Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (37.1975)

KRONIKA STOWARZYSZENIA HISTORYKÓW SZTUKI

Decydujące znaczenie dla rozwo-
ju badań bronioznawczych miało
wystąpienie Bronisława Gembarzew-
skiego i założenie w r. 1920 Muzeum
Wojska w Warszawie oraz związana
z tym Muzeum ożywiona działalność
całej plejady ludzi zgrupowanych w
Stowarzyszeniu Przyjaciół Muzeum
Wojska w Warszawie, wydającym
od 1934 r. periodyk „Broń i Barwa”.
Wybitny członek tego Stowarzysze-
nia Władysław Dziewanowski w
<1935 r. opublikował podstawowy
podręcznik bronioznawstwa Zarys
dziejów uzbrojenia w Polsce. Wojna
zadała polskiemu muzealnictwu
wojskowemu dotkliwe ciosy. Więk-
szość osób zajmujących się tą dzie-
dziną rozproszyła się, podejmując
zresztą rychło działalność w wa-
runkach wojennych na obczyźnie,
pozostali w kraju prowadzili nie-
równą, bohaterską walkę o zacho-
wanie zbiorów, a jedną z ofiar tej
walki był Bronisław G/embarzewski.
W wyzwolonym kraju szybko
przystąpiono do odbudowy zniszczo-
nych muzeów i instytutów (nauko-
wych. Centralną instytucją groma-
dzącą i opracowującą militaria,
głównie z punktu widzenia historii
wojskowej, stało siię Muzeum Woj-
ska Polskiego w Warszawie. Od-
nowiona została ekspozycja zbio-
rów. spisano i opublikowano aktual-
ne katalogi, rozpoczęto wydawanie
publikacji p.n. „Muzealnictwo Wci-
skowe”. Drugi ośrodek bronioznaw-
czy, za sprawa Zbigniewa Bocheń-
skiego, ukształtował się w Krako-
wie, w oparciu o bogate zbrojownie
krakowskie. Muzeum Narodowego,
Muzeum Czartoryskich i Państwo-
wych Zbiorów Sztuki na Wawelu,
przy czym obrano kierunek badaw-
czy z pozycji historii sztuki. Trzeci
ważny ośrodek, tym razem o domi-
nancie archeologii, powstał dzięki
Andrzejowi Nadolskiemu przy Za-
kładzie Archeologii Polskiej Środ-
kowej PAN w Łodzi. Jako oddział
Muzeum Narodowego w Poznaniu
świetnie rozwinęło się Wielkopolskie
Muzeum Wojskowe, rekonstruowano
zbrojownie przy muzeach w Pszczy-
nie, Będzinie, Częstochowie, Tarno-
wie, Wrocławiu i wielu innych
miast, całkowicie zaś od podstaw
założono zbrojownię na Zamku w
Malborku.
W 1957 r. zawiązane zostało przy
Muzeum Narodowym w Krakowie
ogólnopolskie Stowarzyszenie Miłoś-
ników Dawnej Broni i Barwy, ma-
jące dziś oddziały w Warszawie,
Łodzi, Poznaniu oraz koła w Lu-
blinie, Częstochowie i Gdańsku. Sto-
warzyszenie to, zaliczone w poczet

towarzystw społeczno-naukowych
afiliowanych przy Polskiej Akademii
Nauk, wydawało początkowo kwar-
talnik „Arsenał”, obecnie zaś tomy
„Stuidliów do dziejów dawnego
uzbrojenia i ubioru wojskowego”.
Muzeum Wojska Polskiego w War-
szawie i Muzeum Narodowe w Kra-
kowie stały się członkami Między-
narodowego Stowarzyszenia Mu-
zeów Broni i Historii Wojskowej
(IAMAM), działającego pod egidą
Międzynarodowej Rady Muzeów
(ICOM), stąd też przedstawiciele
tych muzeów brali udział w kon-
gresach i pracach tego Stowarzy-
szenia. Bronioznawcy polscy nawią-
zali trwałe kontakty naukowe z wie-
loma ośrodkami za granicą. Wyra-
zem tych związków była m.in. in-
wentaryzacja Zbrojowni Kawalerów
Maltańskich w pałacu wielkiego mi-
strza w Valletta na Malcie prze-
prowadzona przez Polaków w 1969 r.
oraz wystawa pt. „Złoty wiek oręża
polskiego” zorganizowana w 1970 r.
w Japonii.
We wszystkich ważniejszych kra-
jach rozwijały się badania nad
dawną bronią, szczególnie bronią o
cechach artystycznych. Z natury
rzeczy największą rolę odgrywały
kraje posiadające w tym zakresie
zbiory muzealne i tradycję, a więc
Austria i Niemcy, Włochy i Hisz-
pania, Francja i Wielka Brytania,
Związek Radziecki, Węgry, Czecho-
słowacja i Jugosławia, Szwecja, Da-
nia ii Holandia, Szwajcaria, Turcja
i Egipt, Stany Zjednoczone i Japo-
nia. Nie bez powodu na pierwszym
miejscu wymieniona została Austria
posiadająca niezrównane zbiory
dawnych zbrojowni cesarskich
Habsburgów (Waffensammlung des
Kunsthistorischen Museum). Kilka
generacji uczonych austriackich po-
cząwszy od lat osiemdziesiątych
ubiegłego stulecia stworzyło podsta-
wy dyscypliny bronioznawczej i ob-
jęło zainteresowaniem przede wszyst-
kim wytwory płatnerstwa niemiec-
kiego i włoskiego od XIV do XVII
stulecia. Austriacki uczony Wende-
lin Boeheim opracował podstawowy
podręcznik bronioznawstwa euro-
pejskiego, wydany w 1891 r„ do
dzisiaj pod wieloma względami za-
chowujący swą wartość. Autorytet
światowy uzyskali również dwaj
współcześni badacze: Bruno Thomas
i Ortwin Gamber, ten ostatni także
w zakresie uzbrojenia w starożyt-
ności. Inny ważny ośrodek badawczy
powstał już w 1. połowie w. XIX
w Anglii, skupiający szereg znako-
mitych uczonych we wszystkich
niemal dziedzinach wiedzy bronio-
znawczej. W pierwszej połowie na-

szego stulecia rozgłos światowy zdo-
byli G. F. Laking i James Gow
Mann, obecnie — Claude Blair i
John F. Hayward. Różnice metod
badawczych, stylu i temperamentu
naukowego pozwalają mówić o
dwóch wyraźnie zarysowanych
szkołach: wiedeńskiej i londyńskiej.
Długą tradycję i duży dorobek (m.in.
poważne czasopismo fachowe: ”Zeit-
schrift fur historische Waffenkun-
de”) posiadają Niemcy; obecnie tra-
dycja ta jest kontynuowana zarów-
no w Niemieckiej Republice Fede-
ralnej (zwłaszcza w Monachium),
jak i Niemieckiej Republice Demo-
kratycznej (Drezno, Berlin Wschod-
ni). Ważne miejsce w tej dziedzinie
zajęły Włochy posiadające wielkie
zasługi w projektowaniu i produko-
waniu pięknej broni, oraz wciąż
jeszcze zasobne kolekcje militariów.
Po drugiej wojnie światowej pow-
stało w Turynie ważne środowisko
bronioznawców skupione w tzw.
Akademii Św. Marciana. wydające
rocznik „Arrni Antiche”. Ostatnio
ruch bronioznawczy rozwinął się
znacznie w Rzymie i Florencji (Lio-
nello Boccia, Robert Held, Ńolfo di
Carpegna). Bronioznawstwo fran-
cuskie miało zawsze oparcie w pa-
ryskim Musee de 1’Armee, któro
obecnie ulega znacznej modernizacii.
głównie w związku z przygotowywa-
niem kolejnego kongresu IAMAM
przewidzianego na maj 1975 r. W
Związku Radzieckim grupa badaczy
skupiona jest wokół dwóch znako-
mitych kolekcji: Zbroiowni Mos-
kiewskiego Kremla fOrużejnaja Pa-
łata) i zbiorów broni w Ermitażu.
Ze starszo! generacji uczonych wy-
bił sie N. W. Gordiejew, autor
świetnych studiów na temat zbroi
ruskich, z młodszej zaś — Leonid
Tarasiuk, znawca uzbrojenia za-
chodnioeuropejskiego. Bardzo po-
ważne osiągnięcia mają Rosjanie w
zakresie archeologii broni, co jest
głównie zasługą A. N. Kirpiczni-
kowa.
Nie jesteśmy w stanie w ramach
tego krótkiego przeglądu wymienić
wszystkich znakomitych badaczy ze
wskazaniem na ich najważniejsze
dzieła, nie możemy jednak pominąć
ostatnio wydanych monografii: bro-
ni palnej pióra Arne Hoffa z Danii
i broni białej Heriberta Seitza ze
Szwecji. Z ośrodków amerykańskich
na pierwszym miejscu postawić na-
leży Metropolitan Museum of Art
w Nowym Jorku posiadające świet-
ną zbrojownie (w tym poloników,
głównie ze zbrojowni Radziwiłłów
w Nieświeżu). Dla dziejów uzbroje-
nia Bliskiego Wschodu podstawowe
znaczenie mają zbrojownie stambul-

70