DOI Artikel:
Chrzanowski, Tadeusz: Krośnieńska wystawa plastyki gotyckiej
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.48915#0505
498
Tadeusz Chrzanowski
na pograniczu karpackim Małopolski relacje te są
bardzo bliskie i trwać będą jeszcze w następnej fa-
zie, tej zdecydowanie już późnogotyckiej* 7.
Zjawisko to przejawia się bardzo wyraziście
w przedstawieniach stojącej Matki Boskiej z Dzie-
ciątkiem, w której ani śladu inspiracji stylem
Madonn na Lwach, za to wyraźna trwałość tradycji
wywodzącej się jeszcze od „stylu katedralnego”:
rzeźby tego kręgu, jak figury ze Swięcan (Muzeum
Archidiecezjalne w Przemyślu), z Równego (Mu-
zeum Okręgowe w Krośnie), z Harklowej i kilka
dalszych wykazują słabo rozwinięty kontrapost,
łagodność w drapowaniu szat oraz specyficzną styli-
zację rysów, w których ledwie czasem pojawia się
„gotycki uśmiech” i w ogóle brak owego linea-
ryzmu, cechującego równoległy czasowo „styl
Madonn na Lwach”8.
W dobie działalności Stwosza inspiracje mają
kierunek odwrotny - to ów wielki mistrz oddziały-
wał na ziemie słowackie, szczególnie za pośrednic-
twem swego najbardziej utalentowanego ucznia:
Mistrza Pawła z Lewoczy9. Poza tym jednak nasile-
nie się aktywności czy wręcz powstawanie prowin-
cjonalnych warsztatów snycerskich prowadzi
do pewnego rodzaju zatarcia się wyraźnych, regio-
nalnych odmian stylowych: ich miejsce zajmują
indywidualne próby transformacji wzorów. Temu
zjawisku wiele uwagi poświęcił Andrzej M. Olszew-
ski w kilku studiach szczegółowych oraz w podsta-
wowym, dotyczącym pierwowzorów graficznych
późnogotyckiej plastyki małopolskiej10.
Malarstwo, zachowane w o wiele mniejszym ze-
stawie, łatwiej niszczejące i trudniejsze w konser-
wacji, prezentuje podobnie bardzo szeroką skalę
artystyczną i obok wymienionych na szczególną
uwagę zasługuje świetny obraz znany dotychczas
pod nazwą Święta Rodzina z Olpin, ale - jak się oka-
zuje - pochodzący z fary bieckiej11. Uderza tu cha-
rakterystyczne zeświecczenie tematyki: niewiasty
ubrane są w bogate, współczesne stroje, a dziatwa
bawi się radośnie i hałaśliwie, co poznać można
po szeroko otwartej buzi mego patrona - św. Judy
Tadeusza. Przykładem tworzenia się środowiska
lokalnego, związanego zapewne z Bieczem, jest
4. Trześniów, kościół parafialny.
Donator — fragment obrazu epitafijnego
z około 1510-1515 roku
4. Trześniów, parish church. Donor — detail
of an epitaph portrait, ca. 1510-1515
obraz epitafijny z Trześniowa z wyobrażeniem
Matki Boskiej, Chrystusa Bolesnego, patronów pol-
skich śś. Stanisława i Wojciecha oraz klęczącym
donatorem. Z jego twórcą Jerzy Gadomski powiązał
kilkanaście dalszych dzieł, a umowne imię Mistrza
z Wójtowej nadał mu A. M. Olszewski12.
Na pograniczu stylów i epok znalazło się kilka
dzieł o bardzo interesującym charakterze, choć
prezentujących dość pośledni poziom artystyczny.
Należą tu między innymi części tryptyków z Klim-
kówki i Jaćmierza, ołtarz tryptykowy z Przysietni-
cy, a przede wszystkim tryptyk śś. Piotra i Pawła
' E. POLAK-TRAJDOS, Więzi artystyczne Polski ze Spi-
szem i Słowacją. Wrocław 1970.
8 Z. BIAŁŁOWICZ-KRYGIEROWA, Studia nad snycer-
stwem XIV wieku w Polsce. Początki śląskiej tradycji oł-
tarza szafiastego, część I i II. Poznań 1981.
9 J. HOMOLKA, P. HORYATH, F. KOTRBA, V. KOTR-
BA, J. PASTEKA. V. T1LKOYSKY, Majster Pavol
z Levoce, twórca vrholneho diela słovenskej gotiky. Brati-
sława 1961.
10 A. M. OLSZEWSKI, Pierwowzory graficzne późno-
gotyckiej sztuki małopolskiej. Wrocław i inne 1975.
11 J. GADOMSKI, Mistrz Rodziny Marii - krakowski ma-
larz pierwszej ćwierci XVI wieku. „Folia Historiae Ar-
tium” XXVIII, 1992, s. 88.
12 A. M. OLSZEWSKI, Mistrz Tryptyku z Wójtowej.
„Sprawozdania z Posiedzeń Komisji Naukowych Od-
działu PAN w Krakowie” 14, 1970, z. 1, s. 163 n.;
J. GADOMSKI, Gotyckie malarstwo tablicowe Małopol-
ski 1500-1540. Warszawa-Kraków 1995 w wielu miej-
scach.
Tadeusz Chrzanowski
na pograniczu karpackim Małopolski relacje te są
bardzo bliskie i trwać będą jeszcze w następnej fa-
zie, tej zdecydowanie już późnogotyckiej* 7.
Zjawisko to przejawia się bardzo wyraziście
w przedstawieniach stojącej Matki Boskiej z Dzie-
ciątkiem, w której ani śladu inspiracji stylem
Madonn na Lwach, za to wyraźna trwałość tradycji
wywodzącej się jeszcze od „stylu katedralnego”:
rzeźby tego kręgu, jak figury ze Swięcan (Muzeum
Archidiecezjalne w Przemyślu), z Równego (Mu-
zeum Okręgowe w Krośnie), z Harklowej i kilka
dalszych wykazują słabo rozwinięty kontrapost,
łagodność w drapowaniu szat oraz specyficzną styli-
zację rysów, w których ledwie czasem pojawia się
„gotycki uśmiech” i w ogóle brak owego linea-
ryzmu, cechującego równoległy czasowo „styl
Madonn na Lwach”8.
W dobie działalności Stwosza inspiracje mają
kierunek odwrotny - to ów wielki mistrz oddziały-
wał na ziemie słowackie, szczególnie za pośrednic-
twem swego najbardziej utalentowanego ucznia:
Mistrza Pawła z Lewoczy9. Poza tym jednak nasile-
nie się aktywności czy wręcz powstawanie prowin-
cjonalnych warsztatów snycerskich prowadzi
do pewnego rodzaju zatarcia się wyraźnych, regio-
nalnych odmian stylowych: ich miejsce zajmują
indywidualne próby transformacji wzorów. Temu
zjawisku wiele uwagi poświęcił Andrzej M. Olszew-
ski w kilku studiach szczegółowych oraz w podsta-
wowym, dotyczącym pierwowzorów graficznych
późnogotyckiej plastyki małopolskiej10.
Malarstwo, zachowane w o wiele mniejszym ze-
stawie, łatwiej niszczejące i trudniejsze w konser-
wacji, prezentuje podobnie bardzo szeroką skalę
artystyczną i obok wymienionych na szczególną
uwagę zasługuje świetny obraz znany dotychczas
pod nazwą Święta Rodzina z Olpin, ale - jak się oka-
zuje - pochodzący z fary bieckiej11. Uderza tu cha-
rakterystyczne zeświecczenie tematyki: niewiasty
ubrane są w bogate, współczesne stroje, a dziatwa
bawi się radośnie i hałaśliwie, co poznać można
po szeroko otwartej buzi mego patrona - św. Judy
Tadeusza. Przykładem tworzenia się środowiska
lokalnego, związanego zapewne z Bieczem, jest
4. Trześniów, kościół parafialny.
Donator — fragment obrazu epitafijnego
z około 1510-1515 roku
4. Trześniów, parish church. Donor — detail
of an epitaph portrait, ca. 1510-1515
obraz epitafijny z Trześniowa z wyobrażeniem
Matki Boskiej, Chrystusa Bolesnego, patronów pol-
skich śś. Stanisława i Wojciecha oraz klęczącym
donatorem. Z jego twórcą Jerzy Gadomski powiązał
kilkanaście dalszych dzieł, a umowne imię Mistrza
z Wójtowej nadał mu A. M. Olszewski12.
Na pograniczu stylów i epok znalazło się kilka
dzieł o bardzo interesującym charakterze, choć
prezentujących dość pośledni poziom artystyczny.
Należą tu między innymi części tryptyków z Klim-
kówki i Jaćmierza, ołtarz tryptykowy z Przysietni-
cy, a przede wszystkim tryptyk śś. Piotra i Pawła
' E. POLAK-TRAJDOS, Więzi artystyczne Polski ze Spi-
szem i Słowacją. Wrocław 1970.
8 Z. BIAŁŁOWICZ-KRYGIEROWA, Studia nad snycer-
stwem XIV wieku w Polsce. Początki śląskiej tradycji oł-
tarza szafiastego, część I i II. Poznań 1981.
9 J. HOMOLKA, P. HORYATH, F. KOTRBA, V. KOTR-
BA, J. PASTEKA. V. T1LKOYSKY, Majster Pavol
z Levoce, twórca vrholneho diela słovenskej gotiky. Brati-
sława 1961.
10 A. M. OLSZEWSKI, Pierwowzory graficzne późno-
gotyckiej sztuki małopolskiej. Wrocław i inne 1975.
11 J. GADOMSKI, Mistrz Rodziny Marii - krakowski ma-
larz pierwszej ćwierci XVI wieku. „Folia Historiae Ar-
tium” XXVIII, 1992, s. 88.
12 A. M. OLSZEWSKI, Mistrz Tryptyku z Wójtowej.
„Sprawozdania z Posiedzeń Komisji Naukowych Od-
działu PAN w Krakowie” 14, 1970, z. 1, s. 163 n.;
J. GADOMSKI, Gotyckie malarstwo tablicowe Małopol-
ski 1500-1540. Warszawa-Kraków 1995 w wielu miej-
scach.