Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (40.1978)

WYSTAWY

denburskich, brunświckich oraz książąt Jiilich-Cle-
ve-Bergu, dalej, portrety szlachty niemieckiej, au-
striackiej i niderlandzkiej oraz portrety włoskie, pa-
pieży, osobistości weneckich, Gonzagów z Mantui,
Medyceuszów z Toskanii, Rovere’ów z Urbino, Sfo-
rzów z Mediolanu, Burbonów z Parmy i Neapolu.
Wystawę uzupełniały portrety uczonych, Galileusza
i Valentina-Jameray Duvala. W grę wchodziły dzie-
ła wybitnych portrecistów europejskich, jako że re-
prezentowani byli m.in.: Allessandro Allori, Chri-
stoph Amberger, Andrea Appiani, Giuseppe Arcim-
boldo, Agniolo Bronizino, Hans Burgkmair Starszy,
Łukasz Granach Starszy, Antoni van Dyck, Anton
Grafif, Józef Grassi, Nicholas Hilliard, Marcin Ko-
ber, Jan Chrzciciel Lampi Starszy, Mistrz Legendy
św. Magdaleny, Hans Miel ich, Jean Marc Naittier,
Pantoja de la Cruz, Frans Pourbus Młodszy, Am-
brogio da Predis, Franęois Quesnel, Piotr Paweł Ru-
bens, Alonzo Sanchez Coello, Guillaume Scrots, Bern-
hard Strigel, Jost Sustermans, David Teniers Młod-
szy, Jacopo Tintoretto, Tycjan, Velazquez i Vero-
nese. Znalazło się na wystawie kilka ważnych por-
tretów polskich lub ściśle z Polską związanych: król
Ludwik II Jagiellończyk, malowany przez Hansa
Krella, król Zygmunt III Marcina Kobera oraz król
Władysław IV Fransa Luycxa, ponadto szczególnie
interesujący portret królewicza Zygmunta Kazimie-
rza, syna Władysława IV, zmarłego w r. 1647 (na
rok przed ojcem), w stroju polskim, przy szabli, w
polskich butach, stojącego na perskim kobiercu, eiw.
„kobiercem polskim” (il. 4).
Ekspozycja tych portretów miała najbardziej bez-
pretensjonalny charakter. Zawieszono je w układzie
chronologicznym, w naturalnym świetle, na ścianach
sal głównego budynku zamku ambraskiego. Znalaz-
ły się tam jakby u siebie. Znakomitość pokazu u-
zyskano, podobnie jak na Wawelu, dzięki samej sy-
tuacji eikspozycyjnej. Ambras położone jest na przed-
górzu Alp, w cudownej okolicy. W zamkowym parku
stoją rozliczne budowle renesansowe i barokowe,
mieszczące m.in. gabinet osobliwości i zbrojownię,
resztki owej słynnej „Armamentarium heroicum” za-
łożonego przez Arcyksięcia Ferdynanda. Większość
ambraskich zbiorów przewieziono do Wiednia do
zamku cesarskiego w r. 1806.
Dzięki wystawie w r. 1976 zamek Ambras znów
błysnął dawnym blaskiem, a ktokolwiek zechce się
w przyszłości zająć europejskim portretem dyna-
stycznym, będzie musiał wziąć do ręki katalog tej
wystawy 2.

Ze wszystkich wystaw dotąd opisanych, wysta-
wa zatytułowana Kurfurst Max Emanuel, Bayern

und Europa um 1700 (Elektor Maksymilian Ema-
nuel, Bawaria i Europa około roku 1700) obejmowa-
ła największą ilość obiektów i zajmowała najszer-
szą przestrzeń ekspozycyjną, będąc wynikiem ogrom-
nego przedsięwzięcia organizacyjnego, naukowego,
konserwatorskiego i wystawienniczego (il. 5). Nieod-
parcie nasuwa się myśl, że i w tym przypadku
przyświecały organizatorom cele polityczne: pokaza-
nie bawarskich tradycji kulturalnych i powiązań
Bawarii z wielką polityką europejską w przeciwsta-
wieniu do innych krajów niemieckich. Pretekstem
stała się 250 rocznica śmierci elektora bawarskiego
Maksymiliana II Emanuela, wybitnego męża stanu,
dowódcy wojskowego i mecenasa sztuki, po którym
pozostało mnóstwo pamiątek i obrazów, a także mo-
numentów architektury. Nie tylko o sztukę chodzi-
ło, ale o wszechstronny pokaz epoki, we wszystkich
przekrojach i uchwytnych przejawach, a więc wy-
stawa przerastała swego bohatera. Elektor Max,
urodzony w r. 1662, objął rządy w Bawarii mając
lat siedemnaście, a w cztery lata później na czele
korpusu bawarskiego pospieszył na odsiecz Wied-
nia, gdzie stawał dzielnie pod naczelnym dowódz-
twem króla Jana Sobieskiego. Wojował i w następ-
nych latach w kampaniach cesarskich przeciw Por-
cie Osmańskiej, rywalizując z księciem Lotaryńskim
i księciem Ludwikiem Badeńskim, walnie przyczy-
niając się do zwycięstwa pod Mohaczem w r. 1687,
a w rok później przy szturmie Belgradu otrzymując
ranę od strzały tureckiej. Kilka lat wcześniej umoc-
nił węzły z domem habsburskim poślubiając córkę
cesarską Marię Antonię. W r. 1692 mianowany
hiszpańskim gubernatorem Niderlandów bez powo-
dzenia walczył przeciwko Francuzom. Niebawem
zrzekł się tego dygnitarstwa i w wojnie sukcesyjnej
hiszpańskiej wystąpił po stronie Francji. Po klęsce
pod Hóchstadt w r. 1704 musiał kraj opuścić i schro-
nić się pod opiekę króla Ludwika XIV. Pokój za-
warty w Baden przywrócił mu tytuł elektorski i
rządy nad Bawarią. Po śmierci. Marii Antonii, już
w r. 1694, pojął za żonę Teresę Kunegundę, córkę
króla Jana III Sobieskiego, do braterstwa broni z
Polakami dodając węzły krwi. Nic więc dziwnego,
że główny komisarz wystawy, wybitny historyk mo-
nachijski Prof. Hubert Glaser, w towarzystwie dra
P. Jaeckela, dyrektora Bayerisches Armemuseum w
Ingolstadt, przybył do Polski i uzyskał od władz
polskich zgodę na wypożyczenie szeregu obiektów
muzealnych na wystawę elektorską — portretów
króla Jana i Marysieńki oraz Teresy Kunegundy ze
zbiorów wilanowskich oraz militariów związanych z
Odsieczą Wiedeńską, zarówno zbroi i szabel pol-
skich, jak. i trofeów tureckich z Muzeum Narodo-

2 Portrdtgalerie zur Geschichte Osterreichs von 1400 bis
1S00. Katalog der Gemalde galerie. Kunsthistorisches Mu-

seum. [Oprać.:] Gtinther HEINZ i Karl SCHtTTZ, Wien
1976.

198