DOI article:
Mossakowski, Stanisław: Tematyka mitologiczna dekoracji kaplicy Zygmuntowskiej
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.48233#0138
STANISŁAW MOSSAKOWSKI
U. 7. Wałka satyrów i Herkulesa z gigantem oraz
Scylla. Fragment dekoracji Kaplicy Zygmuntowskiej.
(Fot. E. Rachwał)
w tym samym czasie gdy 'kończono prace przy ka-
plicy, między latami 1533—35, ozdobić kazał najoka-
zalszą salę swej wawelskiej rezydencji malarską i
snycerską -dekoracją, zawierającą zachętę do życia
zgodnie z przykazaniami cnót moralnych i ukazują-
cą najwyższą iza -takie życie i dla wszystkich — -tak-
że dla plebejuszów — dostępną nagrodę — nieśmier-
telność wśród gwiazd 74.
Jak wysoko nie ocenialibyśmy twórczego wkładu
Berrecciego i innych artystów włoskich nie ulega
jednak wątpliwości, że wybór wątków tematycznych
programu kaplicy i treść głównych przedstawień —
wbrew opinii wyrażonej niegdyś przez Kalinowskie-
go 75 — pochodzić musiały nie od artystów lecz od
króla i od jego najbliższego humanistycznego otocze-
nia. Wśród całej plejady utalentowanych i gruntow-
nie w najwybitniejszych ośrodkach Europy wykształ-
conych Polaków i cudzoziemców jacy nadawali ton
humanistycznemu dworowi króla Zygmunta i królo-
wej Bony na szczególną uwagę zasługuje Andrzej
Krzycki76. Siostrzeniec jednego z najbliższych współ-
pracowników monarchy, -biskupa krakowskiego i
podkanclerzego koronnego Piotra Tomickiego, sam
sekretarz i powiernik królowej Barbary, której
śmierć (w 1515 r.) stała się bezpośrednią przyczyną
rozpoczęcia budowy kaplicy, a następnie sekretarz
samego króla i jego drugiej żony, sprytny dworak
i znakomity poeta łaciński, był Krzycki osobą naj-
żywiej twórczo reagującą na wszystkie aktualne wy-
darzenia dworskie77. Zdaniem współczesnych los ob-
darzył go tak wszechstronnymi zdolnościami, że wśród
licznych polskich poetów i humanistów tego czasu
on jeden „był wszystkim” (Omnia solus erat Cri-
cius)78. Każda ważniejsza sprawa w życiu króla
znajdowała natychmiast refleks w jego okolicznoś-
ciowych poezjach, które powszechnie znane krążyły
na dworze, wysoko cenione przez samego monarchę.
W jednym z listów do wuja Tomickiego chwali się
Krzycki, że król wozi ze sobą w skrzyneczce jego
wiersze, tak jak Aleksander Wielki epopeję Home-
ra 70. Szereg tych utworów odnotowuje artystyczne
przedsięwzięcia Zygmunta I: budowę zamku w Piotr-
kowie i wspaniałego pałacu na Wawelu, odlanie
ogromnego dzwonu Zygmunta i wiele innych, przede
wszystkim zaś wzniesienie kaplicy. Z kilku wierszy
jej poświęconych jeden został nawet wyryty na ze-
wnątrz budowli80. Był bowiem Krzycki na zygmun-
74 MOSSAKOWSKI, Treść dekoracji, o.c., s. 373—380.
75 KALINOWSKI, Treści Kaplicy, o.c., s. 106. Mamy tu-
taj oczywiście na myśli program ideowy — treści dające
się wyrazić słowami, a nie wybór odpowiednich dla tego
programu motywów plastycznych, gdyż te zaproponować
mogli w ówczesnej Polsee naturalnie tylko artyści włoscy.
76 Obszerne charakterystyki dworu Zygmunta i Bony
dają: K. MORAWSKI, Czasy Zy gmuntowskie na tle prą-
dów Odrodzenia, wyd. Warszawa 1965, s. 38—77 i W. PO-
CIECHA, Królowa Bona (1494—1557). Czasy i ludzie Odro-
dzenia, t. 2, Poznań 1949, s. 1—106. Por. także uwagę H.
i S. KOZAKIEWICZÓW (Renesans w Polsce, Warszawa
1976, s. 31): autorami (programu ideowego Kaplicy) byli
zapewne duchowni humaniści z kręgu dworskiego, a wpływ
nań miał niewątpliwie i sam monarcha.
77 Obok opracowań cytowanych w Bibliografii Literatu-
ry Polskiej „Nowy Korbut”, t. 2, (Warszawa) 1964, s. 424—
—428 zob. przede wszystkim I. N. GOLENISZCZEW-KUTU-
ZOW, Odrodzenie włoskie i literatury słowiańskie wieku
XV i XVI, Warszawa 1970, s. 313—326.
78 K. JANICKI, Vitae archiepiscoporum gnesnensium, 44
(wyd. C. Janicii, Carmina ed. L. Ćwikliński, Cracoviae
1930, s. 250).
79 MORAWSKI, o.c., s. 54. W liście do Erazma z Rotter-
damu z grudnia 1525 pisze Krzycki o królu Zygmuncie:
skromne me utwory, które mu ofiarowałem, raczył scho-
wać wśród swoich osobistych cennych pamiątek. Tak więc
mnie, nędznego komara, spotkał honor godny boskiego Ho-
mera (Korespondencja Erazma z Rotterdamu z Polakami,
oprać, i przekład M. Cytowskiej, Warszawa 1965, s. 38).
80 Publ. A. Cricii Carmina, ed. K. Morawski, Kraków
1888, s. 79—82. Zob. również cenną notę ESTREICHERA
(Szkice o Berreęcim, o.c., s. 92—94, przyp. 14). Warto
wspomnieć, że wiersz Krzyckiego umieszczony na zewnątrz
128
U. 7. Wałka satyrów i Herkulesa z gigantem oraz
Scylla. Fragment dekoracji Kaplicy Zygmuntowskiej.
(Fot. E. Rachwał)
w tym samym czasie gdy 'kończono prace przy ka-
plicy, między latami 1533—35, ozdobić kazał najoka-
zalszą salę swej wawelskiej rezydencji malarską i
snycerską -dekoracją, zawierającą zachętę do życia
zgodnie z przykazaniami cnót moralnych i ukazują-
cą najwyższą iza -takie życie i dla wszystkich — -tak-
że dla plebejuszów — dostępną nagrodę — nieśmier-
telność wśród gwiazd 74.
Jak wysoko nie ocenialibyśmy twórczego wkładu
Berrecciego i innych artystów włoskich nie ulega
jednak wątpliwości, że wybór wątków tematycznych
programu kaplicy i treść głównych przedstawień —
wbrew opinii wyrażonej niegdyś przez Kalinowskie-
go 75 — pochodzić musiały nie od artystów lecz od
króla i od jego najbliższego humanistycznego otocze-
nia. Wśród całej plejady utalentowanych i gruntow-
nie w najwybitniejszych ośrodkach Europy wykształ-
conych Polaków i cudzoziemców jacy nadawali ton
humanistycznemu dworowi króla Zygmunta i królo-
wej Bony na szczególną uwagę zasługuje Andrzej
Krzycki76. Siostrzeniec jednego z najbliższych współ-
pracowników monarchy, -biskupa krakowskiego i
podkanclerzego koronnego Piotra Tomickiego, sam
sekretarz i powiernik królowej Barbary, której
śmierć (w 1515 r.) stała się bezpośrednią przyczyną
rozpoczęcia budowy kaplicy, a następnie sekretarz
samego króla i jego drugiej żony, sprytny dworak
i znakomity poeta łaciński, był Krzycki osobą naj-
żywiej twórczo reagującą na wszystkie aktualne wy-
darzenia dworskie77. Zdaniem współczesnych los ob-
darzył go tak wszechstronnymi zdolnościami, że wśród
licznych polskich poetów i humanistów tego czasu
on jeden „był wszystkim” (Omnia solus erat Cri-
cius)78. Każda ważniejsza sprawa w życiu króla
znajdowała natychmiast refleks w jego okolicznoś-
ciowych poezjach, które powszechnie znane krążyły
na dworze, wysoko cenione przez samego monarchę.
W jednym z listów do wuja Tomickiego chwali się
Krzycki, że król wozi ze sobą w skrzyneczce jego
wiersze, tak jak Aleksander Wielki epopeję Home-
ra 70. Szereg tych utworów odnotowuje artystyczne
przedsięwzięcia Zygmunta I: budowę zamku w Piotr-
kowie i wspaniałego pałacu na Wawelu, odlanie
ogromnego dzwonu Zygmunta i wiele innych, przede
wszystkim zaś wzniesienie kaplicy. Z kilku wierszy
jej poświęconych jeden został nawet wyryty na ze-
wnątrz budowli80. Był bowiem Krzycki na zygmun-
74 MOSSAKOWSKI, Treść dekoracji, o.c., s. 373—380.
75 KALINOWSKI, Treści Kaplicy, o.c., s. 106. Mamy tu-
taj oczywiście na myśli program ideowy — treści dające
się wyrazić słowami, a nie wybór odpowiednich dla tego
programu motywów plastycznych, gdyż te zaproponować
mogli w ówczesnej Polsee naturalnie tylko artyści włoscy.
76 Obszerne charakterystyki dworu Zygmunta i Bony
dają: K. MORAWSKI, Czasy Zy gmuntowskie na tle prą-
dów Odrodzenia, wyd. Warszawa 1965, s. 38—77 i W. PO-
CIECHA, Królowa Bona (1494—1557). Czasy i ludzie Odro-
dzenia, t. 2, Poznań 1949, s. 1—106. Por. także uwagę H.
i S. KOZAKIEWICZÓW (Renesans w Polsce, Warszawa
1976, s. 31): autorami (programu ideowego Kaplicy) byli
zapewne duchowni humaniści z kręgu dworskiego, a wpływ
nań miał niewątpliwie i sam monarcha.
77 Obok opracowań cytowanych w Bibliografii Literatu-
ry Polskiej „Nowy Korbut”, t. 2, (Warszawa) 1964, s. 424—
—428 zob. przede wszystkim I. N. GOLENISZCZEW-KUTU-
ZOW, Odrodzenie włoskie i literatury słowiańskie wieku
XV i XVI, Warszawa 1970, s. 313—326.
78 K. JANICKI, Vitae archiepiscoporum gnesnensium, 44
(wyd. C. Janicii, Carmina ed. L. Ćwikliński, Cracoviae
1930, s. 250).
79 MORAWSKI, o.c., s. 54. W liście do Erazma z Rotter-
damu z grudnia 1525 pisze Krzycki o królu Zygmuncie:
skromne me utwory, które mu ofiarowałem, raczył scho-
wać wśród swoich osobistych cennych pamiątek. Tak więc
mnie, nędznego komara, spotkał honor godny boskiego Ho-
mera (Korespondencja Erazma z Rotterdamu z Polakami,
oprać, i przekład M. Cytowskiej, Warszawa 1965, s. 38).
80 Publ. A. Cricii Carmina, ed. K. Morawski, Kraków
1888, s. 79—82. Zob. również cenną notę ESTREICHERA
(Szkice o Berreęcim, o.c., s. 92—94, przyp. 14). Warto
wspomnieć, że wiersz Krzyckiego umieszczony na zewnątrz
128