DOI Heft:
Nr. 2
DOI Artikel:Balicka-Witakowska, Ewa: Miniatury piętnastowiecznego psałterza etiopskiego (studium ikonografiazne)
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.48041#0113
MINIATURY PSAŁTERZA ETIOPSKIEGO Z XV W.
wienie stanowi charakterystyczną cechę ikonografii
etiopskiej. Wskazywałoby na to przedstawienie Chry-
stusa w mandorli również na miniaturze w Ewange-
liarzu z Kebran. Sądząc po innych szczegółach obu
miniatur, takich jak ukazanie w długich szatach
Sprawiedliwych i wprowadzenie postaci Ewy, należy
przypuszczać, że artyści etiopscy czerpali tutaj z iko-
nografii bizantyjskiej.
Miniatura XIV — Wniebowstąpienie57.
Miniatura ta w swym zasadniczym schemacie na-
wiązuje do najstarszych wschodnich przedstawień
Wniebowstąpienia67 68. Podkreślały one boskość Chry-
stusa, ukazując go frontalnie, w świetlistym kręgu
podnoszonym przez anioły, symbole czterech ewange-
listów, bądź za pośrednictwem „ręki Boga”. Z tą starą
tradycją wiązała się też zasada wyrazistego oddawa-
nia reakcji apostołów, wyrażanego najczęściej gesta-
mi rąk, a oznaczającymi zdziwienie i wzburzenie,
oraz ukazywania Marii w pozycji orantki. Jak się
wydaje, artyści etiopscy trzymali się dość konse-
kwentnie tego schematu obrazowego. Na miniaturze
z Ewangeliarza z Kebran69 widzimy Chrystusa na
mandorli podnoszonej przez symbole ewangelistów, co
wydaje się być nawiązaniem do tradycji koptyjskiej 70.
W kompozycji wyraźnie rozgraniczono strefę ziemską
i niebieską. W rękopisie z Dek, scena różni się od po-
przedniego tylko szczegółami. Apostołowie otaczający
Marię-orantkę ustawieni są w dwa rzędy. I tutaj wi-
dać rozdzielenie na niebo i ziemię. W porównaniu
z tymi dwiema miniaturami, Wniebowstąpienie z psał-
terza różni się brakiem wyraźnego rozgraniczenia na
dwie strefy z jednej strony, z drugiej zaś — wystą-
pieniem podnoszących mandorlę aniołów „strzegą-
cych”.
Miniatura XV — Dawid 71.
Wyobrażenie to zgodnie z powszechną zasadą uka-
zuje Dawida jako twórcę psalmów, króla-muzyka 72.
Artysta etiopski wprowadził jednak do sceny szereg
elementów rodzimych, takich jak ubiór króla, instru-
ment (bepena) oraz postać dostojnika z atrybutami
funkcji, którą pełnił na dworze73. Godnym uwagi
67 Napis nad ramką: „Jak wstąpił Pan Nasz w nie-
biosa”.
68 Przykładami mogą tu być sceny Wniebowstąpienia
z Ewangeliarza Rabuli i na ampułkach z Monza i Bobbio.
Por. GRABAR, Ampoules..., o.c., nry 1, 2, 10, 11.
69 Por. Ethiopie..., o.c., tabl. XXI.
70 J. LEROY [w:] Ethiopie..., o.c., s. 32. — Por. też
T. DOBRZENIECKI. Maiestas Domini w zabytkach polskich
i z Polską związanych, „Roczn. Muzeum Naród, w Warsza-
wie” XVIII, 1974, S. 265, 280.
71 Napisy wewnątrz miniatury: „Wyobrażenie Dawida
króla-instrumentalisty”, „niosący parasol”.
72 H. STEGER, David Rer et Propheta. Kbnig David ais
norbildliche Verkórperung des Herrschers und Dichters im
Mittelalter nach Bilddarstellung des achten bis zwblften
Jahrhunderts, Ntirnberg 1961, s. 41—74.
73 „Niosący parasol” to tytuł dygnitarza na etiopskim
dworze cesarskim. Przedmiot trzymany przez dostojnika
w ręce identyfikuje się z czera — drewnianą rączką za-
kończoną chwostem z końskiego włosia, która m.in. jest
atrybutem osób na stanowisku.
U. 12. Chrystus w Otchłani. Miniatura w
Psałterzu etiopskim. Paryż, Bibliotheąue
Nationale, Fond Ethiop. 105
U. 13. Wniebowstąpienie. Miniatura w
Psałterzu etiopskim. Paryż, Bibliotheąue
Nationale, Fond Ethiop. 105
103
wienie stanowi charakterystyczną cechę ikonografii
etiopskiej. Wskazywałoby na to przedstawienie Chry-
stusa w mandorli również na miniaturze w Ewange-
liarzu z Kebran. Sądząc po innych szczegółach obu
miniatur, takich jak ukazanie w długich szatach
Sprawiedliwych i wprowadzenie postaci Ewy, należy
przypuszczać, że artyści etiopscy czerpali tutaj z iko-
nografii bizantyjskiej.
Miniatura XIV — Wniebowstąpienie57.
Miniatura ta w swym zasadniczym schemacie na-
wiązuje do najstarszych wschodnich przedstawień
Wniebowstąpienia67 68. Podkreślały one boskość Chry-
stusa, ukazując go frontalnie, w świetlistym kręgu
podnoszonym przez anioły, symbole czterech ewange-
listów, bądź za pośrednictwem „ręki Boga”. Z tą starą
tradycją wiązała się też zasada wyrazistego oddawa-
nia reakcji apostołów, wyrażanego najczęściej gesta-
mi rąk, a oznaczającymi zdziwienie i wzburzenie,
oraz ukazywania Marii w pozycji orantki. Jak się
wydaje, artyści etiopscy trzymali się dość konse-
kwentnie tego schematu obrazowego. Na miniaturze
z Ewangeliarza z Kebran69 widzimy Chrystusa na
mandorli podnoszonej przez symbole ewangelistów, co
wydaje się być nawiązaniem do tradycji koptyjskiej 70.
W kompozycji wyraźnie rozgraniczono strefę ziemską
i niebieską. W rękopisie z Dek, scena różni się od po-
przedniego tylko szczegółami. Apostołowie otaczający
Marię-orantkę ustawieni są w dwa rzędy. I tutaj wi-
dać rozdzielenie na niebo i ziemię. W porównaniu
z tymi dwiema miniaturami, Wniebowstąpienie z psał-
terza różni się brakiem wyraźnego rozgraniczenia na
dwie strefy z jednej strony, z drugiej zaś — wystą-
pieniem podnoszących mandorlę aniołów „strzegą-
cych”.
Miniatura XV — Dawid 71.
Wyobrażenie to zgodnie z powszechną zasadą uka-
zuje Dawida jako twórcę psalmów, króla-muzyka 72.
Artysta etiopski wprowadził jednak do sceny szereg
elementów rodzimych, takich jak ubiór króla, instru-
ment (bepena) oraz postać dostojnika z atrybutami
funkcji, którą pełnił na dworze73. Godnym uwagi
67 Napis nad ramką: „Jak wstąpił Pan Nasz w nie-
biosa”.
68 Przykładami mogą tu być sceny Wniebowstąpienia
z Ewangeliarza Rabuli i na ampułkach z Monza i Bobbio.
Por. GRABAR, Ampoules..., o.c., nry 1, 2, 10, 11.
69 Por. Ethiopie..., o.c., tabl. XXI.
70 J. LEROY [w:] Ethiopie..., o.c., s. 32. — Por. też
T. DOBRZENIECKI. Maiestas Domini w zabytkach polskich
i z Polską związanych, „Roczn. Muzeum Naród, w Warsza-
wie” XVIII, 1974, S. 265, 280.
71 Napisy wewnątrz miniatury: „Wyobrażenie Dawida
króla-instrumentalisty”, „niosący parasol”.
72 H. STEGER, David Rer et Propheta. Kbnig David ais
norbildliche Verkórperung des Herrschers und Dichters im
Mittelalter nach Bilddarstellung des achten bis zwblften
Jahrhunderts, Ntirnberg 1961, s. 41—74.
73 „Niosący parasol” to tytuł dygnitarza na etiopskim
dworze cesarskim. Przedmiot trzymany przez dostojnika
w ręce identyfikuje się z czera — drewnianą rączką za-
kończoną chwostem z końskiego włosia, która m.in. jest
atrybutem osób na stanowisku.
U. 12. Chrystus w Otchłani. Miniatura w
Psałterzu etiopskim. Paryż, Bibliotheąue
Nationale, Fond Ethiop. 105
U. 13. Wniebowstąpienie. Miniatura w
Psałterzu etiopskim. Paryż, Bibliotheąue
Nationale, Fond Ethiop. 105
103