-
dziej reprezentacyjnego wnętrza w pałacu nieborow-
skim, jest niezwykle efektowna i najwcześniejsza
stylowo. Malinowe tło o splo-cie atłasowym pokrywa
wzór wykonany splotem rypsowym wijących się ga-
łęzi z większymi i drobniejszymi kwiatami i liśćmi
w kolorze kości słoniowej o brzegach obwiedzionych
jasną zielenią. Układ gałęzi kwietnych wijących się
na wzór falistej rzeki jest typowy dla tkanin fran-
cuskich z lat około 1760 r. Długość raportu w orygi-
nalnej tkaninie wynosiła 155 cm a szerokość liczyłą
zaledwie 55 cm. Rekonstrukcja tej tkaniny wykony-
wana była na krośnie mechanicznym z zastosowa-
niem specjalnego urządzenia, tzw. tringlesu.
Sypialnię Wojewody zdobił adamaszek w kolorze
jasnej ciepłej zieleni z białym wzorem typowym dla
2. połowy XVIII w., złożonym z fantastycznych liści
i kwiatów ułożonych symetrycznie, palmetowe w sto-
sunku do osi kompozycji przebiegającej przez środek
tkaniny (il. 10). Długość raportu wynosiła 144 cm a
szerokość 70 cm. Rekonstrukcja wykonywana na
krośnie ręcznym trwała bardzo długo, gdyż tkacz
pracujący 8 godzin dziennie mógł utkać w ciągu dnia
zaledwie ok. 40 cm tkaniny (całość zamówienia wy-
nosiła 250 m).
Ze względu na duże raporty wzoru w obu tkani-
nach, trzeba było zastosować dodatkowe mechaniz-
my do krosien, wymienione wyżej tringlesy, do two-
rzenia dodatkowego przesmyku umożliwiającego od-
tworzenie wzoru. Metoda ta, opisana w niemieckiej
publikacji fachowej w sposób bardzo lapidarny, przy-
sporzyła niemało kłopotów i wątpliwości. Wiadomo,


U. 15. Fragment zrekonstruowanej tkani-
ny do Pokoju Żółtego w Nieborowie.
(Fot. K. Kowalska)

że tringlesy stosowane były do wykonywania tkanin
o dużych raportach, tkanych na krosnach o mniej-
szej ilości zaczepów. Współcześnie sporządzenie owe-
go nieznanego w naszym tkactwie mechanizmu, było
bardzo trudne, wymagało przeprowadzenia wielu
bardzo pracochłonnych prób, z których większość za-
kończyła się niepowodzeniem, zanim osiągnięto po-
żądane rezultaty. Nadto obsługa tringlesu wymaga
nieustannej uwagi tkacza: najmniejsze odchylenie od
prawidłowego działania tego mechanizmu, powoduje
zniekształcenie wzoru. Po blisko trzyletnim okresie
żmudnych zmagań dwie tkaniny nieborowskie zosta-
ły odtworzone zgodnie z ich pierwowzorem. Pokryto
nimi w obu pomieszczeniach ściany i meble oraz wy-
konano zasłony do okien i drzwi. W Sypialni Woje-
wody poddane zostało ponadto zabiegom konserwa-
torskim osiemnastowieczne łóżko, wydatnie podłużo-
ne w XIX w. Skrócone do prawidłowej długości, wy-
posażone w nową kapę i płotek, ustawione zostało
jak pierwotnie we wnęce, w której zrekonstruowano
również zgodnie z przekazami ikonograficznymi bra-
kujący ozdobny baldachim (il. 11, 12).

453