DOI Heft:
Nr. 1-2
DOI Artikel:Osiecka-Samsonowicz, Hanna: Pierwsze konwenty pijarów w Polsce (1633-1648): Warszawa, Klimontów, Podoliniec
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.48734#0097
Biuletyn Historii Sztuki
R. LII, 1990, Nr 1—2
PL ISSN 0007—3967
HANNA SAMSONOWICZ
Warszawa Instytut Sztuki PAN
PIERWSZE KONWENTY PIJARÓW W POLSCE (1633—1648)
WARSZAWA, KLIMONTÓW, PODOLINIEC*
W roku 1621 hiszpański ksiądz Jose de
Calasanz zw. Kalasancjuszem założył w Rzy-
mie zakon pod nazwą Ordo Clericorum Regu-
larium Pauperum Matris Dei Scholarum Pia-
rum wg reguły św. Franciszka. Jego celem
było organizowanie i prowadzenie szkół, w
których kształcono dzieci bez względu na ich
pochodzenie, wyznanie i narodowość. W atmo-
sferze potrydenckiej nietolerancji, zakon
propagujący tak demokratyczne idee, stano-
wiący jednocześnie konkurencję dla szkolni-
ctwa jezuitów musiał liczyć się z walką
o swoje przetrwanie. Po okresie prześladowań
w latach 1643—46 oskarżono pijarów o opo-
zycję wobec ustaw kongregacji papieskiej. W
roku 1646 Innocenty X dokonał kasaty zako-
nu, którą uchylił w roku 1648 Aleksander VIII.
W tym właśnie okresie powstawały pierwsze
konwenty w Polsce, gdzie breve kasacyjne ni-
gdy nie zostało ogłoszone, a akcja dyploma-
tyczna Władysława IV, kanclerza Jerzego Osso-
lińskiego, Sejmu oraz synodu biskupów pol-
skich miała decydujące znaczenie w obronie
pijarów.
Celem niniejszego artykułu jest przedsta-
wienie okoliczności powstawania czterech
pierwszych placówek pijarskich na terenie Rze-
czypospolitej: w Lęborku, Klimontowie, War-
szawie i Podolińcu. Wybór dat określających
ograniczenia czasowe nie był przypadkowy.
Lata 1633—1648 zamykają w historii zakonu
w Polsce bardzo istotny rozdział. Rozpoczyna
go pobyt kanclerza Ossolińskiego w Rzymie,
gdzie wysłannik króla polskiego po raz pierw-
szy rozmawia z Kalasancjuszem w sprawie
sprowadzenia pijarów do Polski. Zamyka zaś
rok 1648, w którym umierają założyciel za-
konu oraz ich polski protektor Władysław IV.
Wreszcie w roku tym pijarzy otrzymali pierw-
szy w Rzeczypospolitej, specjalnie dla nich
wybudowany murowany klasztor w Podoliń-
cu; na następny przyjdzie im czekać kilka-
dziesiąt lat.
Wśród nielicznych opracowań omawiają-
cych problemy związane ze sprowadzeniem za-
konu do Polski wymienić trzeba artykuły księ-
ży pijarów: Jana Innocentego Buby1 oraz
Alojzego Gawlikowskiego 2 znających bogate
archiwa zakonne w Rzymie i Krakowie, któ-
rzy zaprezentowali jednak temat z punktu wi-
dzenia historyków zakonnych. Znajomość ko-
respondencji Kalasancjusza wykorzystał ks.
Gjórgy Santha, który jako pierwszy wymienił
pomorski Lębork jako projektowane miejsce
fundacji dla zakonu 3. O możliwości zorgani-
zowania konwentu w Klimontowie wspomi-
nały źródła archiwalne omówione przez ks.
Wawrzyńca Kuklińskiego 4. Informację tę
uwzględnił później jedynie ks. Walenty Wój-
cik w rozprawie o dziejach kapituły kolegiac-
89
R. LII, 1990, Nr 1—2
PL ISSN 0007—3967
HANNA SAMSONOWICZ
Warszawa Instytut Sztuki PAN
PIERWSZE KONWENTY PIJARÓW W POLSCE (1633—1648)
WARSZAWA, KLIMONTÓW, PODOLINIEC*
W roku 1621 hiszpański ksiądz Jose de
Calasanz zw. Kalasancjuszem założył w Rzy-
mie zakon pod nazwą Ordo Clericorum Regu-
larium Pauperum Matris Dei Scholarum Pia-
rum wg reguły św. Franciszka. Jego celem
było organizowanie i prowadzenie szkół, w
których kształcono dzieci bez względu na ich
pochodzenie, wyznanie i narodowość. W atmo-
sferze potrydenckiej nietolerancji, zakon
propagujący tak demokratyczne idee, stano-
wiący jednocześnie konkurencję dla szkolni-
ctwa jezuitów musiał liczyć się z walką
o swoje przetrwanie. Po okresie prześladowań
w latach 1643—46 oskarżono pijarów o opo-
zycję wobec ustaw kongregacji papieskiej. W
roku 1646 Innocenty X dokonał kasaty zako-
nu, którą uchylił w roku 1648 Aleksander VIII.
W tym właśnie okresie powstawały pierwsze
konwenty w Polsce, gdzie breve kasacyjne ni-
gdy nie zostało ogłoszone, a akcja dyploma-
tyczna Władysława IV, kanclerza Jerzego Osso-
lińskiego, Sejmu oraz synodu biskupów pol-
skich miała decydujące znaczenie w obronie
pijarów.
Celem niniejszego artykułu jest przedsta-
wienie okoliczności powstawania czterech
pierwszych placówek pijarskich na terenie Rze-
czypospolitej: w Lęborku, Klimontowie, War-
szawie i Podolińcu. Wybór dat określających
ograniczenia czasowe nie był przypadkowy.
Lata 1633—1648 zamykają w historii zakonu
w Polsce bardzo istotny rozdział. Rozpoczyna
go pobyt kanclerza Ossolińskiego w Rzymie,
gdzie wysłannik króla polskiego po raz pierw-
szy rozmawia z Kalasancjuszem w sprawie
sprowadzenia pijarów do Polski. Zamyka zaś
rok 1648, w którym umierają założyciel za-
konu oraz ich polski protektor Władysław IV.
Wreszcie w roku tym pijarzy otrzymali pierw-
szy w Rzeczypospolitej, specjalnie dla nich
wybudowany murowany klasztor w Podoliń-
cu; na następny przyjdzie im czekać kilka-
dziesiąt lat.
Wśród nielicznych opracowań omawiają-
cych problemy związane ze sprowadzeniem za-
konu do Polski wymienić trzeba artykuły księ-
ży pijarów: Jana Innocentego Buby1 oraz
Alojzego Gawlikowskiego 2 znających bogate
archiwa zakonne w Rzymie i Krakowie, któ-
rzy zaprezentowali jednak temat z punktu wi-
dzenia historyków zakonnych. Znajomość ko-
respondencji Kalasancjusza wykorzystał ks.
Gjórgy Santha, który jako pierwszy wymienił
pomorski Lębork jako projektowane miejsce
fundacji dla zakonu 3. O możliwości zorgani-
zowania konwentu w Klimontowie wspomi-
nały źródła archiwalne omówione przez ks.
Wawrzyńca Kuklińskiego 4. Informację tę
uwzględnił później jedynie ks. Walenty Wój-
cik w rozprawie o dziejach kapituły kolegiac-
89