DOI Heft:
Nr. 3-4
DOI Artikel:Recenzje - Książki
DOI Artikel:Paszenda, Jerzy: [Rezension von: Vladimiras Zubovas, Tomas Žebrauskas ir jo mokiniai]
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.48734#0400
Biuletyn Historii Sztuki
R. LII, 1990, Nr 3—4
PL ISSN 0006-3967
JERZY PASZENDA
Kraków, Towarzystwo Jezusowe
Vladimiras Zubovas, Tomas Żebrauskas ir jo mokiniai (Tomasz Żebrowski
i jego uczniowie). Vilnius 1986, „Mokslas", s. 306, il. 36, rys. 13.
Tomasz Żebrowski (1714—1758) — mało
znany architekt, a zarazem matematyk i pro-
fesor Akademii Wileńskiej — należy do naj-
bardziej zasłużonych w dziele reformy szkol-
nictwa jezuickiego. Reforma ta polegała na
przejściu od szkoły humanistycznej, rozwija-
jącej sprawności umysłowe, do szkoły encyklo-
pedycznej, dającej zasób wiadomości.
Jezuici w XVI wieku przyjęli typ istnieją-
cej wtedy szkoły humanistycznej, zgodny z
ideałami epoki odrodzenia. Humaniści studio-
wali języki klasyczne, które umożliwiały im
poznanie literatury i kultury starożytnej. Ró-
wnocześnie reformacja skierowała zaintereso-
wania ku początkom chrześcijaństwa, dlatego
studiowano Biblię i literaturę starochrześcijań-
ską w językach oryginalnych: hebrajskim, gre-
ckim, łacińskim. Dlatego też w szkołach jezu-
ickich uczono języków starożytnych oraz filo-
zofii i teologii. To wystarczało w XVI wieku,
ale gdy w następnym stuleciu wielkie postępy
uczyniły nauki ścisłe, zmalało zainteresowanie
filozofią scholastyczną. Jezuici zorientowali się,
że program nauk nie odpowiada już potrzebom
i zainteresowaniom uczniów, zwłaszcza ze sfer
szlacheckich. Próbowano rozszerzyć program
nauczania o wykłady historii, geografii i mate-
matyki, ale na przeszkodzie stanął brak kadry
profesorskiej, spowodowany długotrwałymi
wojnami, oraz brak funduszów na urządzenie
pracowni nauk ścisłych. Stopniowo tylko roz-
szerzano zakres wykładów matematyki.
Dopiero z nastaniem pokoju po 1717 r. mo-
żna było pomyśleć o większych zmianach,
zwłaszcza gdy Kongregacja Generalna jezui-
tów w 1730 r. pozwoliła wykładać w ramach
filozofii nauki doświadczalne. Nazywano je
philosophia amoenior lub philosophia experi-
mentalis. Wzrosło także zainteresowanie ma-
gnatów nowymi naukami, wyrażające się w po-
mocy finansowej. Dzięki tym fundacjom moż-
na było kształcić profesorów matematyki (od
1728 r. w Krasnymstawie, później we Lwowie).
Około 1750 r. zaczęto wysyłać polskich jezui-
tów na studia matematyczne do Wiednia, Pra-
gi, Paryża, Marsylii i Rzymu. Wykształceni
tam wybitni specjaliści zakładali w Polsce oś-
rodki nauk ścisłych: matematyki, fizyki, astro-
nomii, architektury. Najpierw po jednym w
każdej prowincji zakonnej: w Wilnie, Warsza-
wie, Poznaniu i Lwowie, później także w
mniejszych kolegiach.
Pierwszym, największym i najtrwalszym
był ośrodek wileński. Jego twórca Tomasz Że-
browski przez 6 lat (1752—1758) wykładał
wszystkie działy nauk matematycznych i rów-
nocześnie był czynnym architektem. Wskutek
przedwczesnej śmierci w 44 roku życia nie
zdołał ukończyć żadnej budowli. Sam rychło
został zapomniany i przysłonięty przez swego
wielkiego następcę Marcina Poczobuta. Syl-
wetkę Tomasza Żebrowskiego wydobył z ar-
chiwów ks. Stanisław Bednarski TJ w swej
pionierskiej, ale zbyt mało znanej książce Upa-
dek i odrodzenie szkół jezuickich w Polsce, za
388
R. LII, 1990, Nr 3—4
PL ISSN 0006-3967
JERZY PASZENDA
Kraków, Towarzystwo Jezusowe
Vladimiras Zubovas, Tomas Żebrauskas ir jo mokiniai (Tomasz Żebrowski
i jego uczniowie). Vilnius 1986, „Mokslas", s. 306, il. 36, rys. 13.
Tomasz Żebrowski (1714—1758) — mało
znany architekt, a zarazem matematyk i pro-
fesor Akademii Wileńskiej — należy do naj-
bardziej zasłużonych w dziele reformy szkol-
nictwa jezuickiego. Reforma ta polegała na
przejściu od szkoły humanistycznej, rozwija-
jącej sprawności umysłowe, do szkoły encyklo-
pedycznej, dającej zasób wiadomości.
Jezuici w XVI wieku przyjęli typ istnieją-
cej wtedy szkoły humanistycznej, zgodny z
ideałami epoki odrodzenia. Humaniści studio-
wali języki klasyczne, które umożliwiały im
poznanie literatury i kultury starożytnej. Ró-
wnocześnie reformacja skierowała zaintereso-
wania ku początkom chrześcijaństwa, dlatego
studiowano Biblię i literaturę starochrześcijań-
ską w językach oryginalnych: hebrajskim, gre-
ckim, łacińskim. Dlatego też w szkołach jezu-
ickich uczono języków starożytnych oraz filo-
zofii i teologii. To wystarczało w XVI wieku,
ale gdy w następnym stuleciu wielkie postępy
uczyniły nauki ścisłe, zmalało zainteresowanie
filozofią scholastyczną. Jezuici zorientowali się,
że program nauk nie odpowiada już potrzebom
i zainteresowaniom uczniów, zwłaszcza ze sfer
szlacheckich. Próbowano rozszerzyć program
nauczania o wykłady historii, geografii i mate-
matyki, ale na przeszkodzie stanął brak kadry
profesorskiej, spowodowany długotrwałymi
wojnami, oraz brak funduszów na urządzenie
pracowni nauk ścisłych. Stopniowo tylko roz-
szerzano zakres wykładów matematyki.
Dopiero z nastaniem pokoju po 1717 r. mo-
żna było pomyśleć o większych zmianach,
zwłaszcza gdy Kongregacja Generalna jezui-
tów w 1730 r. pozwoliła wykładać w ramach
filozofii nauki doświadczalne. Nazywano je
philosophia amoenior lub philosophia experi-
mentalis. Wzrosło także zainteresowanie ma-
gnatów nowymi naukami, wyrażające się w po-
mocy finansowej. Dzięki tym fundacjom moż-
na było kształcić profesorów matematyki (od
1728 r. w Krasnymstawie, później we Lwowie).
Około 1750 r. zaczęto wysyłać polskich jezui-
tów na studia matematyczne do Wiednia, Pra-
gi, Paryża, Marsylii i Rzymu. Wykształceni
tam wybitni specjaliści zakładali w Polsce oś-
rodki nauk ścisłych: matematyki, fizyki, astro-
nomii, architektury. Najpierw po jednym w
każdej prowincji zakonnej: w Wilnie, Warsza-
wie, Poznaniu i Lwowie, później także w
mniejszych kolegiach.
Pierwszym, największym i najtrwalszym
był ośrodek wileński. Jego twórca Tomasz Że-
browski przez 6 lat (1752—1758) wykładał
wszystkie działy nauk matematycznych i rów-
nocześnie był czynnym architektem. Wskutek
przedwczesnej śmierci w 44 roku życia nie
zdołał ukończyć żadnej budowli. Sam rychło
został zapomniany i przysłonięty przez swego
wielkiego następcę Marcina Poczobuta. Syl-
wetkę Tomasza Żebrowskiego wydobył z ar-
chiwów ks. Stanisław Bednarski TJ w swej
pionierskiej, ale zbyt mało znanej książce Upa-
dek i odrodzenie szkół jezuickich w Polsce, za
388