DOI article:
Chrościcki, Juliusz A.: Wystawa Pisanella w Luwrz
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.48915#0216
Recenzje
211
Pobyt Pisanella w Neapolu na dworze Alfonsa V
Aragońskiego (panującego w latach 1442-1458) za-
owocował powstaniem wielu emblematów charaktery-
stycznych dla dworskiej kultury humanistycznej.
Powstały więc na zamówienie króla: medale, projekty
okrętów, armat i tkanin m. in.: z dewizą gvarden les
forces22. Z dzieł tych chciałbym przypomnieć ostatni
medal Pisanella z roku 1449, który ukazuje króla
(w popiersiu profdowym, z hełmem i koroną) przed-
stawionego jako TRIVMPHATOR ET PACIFICA-
TVS, co jednocześnie było jego osobistą dewizą32 33.
Na rewersie medalu ukazano królewskiego orła, sie-
dzącego ponad innym ptakami nad upolowanym mar-
twym koźlęciem. Inne ptaki podległe hierarchicznie
orłowi są więc jakby wasalami króla Alfonsa V, wy-
obrażonego jako orzeł, symbol hojności władcy. In-
skrypcja: LIBERALITAS AVGVSTA odnosi się do
antycznych tradycji władzy imperialnej i wielkich
ambicji politycznych króla Neapolu, a od roku 1416
władcy królestwa Aragonii i Sycylii.
Jeden z najsławniejszych obrazów z Luwru Portret
księżnej Este został przypisany Pisanellowi już w roku
1889 przez Adolfa Venturiego34. Zwrócił on uwagę na
ważny dla identyfikacji portretowanej damy motyw
przedstawiony na jej płaszczu - wazon z ostem, który
określił jako impresa del bochale. Jest on dobrze zna-
ny między innymi z rewersu medalu wykonanego po
roku 1441, który przedstawia markiza Leonello
Este35. Wieloletnia dyskusja na temat kogo z rodziny
Estów namalował Pisanello doprowadziła do konklu-
zji, że jest to portret Lucii Este urodzonej w 1419 roku
córki Niccola III Este i Parasiny Malatesty. Sportreto-
wano ją jako żonę Carla Gonzagi; zmarła ona w roku
1437, wkrótce po ślubie. Portret, ostatnio uznawany za
dzieło pośmiertne, zawiera w tle symbole duszy i jej
Zmartwychwstania, jak na przykład: motyle i rośliny
(m. in. Iphiclides podalirius, Yanessa atałanta i Co-
lias croceus). To właśnie Pisanello jako pierwszy
w XV-wiecznym malarstwie portretowym ożywił neu-
tralne tło wprowadzając motywy botaniczno-zoolo-
giczne, bogactwo zielników czy bestiariuszy, tak jak
na lombardzkich miniaturach (tacuina sanitatisj Nie-
32 Kat. 1996, nr kat. 309-312.
33 Kat. 119, nr kat. 300.
34 A. VENTURI, La scoperta di un ritratto estense del Pisa-
nello, „Archivio storico delFArte”, II, 1889, fasc. 3/4,
s. 165-166.
35 Kat. 1996, nr kat. 106. Medal atrybuowany Nicholauso-
wi.
36 Kat. 1996, nr kat. 3 verso.
37 Kat. 1996, nr kat. 69, 69 verso, 70, 71, 81, 84, 86. Dzię-
kuję za uwagi i przyjacielską pomoc Pani Profesor Marii
Brykowskiej.
zwykła precyzja w przerysowywaniu zwierząt i roślin,
traktowanych jako ważne elementy natury otaczającej
istotę ludzką, należy do najważniejszych cech sztuki
Pisanella i jego kręgu. A ich symbolika czerpie zarów-
no z tradycji późnego średniowiecza, świadomej anty-
kizacji treści politycznych, jak i nowatorstwa nowożytnej
emblematy ki.
Długa jest lista nie zachowanych fresków Pisanella.
Faccio wspomina w życiorysie malarza z 1456 roku, że
namalował on fresk Otton proszący swego ojca cesarza
Fryderyka Barbarossę o zawarcie pokoju z papieżem
Aleksandrem III i z Wenecją w Sala del Maggior Consi-
glio w Palazzo Ducale w Wenecji. Jeden z pokazywa-
nych na wystawie weneckich rysunków z połowy XV
wieku36 przedstawia ten fresk, na którym widoczne są
charakterystyczne elementy architektury w typie we-
neckim. Niestety, nie przebadano jeszcze na rysunkach
motywów gotyckiej architektury i widoków budowli37.
Tradycja wenecka, mimo różnych zastrzeżeń, głosi, że
Pisanello malował w Pałacu Dożów, ubi extat pictura
Pisani, jak zanotowano w roku 148838.
Inny fresk, Turniej Rycerski z Sala del Pisanello
w Palazzo Ducale w Mantui został, po zdjęciu ze ścia-
ny, przywieziony do Paryża39. Jego ikonografię zwią-
zanąz poematem arturiańskim jak i technikę omawiał
na sympozjum Aldo Ciccinelli40, podkreślając, że cykl
w Mantui nigdy nie został ukończony przez Pisanella.
Inskrypcje zachowane na poziomie czerwonej synopii
potwierdzają, że była to scena turnieju na zamku króla
Brangoire wedle romansu arturiańskiego z XIII wieku.
Gianfrancesco Gonzaga był fundatorem fresków roz-
poczętych przed rokiem 1434, kiedy to odwiedził Pa-
lazzo Ducale cesarz Zygmunt Luksemburczyk.
Warto tutaj wspomnieć o dwu rysunkach portretowych
tego cesarza41, przypominając w pełni słuszną opinię
Degenharta, że „żaden z artystów aż do czasów Tycjana
czy Rubensa nie był bardziej i bliżej związany swoimi
dziełami z wielkimi tego świata”42. Moim zdaniem należał
do nich także król polski i węgierski Władysław III
Warneńczyk, który gorliwie bronił chrześcijaństwa, Ko-
ścioła i ostatniego bastionu, cesarza bizantyjskiego, w cza-
sie swoich wypraw bałkańskich z lat 1443-1444 i 144443.
38 U. FRANZOI, T. PIGNATI, W. WOLTERS, II Palazzo
Ducale di Yenezia. Treviso 1990, s. 239.
39 Kat. 2996, nr kat. 48.
40 A. CICCINELLI, Pisanello au Palais ducal de Mantou,
referat na sympozjum w Luwrze [w druku],
41 Kat. 1996, nr kat. 49,50.
42 B. DEGENHART, Pisanello. Torino 1945, s. 58.
43 J. DĄBROWSKI, Władysław I Jagiellończyk na Wę-
grzech (1440-1444). Warszawa 1922 (I wyd.).
211
Pobyt Pisanella w Neapolu na dworze Alfonsa V
Aragońskiego (panującego w latach 1442-1458) za-
owocował powstaniem wielu emblematów charaktery-
stycznych dla dworskiej kultury humanistycznej.
Powstały więc na zamówienie króla: medale, projekty
okrętów, armat i tkanin m. in.: z dewizą gvarden les
forces22. Z dzieł tych chciałbym przypomnieć ostatni
medal Pisanella z roku 1449, który ukazuje króla
(w popiersiu profdowym, z hełmem i koroną) przed-
stawionego jako TRIVMPHATOR ET PACIFICA-
TVS, co jednocześnie było jego osobistą dewizą32 33.
Na rewersie medalu ukazano królewskiego orła, sie-
dzącego ponad innym ptakami nad upolowanym mar-
twym koźlęciem. Inne ptaki podległe hierarchicznie
orłowi są więc jakby wasalami króla Alfonsa V, wy-
obrażonego jako orzeł, symbol hojności władcy. In-
skrypcja: LIBERALITAS AVGVSTA odnosi się do
antycznych tradycji władzy imperialnej i wielkich
ambicji politycznych króla Neapolu, a od roku 1416
władcy królestwa Aragonii i Sycylii.
Jeden z najsławniejszych obrazów z Luwru Portret
księżnej Este został przypisany Pisanellowi już w roku
1889 przez Adolfa Venturiego34. Zwrócił on uwagę na
ważny dla identyfikacji portretowanej damy motyw
przedstawiony na jej płaszczu - wazon z ostem, który
określił jako impresa del bochale. Jest on dobrze zna-
ny między innymi z rewersu medalu wykonanego po
roku 1441, który przedstawia markiza Leonello
Este35. Wieloletnia dyskusja na temat kogo z rodziny
Estów namalował Pisanello doprowadziła do konklu-
zji, że jest to portret Lucii Este urodzonej w 1419 roku
córki Niccola III Este i Parasiny Malatesty. Sportreto-
wano ją jako żonę Carla Gonzagi; zmarła ona w roku
1437, wkrótce po ślubie. Portret, ostatnio uznawany za
dzieło pośmiertne, zawiera w tle symbole duszy i jej
Zmartwychwstania, jak na przykład: motyle i rośliny
(m. in. Iphiclides podalirius, Yanessa atałanta i Co-
lias croceus). To właśnie Pisanello jako pierwszy
w XV-wiecznym malarstwie portretowym ożywił neu-
tralne tło wprowadzając motywy botaniczno-zoolo-
giczne, bogactwo zielników czy bestiariuszy, tak jak
na lombardzkich miniaturach (tacuina sanitatisj Nie-
32 Kat. 1996, nr kat. 309-312.
33 Kat. 119, nr kat. 300.
34 A. VENTURI, La scoperta di un ritratto estense del Pisa-
nello, „Archivio storico delFArte”, II, 1889, fasc. 3/4,
s. 165-166.
35 Kat. 1996, nr kat. 106. Medal atrybuowany Nicholauso-
wi.
36 Kat. 1996, nr kat. 3 verso.
37 Kat. 1996, nr kat. 69, 69 verso, 70, 71, 81, 84, 86. Dzię-
kuję za uwagi i przyjacielską pomoc Pani Profesor Marii
Brykowskiej.
zwykła precyzja w przerysowywaniu zwierząt i roślin,
traktowanych jako ważne elementy natury otaczającej
istotę ludzką, należy do najważniejszych cech sztuki
Pisanella i jego kręgu. A ich symbolika czerpie zarów-
no z tradycji późnego średniowiecza, świadomej anty-
kizacji treści politycznych, jak i nowatorstwa nowożytnej
emblematy ki.
Długa jest lista nie zachowanych fresków Pisanella.
Faccio wspomina w życiorysie malarza z 1456 roku, że
namalował on fresk Otton proszący swego ojca cesarza
Fryderyka Barbarossę o zawarcie pokoju z papieżem
Aleksandrem III i z Wenecją w Sala del Maggior Consi-
glio w Palazzo Ducale w Wenecji. Jeden z pokazywa-
nych na wystawie weneckich rysunków z połowy XV
wieku36 przedstawia ten fresk, na którym widoczne są
charakterystyczne elementy architektury w typie we-
neckim. Niestety, nie przebadano jeszcze na rysunkach
motywów gotyckiej architektury i widoków budowli37.
Tradycja wenecka, mimo różnych zastrzeżeń, głosi, że
Pisanello malował w Pałacu Dożów, ubi extat pictura
Pisani, jak zanotowano w roku 148838.
Inny fresk, Turniej Rycerski z Sala del Pisanello
w Palazzo Ducale w Mantui został, po zdjęciu ze ścia-
ny, przywieziony do Paryża39. Jego ikonografię zwią-
zanąz poematem arturiańskim jak i technikę omawiał
na sympozjum Aldo Ciccinelli40, podkreślając, że cykl
w Mantui nigdy nie został ukończony przez Pisanella.
Inskrypcje zachowane na poziomie czerwonej synopii
potwierdzają, że była to scena turnieju na zamku króla
Brangoire wedle romansu arturiańskiego z XIII wieku.
Gianfrancesco Gonzaga był fundatorem fresków roz-
poczętych przed rokiem 1434, kiedy to odwiedził Pa-
lazzo Ducale cesarz Zygmunt Luksemburczyk.
Warto tutaj wspomnieć o dwu rysunkach portretowych
tego cesarza41, przypominając w pełni słuszną opinię
Degenharta, że „żaden z artystów aż do czasów Tycjana
czy Rubensa nie był bardziej i bliżej związany swoimi
dziełami z wielkimi tego świata”42. Moim zdaniem należał
do nich także król polski i węgierski Władysław III
Warneńczyk, który gorliwie bronił chrześcijaństwa, Ko-
ścioła i ostatniego bastionu, cesarza bizantyjskiego, w cza-
sie swoich wypraw bałkańskich z lat 1443-1444 i 144443.
38 U. FRANZOI, T. PIGNATI, W. WOLTERS, II Palazzo
Ducale di Yenezia. Treviso 1990, s. 239.
39 Kat. 2996, nr kat. 48.
40 A. CICCINELLI, Pisanello au Palais ducal de Mantou,
referat na sympozjum w Luwrze [w druku],
41 Kat. 1996, nr kat. 49,50.
42 B. DEGENHART, Pisanello. Torino 1945, s. 58.
43 J. DĄBROWSKI, Władysław I Jagiellończyk na Wę-
grzech (1440-1444). Warszawa 1922 (I wyd.).