38
Ordensprovinz im besonderen handelt. Ist erstere hauptsäch-
lich um die Person der Generale konzentriert, so letztere um
die Person der Provinziale. Bei Schilderung des 47. Pro-
vinzials Gabriel Mayer (1647—1650) nennt sich Berard
Müller am bestimmtesten als Verfasser der Chronik. Außer
andern Lobsprüchen, die er diesem ans Pfullendors gebürtigen
Provinzial erteilt, sagt er von ihm: »vir maximae lectionm,
ccmtmuae et mckefe33ae 8criptiom3, cuju3 ma^rra pmrs
ns8ervatur lVla^u§as (bei Nördlingen in: Ries) in eonventu
8uo nntivo et Con8tnntiLe in arcüivio provincine, ex c^ui-
bu3 et e§o ip>8ernet ü'r. Lerarckrm lVlüller lrujri3 libri 3crip>
tor et cOnrp>o8itor plurima ckocumenta et nnticpuitnte8 cke-
p>romx>8i.« lieber den Zweck, den er sich bei Abfassung seiner
Chronik gesteckt, und wie er dabei zu Werke gegangen, darüber
spricht er sich bestimmt und ausführlich in seiner Vorrede aus,
die hier verbo tenu8 folgen soll.
TVck lectorem
?rne8en8 cbromcon perlecturrm, revereucke reü§io5e lector,
ac in Oüri.8to cbari38ime coulrater, p>rocul ckubio miraberi3
animackverteim, ab autboribua, c^ni cke pwaeckicta proviucia
8crip>8ernnt, 8aep>iu3cule me ckmcrepmre in a53i§nationibu3
annorum, et tempxmum varietate, p>rae3ertim in p>arte
8ecrmcka, ubi ex iircku3tria et propris a^itur cke monn8te-
riorum noMrorum ori§ine, auti^uitate et Iuuckatoribu3.
Verum 8cire te velim, üoc illuck ip>3um e88e, czuock et
mibi ckubitancki bomentum 8ubmini3travit, et aimam prae-
buit 3cribencki. Curio8iu3 <^uip>p>e p>erlu3travl et evolavi
interckum Imcam VVackckin^um, Oonra^am, l4uckollum Vo8-
3innmnen3em, lVlartinum 2eiI1erum, Ca8p>arum l6ru3cbium,
lVlartinum Cru8ium, et alio8 p>erplure3 bl3torio§rap>üo8, ne
N0vi33ime c^ueuckam Ob3ervantiuum üBrtrmatum Ickuber,
<^U08 OMNS8 P)1u3 aee^uo a 3emetip>3i3 cki3tare non 8ine
ackmiratione ckeprebencki; <^uo8 tameu reprsüenckere minime
volo: 8ect vickeriut ipwi, et p>ene8 ev8 8it 8ua 0cke3; 3altem
tauta eorum cki350ULntia in p>luribu3 minuit apuck me
ackbibeuckam ei3 omuimocke Ockern. blncke ckum 8uperio-
ribu3 amÜ8, 8ub provincialatu a. r. p>. ma§i3tri TVutouü
Hammer, okücio 8ecretariatu3 provinciae bunterer, vi3i-
tancko monn3terin uo8tra, 8imul vi8itavi eorum ckocumeuta,
1ittern8 bunckntionum, anti^ui33ima monimentn, ümtrumeuta
autbentica 8i§i1Ü3 ackbuc roborata, varla protocolla, mauu-
3cripta Ocke cki§m83ima etc., c^uae omnia in cpuolibet mo-
nn8terio et conventu e§o ip>8emet perle§i, acknotavi, mea-
Hue manu p>rop>ria comp>euckio3e, et c^uoack rei 8ub8tautiam
cke3crip>8i. ?03tmockum iu capitulo proviuciali Ickberlin^ae
I/O2 celebrato ex unnnimi patrum con8en3u insunctum
mibi luit okltcium, c^uock ex pnomptn obeckientin Irumiliter
8udeo etinmnum, cks novo totum provinciue nrctrivum
re§i3trnncki, nc in kuciliorem ucknptnncki kormnm, in c^uo
nec litteruln, c^uum non nck nmu33im et nttente rele^erim,
rep>eritur, et cpuickc^uick memorntu cki§num, c^uock nck rem
incit, nrditrudnr, 8eor8im ncknotuvi: ex c^uidu3 tnnckem
minu3cuti3 noti3 lloc op>u3cutum excrevit, et etinm prueter
meum intentum prockiit: n1iu8 tomun non tum celeri, 3eck
compto et venu3tiori 8crip>3i83em cnlnmo. propter
reti^io3e lector, nec minima cke tri3, c^uae llic oblenckerm,
tidi 8udeat ckuditancki 8U3p>icio; c^uia, ut rem in p>rivati8
conventuum et p>rop>rÜ8 ckocumenti5, ac in arcllivii provin-
ciae p)rotoco1Ii3, ümtrumentm et manu8cripti3, c^uae anti-
cpui38imi patre3 no3tri (sam a provinciae, ut ita toc^uar,
cunab)u1i8) nob>i3 relic^uerunt, inveni, ita Ockeliter excerpm.
Li proincke alicudi animackverteri8 me p>1u3 su3to et exactiu3
alic^uick nnnotn88e, ne 8uccen8e, 8eck aec^ui ckonic^us con-
3u1a8 velim; contlckentsr enim 8crip3i, et 8olummocko inter
no8, nolen3 ut über i8te manibu3 exterorum teratur, 8eck
tuo commocko et §ratia tui 3cripta 8unt, ut provinciae
tuae üabere3 notitiam, totc^us beatorum vita et exemplo
ack masore3 inciterm virtutum p>ro^re83U3. Caeterum üic
iniüi in vita, et p>08t meum obitum, c^uae30, bene precare.
Vale.
Durch das hier Gesagte dürste das meiste aufgeklärt
sein, was Mone als der Aufklärung bedürftig anführt.
Was den Wert der fraglichen Chronik betrifft, so möchte
man aus dieser Vorrede darüber die günstigste Meinung
schöpfen; der nähere Kenner muß jedoch den: Urteile von Or.
A. Koch in seinen 1880 (Heidelberg) und 1861 (Leipzig)
erschienenen Schriften über die frühesten Niederlassungen der
Minoriten im rechtsrheinischen Bayern und im Rheingebiete,
wonach dieselbe „eine Mischung von Falschem mit Wahrem
enthält" (I, 5), „durch Zurückgehen auf die älteren Quellen
und durch Benutzung der Klosterarchive aber immerhin von
erheblichem Werte ist" (II, 5), — im allgemeinen beistimmen.
Nndreas Irrin ans Kreditngrn a. D. (Oberamts-
stadt im württ. Oberschwaben), InirMisrstof Von Breslau.
Von vr. Karl Werner am Reichsarchiv in München.
(Schluß.)
Ru 8tucliuui rMione pari coiuplsxus NoueMi,
^rcluu festiuo petiisU ruoeuiu Ai'sssu
Nomullcluru, lueutic^ue tuus pistutig uvitus
Zeiuinu coiniueucluuZ, eucleru tidi cuuctu purusti,
()uL6 Lupturue lioiuluuui ssrvirs LllsZiu Zuuclet.
Ne Deus imNutum 5ucruti tlumiuis uestu,
Oo§mu suurn vurüs uiuucluvU spurAere terri8.
Re <^uo<^ue cUviui cloctum ciulcecUus verki,
<)uein peiiS8 iu isrri3 3ucrorum 3ummu pote8tu8
I^oiuuuuZ Rrus8u1, uo3tru3 1s§uvit iu ora8,
OiuuiNu8 ut puuclu8 verus prueceptu 8uluti3.
erus3uli8 eximio rueo LNri3tu3 Nouors 8ucruvit:
Rt R.OMLUU3 eo3 retulit tibi Rrue8u1 liouoreg.
Iuc1)Uu re§uu ruilii coiuiui8it ^cliuicu LNri3tu3:
Rt tibi Zle8iuciuiu curauciob truäiclit Ubro3.
Nilliu uiultu meo äuctu cüviuu 8ecuti:
Nilliu ruultu tuo Lbri3ti vexillu 3s<^uuutur.
^.t velut iutereu 8S3S Nble§etoutiu8 bostis
Omuibu3 oppo8uit 3tuclÜ3, ut ucl imu ^ebeuuue
?ruscipit63 rupturet eo3, ^uo8 clo§iuute 3uucto
Iiubuerum, 3o1iti3 uec^ue tibi fruucie, cloloc^us
Ob3tubit, coepti8c^us tui8 coutruriu3 ibit.
Ne 8iiuu1 uc uocuis8S 3ibi, prueäum^us tuli33e
Viclerut, exucuit rubisiu, cluplicuvit et irus.
Nills iuoclo3, urteZ^us obiit, c^uo tollere po83et
R rnsciio, iuc^ue §re§eur LbriMi couvertere morsu8.
Nt 8tiruuluuts turui3 rubie IrnZU3 iuter uiuicu3
8uu§uiuoleutu3 ovs3 furit, urreptu8^ue crueuto
Nevorut ors ferox , cleuteiu^ue iu cleute futi»ut:
bluucl uliter rubru 3uffu3U3 luruiuu ilururnu
Rurtureus 1upu3, utroces 8iue kue turore3
RNiclit; boe ulta rsmuuebut lusuts repoMum,
Oumuu c^uocl u uobi8 uuu^uuiu repuruuclu tuli'88et.
SeZuei tuuclem vuliäuru ?rocou8uli3 urceur
Luptut, ibic^us oiuue3 irurum luxut bubsuu3,
luclucit^us sui.8 bouriusru fullucibug illuc
^rtibu3, ut 8upreiuu ruibi toriueutu pururet.
^ulvolut imruuui furiururu pereitU3 ue3tu,
Rerrore3c>us cieu3 furibuucÜZ vocibu3 iuüt:
8ut uu§i3, verbiZc^us Uutuur, c^uibug oinuiu turbus,
Nou8usto3^ue cliis uo8tri3 pruecluri3 bouors8.
R>S8iue 3tultu lueus cliveuclere 8emiuu plebi,'
8iu iuiuu3, iufuu3tu uructuucium )u38ero morte.
Vix eu kuierut, rubicio curu ruurmure lictor
?er8vnut, uc euäeiu 3uevis cluruoribus ur§et.
St uibil bue vuluere ruiuus, uibil ullu R)^ruuui8,
blil pu§ui, uil ilu§ru, crucs8, uil vsrberu, cureer
Lomruovere loco, 3tstit boc immobile pectu8,
Ordensprovinz im besonderen handelt. Ist erstere hauptsäch-
lich um die Person der Generale konzentriert, so letztere um
die Person der Provinziale. Bei Schilderung des 47. Pro-
vinzials Gabriel Mayer (1647—1650) nennt sich Berard
Müller am bestimmtesten als Verfasser der Chronik. Außer
andern Lobsprüchen, die er diesem ans Pfullendors gebürtigen
Provinzial erteilt, sagt er von ihm: »vir maximae lectionm,
ccmtmuae et mckefe33ae 8criptiom3, cuju3 ma^rra pmrs
ns8ervatur lVla^u§as (bei Nördlingen in: Ries) in eonventu
8uo nntivo et Con8tnntiLe in arcüivio provincine, ex c^ui-
bu3 et e§o ip>8ernet ü'r. Lerarckrm lVlüller lrujri3 libri 3crip>
tor et cOnrp>o8itor plurima ckocumenta et nnticpuitnte8 cke-
p>romx>8i.« lieber den Zweck, den er sich bei Abfassung seiner
Chronik gesteckt, und wie er dabei zu Werke gegangen, darüber
spricht er sich bestimmt und ausführlich in seiner Vorrede aus,
die hier verbo tenu8 folgen soll.
TVck lectorem
?rne8en8 cbromcon perlecturrm, revereucke reü§io5e lector,
ac in Oüri.8to cbari38ime coulrater, p>rocul ckubio miraberi3
animackverteim, ab autboribua, c^ni cke pwaeckicta proviucia
8crip>8ernnt, 8aep>iu3cule me ckmcrepmre in a53i§nationibu3
annorum, et tempxmum varietate, p>rae3ertim in p>arte
8ecrmcka, ubi ex iircku3tria et propris a^itur cke monn8te-
riorum noMrorum ori§ine, auti^uitate et Iuuckatoribu3.
Verum 8cire te velim, üoc illuck ip>3um e88e, czuock et
mibi ckubitancki bomentum 8ubmini3travit, et aimam prae-
buit 3cribencki. Curio8iu3 <^uip>p>e p>erlu3travl et evolavi
interckum Imcam VVackckin^um, Oonra^am, l4uckollum Vo8-
3innmnen3em, lVlartinum 2eiI1erum, Ca8p>arum l6ru3cbium,
lVlartinum Cru8ium, et alio8 p>erplure3 bl3torio§rap>üo8, ne
N0vi33ime c^ueuckam Ob3ervantiuum üBrtrmatum Ickuber,
<^U08 OMNS8 P)1u3 aee^uo a 3emetip>3i3 cki3tare non 8ine
ackmiratione ckeprebencki; <^uo8 tameu reprsüenckere minime
volo: 8ect vickeriut ipwi, et p>ene8 ev8 8it 8ua 0cke3; 3altem
tauta eorum cki350ULntia in p>luribu3 minuit apuck me
ackbibeuckam ei3 omuimocke Ockern. blncke ckum 8uperio-
ribu3 amÜ8, 8ub provincialatu a. r. p>. ma§i3tri TVutouü
Hammer, okücio 8ecretariatu3 provinciae bunterer, vi3i-
tancko monn3terin uo8tra, 8imul vi8itavi eorum ckocumeuta,
1ittern8 bunckntionum, anti^ui33ima monimentn, ümtrumeuta
autbentica 8i§i1Ü3 ackbuc roborata, varla protocolla, mauu-
3cripta Ocke cki§m83ima etc., c^uae omnia in cpuolibet mo-
nn8terio et conventu e§o ip>8emet perle§i, acknotavi, mea-
Hue manu p>rop>ria comp>euckio3e, et c^uoack rei 8ub8tautiam
cke3crip>8i. ?03tmockum iu capitulo proviuciali Ickberlin^ae
I/O2 celebrato ex unnnimi patrum con8en3u insunctum
mibi luit okltcium, c^uock ex pnomptn obeckientin Irumiliter
8udeo etinmnum, cks novo totum provinciue nrctrivum
re§i3trnncki, nc in kuciliorem ucknptnncki kormnm, in c^uo
nec litteruln, c^uum non nck nmu33im et nttente rele^erim,
rep>eritur, et cpuickc^uick memorntu cki§num, c^uock nck rem
incit, nrditrudnr, 8eor8im ncknotuvi: ex c^uidu3 tnnckem
minu3cuti3 noti3 lloc op>u3cutum excrevit, et etinm prueter
meum intentum prockiit: n1iu8 tomun non tum celeri, 3eck
compto et venu3tiori 8crip>3i83em cnlnmo. propter
reti^io3e lector, nec minima cke tri3, c^uae llic oblenckerm,
tidi 8udeat ckuditancki 8U3p>icio; c^uia, ut rem in p>rivati8
conventuum et p>rop>rÜ8 ckocumenti5, ac in arcllivii provin-
ciae p)rotoco1Ii3, ümtrumentm et manu8cripti3, c^uae anti-
cpui38imi patre3 no3tri (sam a provinciae, ut ita toc^uar,
cunab)u1i8) nob>i3 relic^uerunt, inveni, ita Ockeliter excerpm.
Li proincke alicudi animackverteri8 me p>1u3 su3to et exactiu3
alic^uick nnnotn88e, ne 8uccen8e, 8eck aec^ui ckonic^us con-
3u1a8 velim; contlckentsr enim 8crip3i, et 8olummocko inter
no8, nolen3 ut über i8te manibu3 exterorum teratur, 8eck
tuo commocko et §ratia tui 3cripta 8unt, ut provinciae
tuae üabere3 notitiam, totc^us beatorum vita et exemplo
ack masore3 inciterm virtutum p>ro^re83U3. Caeterum üic
iniüi in vita, et p>08t meum obitum, c^uae30, bene precare.
Vale.
Durch das hier Gesagte dürste das meiste aufgeklärt
sein, was Mone als der Aufklärung bedürftig anführt.
Was den Wert der fraglichen Chronik betrifft, so möchte
man aus dieser Vorrede darüber die günstigste Meinung
schöpfen; der nähere Kenner muß jedoch den: Urteile von Or.
A. Koch in seinen 1880 (Heidelberg) und 1861 (Leipzig)
erschienenen Schriften über die frühesten Niederlassungen der
Minoriten im rechtsrheinischen Bayern und im Rheingebiete,
wonach dieselbe „eine Mischung von Falschem mit Wahrem
enthält" (I, 5), „durch Zurückgehen auf die älteren Quellen
und durch Benutzung der Klosterarchive aber immerhin von
erheblichem Werte ist" (II, 5), — im allgemeinen beistimmen.
Nndreas Irrin ans Kreditngrn a. D. (Oberamts-
stadt im württ. Oberschwaben), InirMisrstof Von Breslau.
Von vr. Karl Werner am Reichsarchiv in München.
(Schluß.)
Ru 8tucliuui rMione pari coiuplsxus NoueMi,
^rcluu festiuo petiisU ruoeuiu Ai'sssu
Nomullcluru, lueutic^ue tuus pistutig uvitus
Zeiuinu coiniueucluuZ, eucleru tidi cuuctu purusti,
()uL6 Lupturue lioiuluuui ssrvirs LllsZiu Zuuclet.
Ne Deus imNutum 5ucruti tlumiuis uestu,
Oo§mu suurn vurüs uiuucluvU spurAere terri8.
Re <^uo<^ue cUviui cloctum ciulcecUus verki,
<)uein peiiS8 iu isrri3 3ucrorum 3ummu pote8tu8
I^oiuuuuZ Rrus8u1, uo3tru3 1s§uvit iu ora8,
OiuuiNu8 ut puuclu8 verus prueceptu 8uluti3.
erus3uli8 eximio rueo LNri3tu3 Nouors 8ucruvit:
Rt R.OMLUU3 eo3 retulit tibi Rrue8u1 liouoreg.
Iuc1)Uu re§uu ruilii coiuiui8it ^cliuicu LNri3tu3:
Rt tibi Zle8iuciuiu curauciob truäiclit Ubro3.
Nilliu uiultu meo äuctu cüviuu 8ecuti:
Nilliu ruultu tuo Lbri3ti vexillu 3s<^uuutur.
^.t velut iutereu 8S3S Nble§etoutiu8 bostis
Omuibu3 oppo8uit 3tuclÜ3, ut ucl imu ^ebeuuue
?ruscipit63 rupturet eo3, ^uo8 clo§iuute 3uucto
Iiubuerum, 3o1iti3 uec^ue tibi fruucie, cloloc^us
Ob3tubit, coepti8c^us tui8 coutruriu3 ibit.
Ne 8iiuu1 uc uocuis8S 3ibi, prueäum^us tuli33e
Viclerut, exucuit rubisiu, cluplicuvit et irus.
Nills iuoclo3, urteZ^us obiit, c^uo tollere po83et
R rnsciio, iuc^ue §re§eur LbriMi couvertere morsu8.
Nt 8tiruuluuts turui3 rubie IrnZU3 iuter uiuicu3
8uu§uiuoleutu3 ovs3 furit, urreptu8^ue crueuto
Nevorut ors ferox , cleuteiu^ue iu cleute futi»ut:
bluucl uliter rubru 3uffu3U3 luruiuu ilururnu
Rurtureus 1upu3, utroces 8iue kue turore3
RNiclit; boe ulta rsmuuebut lusuts repoMum,
Oumuu c^uocl u uobi8 uuu^uuiu repuruuclu tuli'88et.
SeZuei tuuclem vuliäuru ?rocou8uli3 urceur
Luptut, ibic^us oiuue3 irurum luxut bubsuu3,
luclucit^us sui.8 bouriusru fullucibug illuc
^rtibu3, ut 8upreiuu ruibi toriueutu pururet.
^ulvolut imruuui furiururu pereitU3 ue3tu,
Rerrore3c>us cieu3 furibuucÜZ vocibu3 iuüt:
8ut uu§i3, verbiZc^us Uutuur, c^uibug oinuiu turbus,
Nou8usto3^ue cliis uo8tri3 pruecluri3 bouors8.
R>S8iue 3tultu lueus cliveuclere 8emiuu plebi,'
8iu iuiuu3, iufuu3tu uructuucium )u38ero morte.
Vix eu kuierut, rubicio curu ruurmure lictor
?er8vnut, uc euäeiu 3uevis cluruoribus ur§et.
St uibil bue vuluere ruiuus, uibil ullu R)^ruuui8,
blil pu§ui, uil ilu§ru, crucs8, uil vsrberu, cureer
Lomruovere loco, 3tstit boc immobile pectu8,