DOI Artikel:
Chojecka, Ewa: Wokół wyposażenia graficznego druków słowiańskich Szwajpolta Fiola
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.48233#0238
WOKÓŁ WYPOSAŻENIA GRAFICZNEGO DRUKÓW SŁOWIAŃSKICH SZWAJPOLTA FIOŁA
ipowrócił do tematu fiolowego Ukrzyżowania Euge-
niusz Nemir.owskij16, głównie w .związku z zawarty-
mi tutaj elementami ikonografii wschodniej. Nemi-
rowskij reprezentuje pogląd, że typ przedstawione-
go wielofigurowego Ukrzyżowania posiada za sobą
wzory wywiedzione z moskiewskiego' i ukraińskiego
malarstwa ikonowego'. Jako, materiał porównawczy
autor przytoczył dwie sceny Ukrzyżowania: ze s.zkoły
moskiewskiej A. Rublowa (1425—28) i Mistrza Dio-
nizego (ok. 1500) oraz ikony ukraińskie z Borszewicz
(il. 2) i Doliny17 (il. 3). Twórca drzeworytu krakow-
skiego określony został przez Nemirowskiego jako
uczeń lub współpracownik warsztatu Stwosza, sty-
lowo uzależniony od wzorów norymberskich, którego
w początkowych latach XVI w. należy identyfiko-
wać z tzw. Mistrzem Oficyny Hallerowskiej, drze-
worytnikiem wykonującym ilustracje do druków Ja-
na Hallera18. Nemi r owsiki j zwrócił ponadto uwagę
na ważny aspekt, dotyczący funkcji drzeworytu.
Przypomniał bowiem, że zastosowanie tematu
Ukrzyżowania w prawosławnym Oktoichu jest na
ogół nie praktykowane i jest najpewniej przejawem
nawiązywania do. zwyczaju umieszczania w zachod-
nio-łacińskim Mszale ilustracji kanonowej19.
Zestawienie dotychczasowych wyników badaw-
czych ujawnia, że niewystarczająco wyjaśnione wy-
dają się trzy podstawowe zagadnienia:
1. wskutek niejako a priori przyjętego założenia
zależności typu ikonograficznego Ukrzyżowania kra-
kowskiego od wzorów moskiewskich i ukraińskich
pozostawiono bez odpowiedzi pytanie, czy w obrębie
szerszego kręgu sztuki wschodniej omawiany typ
ikonograficzny także nie występuje. Sugestywnie
działał w tym wypadku bez wątpienia rezultat prze-
prowadzonej przez Nemirowskiego analizy językowej
Oktoicha, według której podstawą tekstu był naj-
pewniej jakiś rękopis moskiewskiej, pskowskiej lub
nowogrodzkiej proweniencji, zawierający ślady wpły-
II. 1. Ukrzyżowanie, drzeworyt z Oktoicha, S. Fioł,
Kraków 1491. (Wg Karatajewa)
wów południowosłowiańskich, przy czym teksty obja-
śniające, dodane przez krakowskiego typografa, wy-
kazują formy dialektu ukraińskiego20. Z drugiej je-
16 NEMIROVSKIJ, Naćalo..., o.c., s. 107—113.
17 Ibidem, s. 109—113. Wymienione ikony Andrzeja Ru-
blowa i Mistrza Dionizego znajdują się w Galerii Tretia-
kowskiej w Moskwie, repr. K. ONASCH, Ikonen, Altrus-
sische Kunstdenkmaler, Berlin 1961, il. 106, s. 391; —■ M.
V. ALPATOW,Earty Russian Icon Painting, Moscow 1974,
il. 156; — tenże, Umetnićko blago Rusije, Paris-Beograd
1967, s. 111; — V. N. LAZAREY, Moscow School of Pain-
ting, Moscow 1971, s. 45—46, il. 69; — przytoczone przez
Nemirowskiego analogie z zakresu malarstwa zachodnio-
ukraińskiego w postaci ikon z Borszewicz i Doliny z po-
czątku XVI w. repr. I. SVIENCIĆKYJ-SVIATYCKYJ, Iko-
nenbilder der galizischen Ukrainę, XV-—XVI Jahrhundert,
Demberg 1929, il. 4, 58; — tenże, Ikonopis halyćkoj
Ukrainy XV—XVI v.v., Lviv 1928, s. 49, il. 56, 57. Jako
dalszą analogię Nemirowski przytacza malowidła ścienne
Kaplicy Świętokrzyskiej katedry krakowskiej, dzieło malarzy
pskowskich z r. 1470, które swym układem kompozycyjnym
znacznie odbiegają od drzeworytu Fioła; z terenu połud-
niowosłowiańskiego autor przytacza jedynie drzeworyt iko-
nowy z 1. ćwierci XV w. ze zbiorów klasztoru Hilandars-
kiego na Górze Atos.
18 NEMIROVSKIJ, Naćalo..., o.c., s. 111—112.
19 Ibidem; — temat Ukrzyżowania Vf kręgu bizantyń-
skim był przede wszystkim częścią składową cyklu świą-
tecznego, gdzie przypadał na Wielki Piątek. Nadto temat
ten pojawia się w ilustracjach Psałterzy i Ewangeliarzy,
por. Leańkon der christlichen Ikonographie, wyd. E. Kirsch-
baum, Rom-Freiburg-Basel-Wien 1970, II, s. 615.
20 NEMIROVSKIJ, Naćalo..., o.c., s. 90—97; — J. PIRO-
ŻYŃSKI, Z badań nad drukarstwem krakowskim XV wie-
ku. Przegląd nowszych publikacji („Studia Historyczne”
XIV, 1971, s. 574); na ten temat por. także GOLOVACKIJ,
o.c., s. 442—448; autor wskazuje na kształt liter z druków
Fioła, analogiczny do form z obszaru językowego serbskiego.
Nadto rozpoznaje on formy językowe ruskie, zawarte w
tekście epilogu Oktoicha, rozpowszechnione na terenach
polsko-litewskich w w. XV, przemieszane z polonizmami.
Golovackij wskazuje także na podobieństwa druków sło-
wiańskich krakowskich z późniejszymi południowosło-
wiańskimi edycjami z Cetinje i Braśova.
225
ipowrócił do tematu fiolowego Ukrzyżowania Euge-
niusz Nemir.owskij16, głównie w .związku z zawarty-
mi tutaj elementami ikonografii wschodniej. Nemi-
rowskij reprezentuje pogląd, że typ przedstawione-
go wielofigurowego Ukrzyżowania posiada za sobą
wzory wywiedzione z moskiewskiego' i ukraińskiego
malarstwa ikonowego'. Jako, materiał porównawczy
autor przytoczył dwie sceny Ukrzyżowania: ze s.zkoły
moskiewskiej A. Rublowa (1425—28) i Mistrza Dio-
nizego (ok. 1500) oraz ikony ukraińskie z Borszewicz
(il. 2) i Doliny17 (il. 3). Twórca drzeworytu krakow-
skiego określony został przez Nemirowskiego jako
uczeń lub współpracownik warsztatu Stwosza, sty-
lowo uzależniony od wzorów norymberskich, którego
w początkowych latach XVI w. należy identyfiko-
wać z tzw. Mistrzem Oficyny Hallerowskiej, drze-
worytnikiem wykonującym ilustracje do druków Ja-
na Hallera18. Nemi r owsiki j zwrócił ponadto uwagę
na ważny aspekt, dotyczący funkcji drzeworytu.
Przypomniał bowiem, że zastosowanie tematu
Ukrzyżowania w prawosławnym Oktoichu jest na
ogół nie praktykowane i jest najpewniej przejawem
nawiązywania do. zwyczaju umieszczania w zachod-
nio-łacińskim Mszale ilustracji kanonowej19.
Zestawienie dotychczasowych wyników badaw-
czych ujawnia, że niewystarczająco wyjaśnione wy-
dają się trzy podstawowe zagadnienia:
1. wskutek niejako a priori przyjętego założenia
zależności typu ikonograficznego Ukrzyżowania kra-
kowskiego od wzorów moskiewskich i ukraińskich
pozostawiono bez odpowiedzi pytanie, czy w obrębie
szerszego kręgu sztuki wschodniej omawiany typ
ikonograficzny także nie występuje. Sugestywnie
działał w tym wypadku bez wątpienia rezultat prze-
prowadzonej przez Nemirowskiego analizy językowej
Oktoicha, według której podstawą tekstu był naj-
pewniej jakiś rękopis moskiewskiej, pskowskiej lub
nowogrodzkiej proweniencji, zawierający ślady wpły-
II. 1. Ukrzyżowanie, drzeworyt z Oktoicha, S. Fioł,
Kraków 1491. (Wg Karatajewa)
wów południowosłowiańskich, przy czym teksty obja-
śniające, dodane przez krakowskiego typografa, wy-
kazują formy dialektu ukraińskiego20. Z drugiej je-
16 NEMIROVSKIJ, Naćalo..., o.c., s. 107—113.
17 Ibidem, s. 109—113. Wymienione ikony Andrzeja Ru-
blowa i Mistrza Dionizego znajdują się w Galerii Tretia-
kowskiej w Moskwie, repr. K. ONASCH, Ikonen, Altrus-
sische Kunstdenkmaler, Berlin 1961, il. 106, s. 391; —■ M.
V. ALPATOW,Earty Russian Icon Painting, Moscow 1974,
il. 156; — tenże, Umetnićko blago Rusije, Paris-Beograd
1967, s. 111; — V. N. LAZAREY, Moscow School of Pain-
ting, Moscow 1971, s. 45—46, il. 69; — przytoczone przez
Nemirowskiego analogie z zakresu malarstwa zachodnio-
ukraińskiego w postaci ikon z Borszewicz i Doliny z po-
czątku XVI w. repr. I. SVIENCIĆKYJ-SVIATYCKYJ, Iko-
nenbilder der galizischen Ukrainę, XV-—XVI Jahrhundert,
Demberg 1929, il. 4, 58; — tenże, Ikonopis halyćkoj
Ukrainy XV—XVI v.v., Lviv 1928, s. 49, il. 56, 57. Jako
dalszą analogię Nemirowski przytacza malowidła ścienne
Kaplicy Świętokrzyskiej katedry krakowskiej, dzieło malarzy
pskowskich z r. 1470, które swym układem kompozycyjnym
znacznie odbiegają od drzeworytu Fioła; z terenu połud-
niowosłowiańskiego autor przytacza jedynie drzeworyt iko-
nowy z 1. ćwierci XV w. ze zbiorów klasztoru Hilandars-
kiego na Górze Atos.
18 NEMIROVSKIJ, Naćalo..., o.c., s. 111—112.
19 Ibidem; — temat Ukrzyżowania Vf kręgu bizantyń-
skim był przede wszystkim częścią składową cyklu świą-
tecznego, gdzie przypadał na Wielki Piątek. Nadto temat
ten pojawia się w ilustracjach Psałterzy i Ewangeliarzy,
por. Leańkon der christlichen Ikonographie, wyd. E. Kirsch-
baum, Rom-Freiburg-Basel-Wien 1970, II, s. 615.
20 NEMIROVSKIJ, Naćalo..., o.c., s. 90—97; — J. PIRO-
ŻYŃSKI, Z badań nad drukarstwem krakowskim XV wie-
ku. Przegląd nowszych publikacji („Studia Historyczne”
XIV, 1971, s. 574); na ten temat por. także GOLOVACKIJ,
o.c., s. 442—448; autor wskazuje na kształt liter z druków
Fioła, analogiczny do form z obszaru językowego serbskiego.
Nadto rozpoznaje on formy językowe ruskie, zawarte w
tekście epilogu Oktoicha, rozpowszechnione na terenach
polsko-litewskich w w. XV, przemieszane z polonizmami.
Golovackij wskazuje także na podobieństwa druków sło-
wiańskich krakowskich z późniejszymi południowosło-
wiańskimi edycjami z Cetinje i Braśova.
225