DOI article:
Da̜b-Kalinowska, Barbara: "Cerkiew Wojująca". Ikona czy wyobrażenie?
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.48915#0014
8
Barbara Dąb-Kalinowska
1. ,, Cerkiew Wojująca”, ok. 1550, Tretiakowska Galeria Narodowa, Moskwa
kolumnę wojska tworzy wyłącznie konnica, rozdzielona na dwa oddziały skałami z dwo-
ma szczytami; wyróżnia się tu jeździec z czerwoną chorągwią. W dolnej kolumnie także
przedstawiono konnicę, z której wyodrębniono dwóch wojów z czerwonymi chorągwia-
mi. Elementy pejzażu wypełniają skrajne części wyobrażenia. Tworzą je przede wszyst-
kim ikonowe górki oraz studnie: pierwsza, z której wypływa potok, płynący wśród skał
porosłych drzewami, druga wyschnięta i trzecia z przepływającą przezeń wodą4. Niebiań-
ska Jerozolima wznosi się na wzgórzu. Na jego szczycie odnoga skały dzieli dwubarwny
namiot. W „pałatowej” mszy Góry nie ręką ludzką odsieczonej tronuje Matka Boska typu
Hodegetria. Miasto po przeciwnej stronie ma warowny charakter. Wojowie środkowej
kolumny poza jeźdźcem z krzyżem i trzema książętami nie mają nimbów. W dolnej ko-
lumnie wszyscy ukazani są w nimbach, w górnej maje tylko oddział umieszczony na
pierwszym planie, za wyjątkiem prowadzącego jeźdźca. Jeśli rozpatrywać sposób ukaza-
nia poszczególnych kolumn z punktu widzenia treści, to najważniejsza jest środkowa,
gdyż ją właśnie wiedzie do boju Archanioł Michał, to na jej osi umieszczono Niebiańską
4 ANTON OWA, MNIEWA (op. cit., s. 133) wszystkim trzem przydały symboliczne znaczenie. Studnia z lewej to
symbol żłobka Chrystusowego w Cesarstwie Rzymskim, wyschnięta to zajęty przez Turków Konstantynopol, trzecia to
Moskwa - Trzeci Rzym. We wcześniejszym opracowaniu MNIEWA (op. cit., s. 576) studnię wypełnioną wodą
odczytała jako symbol wiary prawosławnej, a pustą, wyschniętą, jako symbol katolicyzmu lub protestantyzmu.
„Cerkiew wojująca”. Ikona czy wyobrażenie?
9
7. “The Militant Orthodox Church”, ca 1550, The Tretyakor State Gallery, Moscow
Jerozolimę. Tym samym struktura kompozycyjna zrywa ze sposobem ukazywania następ-
stwa i wagi wydarzeń, który obowiązywał jeszcze w ikonie Bitwy Nowgorodzian z Suz-
dalcami, a zgodnie z którym to, co najważniejsze zobrazowane jest w dolnej partii
i narracja rozwija się od góry do dołu5. Wyraźne rozdzielenie poszczególnych kolumn
wojów sprzeczne jest także z zasadą obowiązującą np. w miniaturach Licowego swodu,
w których, aby osiągnąć ciągłość narracji, nie zastosowano analogicznego układu kompo-
zycyjnego, a przy tym, podobnie jak w ikonie nowogrodzkiej, narracja rozwija się w nich
od góry do dołu6. Taki sposób „opowiadania”, w którym to, co najistotniejsze dzieje się
u dołu, jest cechą charakterystyczną wyobrażeń historyzujących i stanowi odwrócenie za-
sad obowiązujących w przedstawieniach sakralnych.
Dla prawidłowego odczytania treści Błogosławionych Zastępów podstawowe znaczenie
ma ustalenie statusu wyobrażenia, czyli odpowiedź na pytanie czym jest: ikoną^ obrazem
5 W. ŁAZARIEW, Russkaja ikonopis ’ ot istokow do naczała XVI wieka. Nowgorodskaja szkoła i siewiernyje pis 'ma.
Moskwa 1983 s. 243, ił. 51. Wspomniana ikona datowana jest na lata 60. XV wieku.
6 G. WAGNIER, Problema żanrow w driewnierusskom iskusstwie. Moskwa 1974, s. 243; O. I. PODOBIEDOWA,
Miniatjury russkich istoriczeskich rukopisiej. K istorii russkogo licewogo letopisanija. Moskwa 1965, s. 226, il. 92;
Por. klejmo ikony z życiem Borysa i Gleba z lat 20. XVI wieku z wyobrażeniem bitwy Jarosława ze Światopełkiem
(MNIEWA, op. cit., s. 565).
Barbara Dąb-Kalinowska
1. ,, Cerkiew Wojująca”, ok. 1550, Tretiakowska Galeria Narodowa, Moskwa
kolumnę wojska tworzy wyłącznie konnica, rozdzielona na dwa oddziały skałami z dwo-
ma szczytami; wyróżnia się tu jeździec z czerwoną chorągwią. W dolnej kolumnie także
przedstawiono konnicę, z której wyodrębniono dwóch wojów z czerwonymi chorągwia-
mi. Elementy pejzażu wypełniają skrajne części wyobrażenia. Tworzą je przede wszyst-
kim ikonowe górki oraz studnie: pierwsza, z której wypływa potok, płynący wśród skał
porosłych drzewami, druga wyschnięta i trzecia z przepływającą przezeń wodą4. Niebiań-
ska Jerozolima wznosi się na wzgórzu. Na jego szczycie odnoga skały dzieli dwubarwny
namiot. W „pałatowej” mszy Góry nie ręką ludzką odsieczonej tronuje Matka Boska typu
Hodegetria. Miasto po przeciwnej stronie ma warowny charakter. Wojowie środkowej
kolumny poza jeźdźcem z krzyżem i trzema książętami nie mają nimbów. W dolnej ko-
lumnie wszyscy ukazani są w nimbach, w górnej maje tylko oddział umieszczony na
pierwszym planie, za wyjątkiem prowadzącego jeźdźca. Jeśli rozpatrywać sposób ukaza-
nia poszczególnych kolumn z punktu widzenia treści, to najważniejsza jest środkowa,
gdyż ją właśnie wiedzie do boju Archanioł Michał, to na jej osi umieszczono Niebiańską
4 ANTON OWA, MNIEWA (op. cit., s. 133) wszystkim trzem przydały symboliczne znaczenie. Studnia z lewej to
symbol żłobka Chrystusowego w Cesarstwie Rzymskim, wyschnięta to zajęty przez Turków Konstantynopol, trzecia to
Moskwa - Trzeci Rzym. We wcześniejszym opracowaniu MNIEWA (op. cit., s. 576) studnię wypełnioną wodą
odczytała jako symbol wiary prawosławnej, a pustą, wyschniętą, jako symbol katolicyzmu lub protestantyzmu.
„Cerkiew wojująca”. Ikona czy wyobrażenie?
9
7. “The Militant Orthodox Church”, ca 1550, The Tretyakor State Gallery, Moscow
Jerozolimę. Tym samym struktura kompozycyjna zrywa ze sposobem ukazywania następ-
stwa i wagi wydarzeń, który obowiązywał jeszcze w ikonie Bitwy Nowgorodzian z Suz-
dalcami, a zgodnie z którym to, co najważniejsze zobrazowane jest w dolnej partii
i narracja rozwija się od góry do dołu5. Wyraźne rozdzielenie poszczególnych kolumn
wojów sprzeczne jest także z zasadą obowiązującą np. w miniaturach Licowego swodu,
w których, aby osiągnąć ciągłość narracji, nie zastosowano analogicznego układu kompo-
zycyjnego, a przy tym, podobnie jak w ikonie nowogrodzkiej, narracja rozwija się w nich
od góry do dołu6. Taki sposób „opowiadania”, w którym to, co najistotniejsze dzieje się
u dołu, jest cechą charakterystyczną wyobrażeń historyzujących i stanowi odwrócenie za-
sad obowiązujących w przedstawieniach sakralnych.
Dla prawidłowego odczytania treści Błogosławionych Zastępów podstawowe znaczenie
ma ustalenie statusu wyobrażenia, czyli odpowiedź na pytanie czym jest: ikoną^ obrazem
5 W. ŁAZARIEW, Russkaja ikonopis ’ ot istokow do naczała XVI wieka. Nowgorodskaja szkoła i siewiernyje pis 'ma.
Moskwa 1983 s. 243, ił. 51. Wspomniana ikona datowana jest na lata 60. XV wieku.
6 G. WAGNIER, Problema żanrow w driewnierusskom iskusstwie. Moskwa 1974, s. 243; O. I. PODOBIEDOWA,
Miniatjury russkich istoriczeskich rukopisiej. K istorii russkogo licewogo letopisanija. Moskwa 1965, s. 226, il. 92;
Por. klejmo ikony z życiem Borysa i Gleba z lat 20. XVI wieku z wyobrażeniem bitwy Jarosława ze Światopełkiem
(MNIEWA, op. cit., s. 565).