Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (40.1978)

KRONIKA STOWARZYSZENIA HISTORYKÓW SZTUKI


U. 2. Kościół parafialny w Końsko-
woli. Wnętrze; widok północnej
ściany prezbiterium. (Fot. M. Spóz)

szą nagrobkowi Lubomirskiej. 'Moż-
na by co prawda przyjąć, iż został
on przeniesiony tu z dawnego, spa-
lonego pałacu Stanisława H. Lubo-
mirskiego w Puławach, jednakże
wydaje się to mało prawdopodobne.
Zachowane rysunki elewacji tego
pałacu nie ujawniają żadnej formy
pokrewnej portalowi z Końskowoli,
natomiast użycie tego rodzaju por-
talu wewnątrz pałacu, zważywszy
na jego reprezentacyjną formę, wy-
daje się być wykluczone. Jeżeli więc
portal ten byłby przeznaczony bez-
pośrednio dla fary w Końskowoli,
należałoby przyjąć, iż budowa
kruchty i założenie portali przypa-
dają na przełom XVII/XVIII w. By-
ły to bowiem ostatnie lata życia za-
równo S. Lubomirskiego, autora te-
stamentu, zlecającego dalszą rozbu-
dowę „grobu” swej pierwszej żony,
jak i twórcy pierwszego pałacu w
Puławach — Tylmana z Gameren.

Kilka lat później kościół spalony
został przez grasujące wojska
szwedzkie.
Pierwsze prace, jakie podjął w
1724 r. ówczesny proboszcz końsko-
wolski A. Tucci, miały doprowadzić
jedynie do przywrócenia używalno-
ści zniszczonemu kościołowi. Zakres
tych prac nie był początkowo wiel-
ki; ich inicjator oceniał czas trwa-
nia podstawowych robót na dwa ty-
godnie. Projektował on ułożenie no-
wej posadzki, wzniesienie nowego
chóru muzycznego oraz wykonanie
ławek i innych elementów wyposa-
żenia wnętrza. W tym samym jed-
nak roku E. Sieniawska, kolatorka
kościoła, podejmuje prace przy urzą-
dzaniu „grobu” swej matki, zgodnie
z ostatnią wolą S. H. Lubomirskie-
go, przejmując jednocześnie patro-
nat nad całością prowadzonych w
kościele prac. Kierownictwo nad ni-
mi powierza architektowi z Czech (?)
F. A. Mayerowi. Prace te koncen-
trują się głównie przy pomniku Lu-
bomirskiej; ich zakres przy kościele
poszerzono o „reparację” dachu.
Zasadniczy przełom nastąpił tuż
po śmierci Sieniawskiej, kiedy to
opiekunką kościoła została jej córka
Zofia. Ona to zleciła Mayerowi (za-
jętemu w tym czasie również „fa-
bryką” pałacu w Puławach) prze-
budowę kościoła. Jej projekt powstał
ok. 1729 r., zaś prace z nim zwią-
zane kontynuowane były przez trzy
sezony budowlane. Dotyczyły one
głównie wymiany sklepień; najwię-
kszemu jednak przeobrażeniu uległa
fasada — w szczególności górna jej
kondygnacja, którą obechie Mayer
zaopatrzył w dwie masywne wieże,
przytłaczające ściśniętą wewnątrz
kruchą aediculę z rzeźbioną figurą
Niepokalanej Marii Panny. Zmiany
objęły również obie boczne kaplice.
Fabrykę kościoła zamknięto osta-
tecznie w 1731 r., choć pewne prace
przy wyposażeniu przeciągnęły się
poza rok 1736.


II. 3. Kościół parafialny w Końsko-
woli. Portal główny. (Fot. M. Spóz)

Była to ostatnia wielka przebu-
dowa świątyni, wyciskająca najsil-
niejsze piętno późnobarokowego sty-
lu na niemal wszystkich elementach
budowli, spod którego z trudem od-
czytać można pozostałości poprzed-
nich faz kolejnych przekształceń. Nie
osłabiły go późniejsze, stosunkowo
nieliczne remonty i renowacje, ma-
jące miejsce na przestrzeni niemal
trzech stuleci, z których najpoważ-
niejszy przypadł tuż po pożarze ko-
ścioła w 1781 r. Początek następne-
go wieku przyniósł niewielkie zmia-
ny w obu kaplicach po wymurowa-
niu dwóch klasycystycznych ołtarzy
według projektu J. Hempla (?). Ro-
zebrany został również wspomniany
już ganek-kruchta. Większość podej-
mowanych prac dotyczyła wymiany
dachówki, bądź niewielkich zabie-
gów renowacyjnych we wnętrzu, nie
miały one jednak żadnego wpływu
na stan architektury.

81