DOI Artikel:
Regulska, Grażyna: Gotyckie relikwiarze medalionowe na Śląsku
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.48915#0421
412
Grażyna Regulska
był twórcą omawianego grawerunku - powtórzył pozy i układ rąk obydwu postaci oraz
modelunek płaszcza Matki Boskiej, poduszkę i promienistą mandorlę w tle41. Warto
wszakże podkreślić, że odrzucił występującą w pierwowzorze roślinność, a własnym jego
pomysłem było ujęcie całej kompozycji obramieniem z przenikających się arkadek. Napi-
sy: Ostropense i Lot 8, który oznacza wagę relikwiarza, są dodatkiem wtórnym, może
z wieku XVII. Po pożarze w roku 1927 starego kościoła parafialnego pw. św. Jerzego
w Ostropie, medalion przechowywany był w tamtejszym kościele św. Ducha. Od 1987
roku jest depozytem w zbiorach Muzeum Diecezjalnego w Opolu.
W roku 1987 do depozytu w opolskim Muzeum Diecezjalnym trafiło jeszcze siedem
dalszych, w całości pozłacanych relikwiarzy tego typu. Wszystkie są własnością kościoła
parafialnego pw. św. Jakuba w Nysie, dla którego zapewne już w momencie swego po-
wstania były przeznaczone. W 1652 roku miejscowy złotnik, Krzysztof Waltenberger,
wykorzystał je do dekoracji srebrnego krzyża procesyjnego i najprawdopodobniej wtedy
wszystkie pozbawione zostały rewersów (il. 10). Ogólne datowanie na XV wiek, które dla
tych medalionów przyjęto w Katalogu Zabytków Sztuki w Polsce, Tadeusz Chrzanowski
uściślił następnie do 1. połowy stulecia, przypisując ich wykonanie nyskim warsztatom
złotniczym42. W obecnym stanie zachowania dzieł gotyckiego złotnictwa na Śląsku próby
wyodrębnienia lokalnych środowisk twórczych nie przynoszą jednak przekonywających
rezultatów. Z wcześniejszego okresu brak jest bowiem samych zabytków, w późniejszym
natomiast zaznacza się wyraźna dominacja ośrodka wrocławskiego. I chociaż badania ar-
chiwalne Erwina Hintzego już dawno ujawniły, że m.in. w Nysie żyła i pracowała spora
grupa złotników, to przecież aż do 1571 roku siedzibą jedynego ich cechu na obszarze
Śląska pozostawał Wrocław i tam kształciła się większość artystów43. Wydaje się ponad-
to, że nawet najstarszy z relikwiarzy nyskich, sześciolistny medalion o półkolistych płat-
kach rozdzielonych mniejszymi płatkami spiczastymi i średnicy równej 10,4 cm, który
dzisiaj znajduje się na prawym ramieniu wspomnianego krzyża (il. Ha), odnieść można
dopiero do ostatniej ćwierci wieku XV. Jego awers zdobi nakładana wić roślinna z maleń-
kimi figurkami sokołów, jeleni, łabędzi i jednorożców, które żywo przypominają figurki
zwierząt z obramienia prostokątnego medalionu w katedrze wrocławskiej. Na koniec
XV stulecia datować trzeba medalion osadzony w miejscu przecięcia się ramion krzyża
(il. 1 Ib) - siedmiolistny, z odlewaną wicią roślinną o skręconej łodydze i bujnych, strzę-
piastych liściach oraz szlachetnymi kamieniami w dużych rozetach. Średnica tego reli-
kiwrza mierzy 15 cm, a boki wypełnia ornament kwiatowy z wielobarwnej emalii
drutowej. Przypuszczalnie około roku 1500 powstał również siedmiolistny i bardzo po-
dobny do poprzedniego, medalion o średnicy 11 cm, który umieszczono na zakończeniu
lewego ramienia krzyża (il. lic). Pozostałe medaliony z Nysy, a więc czterolistny,
41 H. RODE, Ein schlesisches Gołdschmiedewerk nach Meister E S. „Wallraf-Richartz-Jahrbuch”, XVII: 1955, s. 223
nn. Por. też: Katalog Zabytków Sztuki w Polsce. T.VI: woj. katowickie, z. 5: pow. gliwicki. Opr. E. i M. Gutowscy
i K. Kutrzebianka. Warszawa 1966, s. 49, il. 336, 337; FRITZ, Gestochene Bilder..., s. 296, nr kat. 693; A. OLSZEW-
SKI, Wzory graficzne gotyckiej plastyki Śląskiej. „Biuletyn Historii Sztuki” XXXI: 1969, nr 4, s. 431; J. SAMEK,
Polskie złotnictwa. Wrocław 1988, s. 88; id., Dzieje złotnictwa w Polsce. Warszawa 1993, s. 22; SZCZEPKOWSKA-
NALIWAJEK, op. cit., s. 240.
42 Katalog Zabytków Sztuki w Polsce. T. VII: woj. opolskie, z. 9: pow. nyski. Opr. T. Chrzanowski i M. Kornecki.
Warszawa 1963, s. 89, il. 409; J. KĘBŁOWSKI, Nysa. Wrocław 1972, s. 96; T. CHRZANOWSKI, Nyskie rzemiosło
artystyczne od średniowiecza do połowy XIX w. Szkice Nyskie. Studia i materiały. T. 1, Opole 1974, s. 130.
43 E. HINTZE, Schlesische Goldschmiede. „Schlesiens Vorzeit in Bild und Schrift”, N.F., Bd. VII, Breslau 1919,
s. 137-143.
Grażyna Regulska
był twórcą omawianego grawerunku - powtórzył pozy i układ rąk obydwu postaci oraz
modelunek płaszcza Matki Boskiej, poduszkę i promienistą mandorlę w tle41. Warto
wszakże podkreślić, że odrzucił występującą w pierwowzorze roślinność, a własnym jego
pomysłem było ujęcie całej kompozycji obramieniem z przenikających się arkadek. Napi-
sy: Ostropense i Lot 8, który oznacza wagę relikwiarza, są dodatkiem wtórnym, może
z wieku XVII. Po pożarze w roku 1927 starego kościoła parafialnego pw. św. Jerzego
w Ostropie, medalion przechowywany był w tamtejszym kościele św. Ducha. Od 1987
roku jest depozytem w zbiorach Muzeum Diecezjalnego w Opolu.
W roku 1987 do depozytu w opolskim Muzeum Diecezjalnym trafiło jeszcze siedem
dalszych, w całości pozłacanych relikwiarzy tego typu. Wszystkie są własnością kościoła
parafialnego pw. św. Jakuba w Nysie, dla którego zapewne już w momencie swego po-
wstania były przeznaczone. W 1652 roku miejscowy złotnik, Krzysztof Waltenberger,
wykorzystał je do dekoracji srebrnego krzyża procesyjnego i najprawdopodobniej wtedy
wszystkie pozbawione zostały rewersów (il. 10). Ogólne datowanie na XV wiek, które dla
tych medalionów przyjęto w Katalogu Zabytków Sztuki w Polsce, Tadeusz Chrzanowski
uściślił następnie do 1. połowy stulecia, przypisując ich wykonanie nyskim warsztatom
złotniczym42. W obecnym stanie zachowania dzieł gotyckiego złotnictwa na Śląsku próby
wyodrębnienia lokalnych środowisk twórczych nie przynoszą jednak przekonywających
rezultatów. Z wcześniejszego okresu brak jest bowiem samych zabytków, w późniejszym
natomiast zaznacza się wyraźna dominacja ośrodka wrocławskiego. I chociaż badania ar-
chiwalne Erwina Hintzego już dawno ujawniły, że m.in. w Nysie żyła i pracowała spora
grupa złotników, to przecież aż do 1571 roku siedzibą jedynego ich cechu na obszarze
Śląska pozostawał Wrocław i tam kształciła się większość artystów43. Wydaje się ponad-
to, że nawet najstarszy z relikwiarzy nyskich, sześciolistny medalion o półkolistych płat-
kach rozdzielonych mniejszymi płatkami spiczastymi i średnicy równej 10,4 cm, który
dzisiaj znajduje się na prawym ramieniu wspomnianego krzyża (il. Ha), odnieść można
dopiero do ostatniej ćwierci wieku XV. Jego awers zdobi nakładana wić roślinna z maleń-
kimi figurkami sokołów, jeleni, łabędzi i jednorożców, które żywo przypominają figurki
zwierząt z obramienia prostokątnego medalionu w katedrze wrocławskiej. Na koniec
XV stulecia datować trzeba medalion osadzony w miejscu przecięcia się ramion krzyża
(il. 1 Ib) - siedmiolistny, z odlewaną wicią roślinną o skręconej łodydze i bujnych, strzę-
piastych liściach oraz szlachetnymi kamieniami w dużych rozetach. Średnica tego reli-
kiwrza mierzy 15 cm, a boki wypełnia ornament kwiatowy z wielobarwnej emalii
drutowej. Przypuszczalnie około roku 1500 powstał również siedmiolistny i bardzo po-
dobny do poprzedniego, medalion o średnicy 11 cm, który umieszczono na zakończeniu
lewego ramienia krzyża (il. lic). Pozostałe medaliony z Nysy, a więc czterolistny,
41 H. RODE, Ein schlesisches Gołdschmiedewerk nach Meister E S. „Wallraf-Richartz-Jahrbuch”, XVII: 1955, s. 223
nn. Por. też: Katalog Zabytków Sztuki w Polsce. T.VI: woj. katowickie, z. 5: pow. gliwicki. Opr. E. i M. Gutowscy
i K. Kutrzebianka. Warszawa 1966, s. 49, il. 336, 337; FRITZ, Gestochene Bilder..., s. 296, nr kat. 693; A. OLSZEW-
SKI, Wzory graficzne gotyckiej plastyki Śląskiej. „Biuletyn Historii Sztuki” XXXI: 1969, nr 4, s. 431; J. SAMEK,
Polskie złotnictwa. Wrocław 1988, s. 88; id., Dzieje złotnictwa w Polsce. Warszawa 1993, s. 22; SZCZEPKOWSKA-
NALIWAJEK, op. cit., s. 240.
42 Katalog Zabytków Sztuki w Polsce. T. VII: woj. opolskie, z. 9: pow. nyski. Opr. T. Chrzanowski i M. Kornecki.
Warszawa 1963, s. 89, il. 409; J. KĘBŁOWSKI, Nysa. Wrocław 1972, s. 96; T. CHRZANOWSKI, Nyskie rzemiosło
artystyczne od średniowiecza do połowy XIX w. Szkice Nyskie. Studia i materiały. T. 1, Opole 1974, s. 130.
43 E. HINTZE, Schlesische Goldschmiede. „Schlesiens Vorzeit in Bild und Schrift”, N.F., Bd. VII, Breslau 1919,
s. 137-143.