DOI issue:
Nr. 2
DOI article:Pałamarz, Piotr: Krucyfiks w kościele św. Barbary w Krakowie: przyczynek do dziejów małopolskiej rzeźby gotyckiej
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.48041#0153
KRUCYFIKS W KOŚCIELE SW. BARBARY W KRAKOWIE
U. 8. Marcyporęba, kościół par. krucyfiks, 1. poł. w.
XV. (Fot. IS PAN)
U. 9. Sulejów-Podklasztorze, kościół pocysterski.
Krucyfiks, 2. ćw. w. XV. (Fot. M. Moraczewska)
obrazem i rezultatem powolnego zwycięstwa realiz-
mu, napływającego pośrednio z północy, nad dominu-
jącym dotychczas środkowoeuropejskim idealizmem.
W przypadku krucyfiksu heroicznego można mówić
o specyficznej zgodności zachodzącej pomiędzy pozba-
wionym przesadnego patetyzmu wyrazem psychicz-
nym a harmonijnie pięknym aktem, dzięki czemu po-
szczególne realizacje osiągały coraz większy stopień
wewnętrznej koordynacji.
Wspomniany sposób przedstawiania Ukrzyżowane-
go Chrystusa odbiega znacznie od czasowo poprzedza-
jącego go tzw. krucyfiksu mistycznego, w którym
egzemplifikacja mistycznie pojętego cierpienia miała
na celu pobudzać wiernych do kontemplacyjnego po-
znania i skłaniać ich poprzez identyfikację z przed-
miotem do naśladownictwa (imitatio)51. Konsekwen-
cją tak rozumianej funkcji przedstawienia była jego
świadoma deformacja, potęgująca siłę wyrazu eks-
presyjnego i pogłębiająca równocześnie emocjonalną
treść percepcji odbiorcy52. Tragizm przedstawienia,
51 WALICKI, o.c., s. 121; — T. DOBRZENIECKI, Roz-
myślania dominikańskie. Próba charakterystyki, „Pamięt-
nik Literacki” LV, 1964, z. 2, S. 320; — Z. KĘPIŃSKI, Wit
Stwosz w starciu ideologii religijnych Odrodzenia — Ołtarz
Salwatora, Wrocław—Warszawa 1969, s. 108, przyp. 111.
52 Krucyfiks mistyczny jako przedstawienie dewocyjne
(Andachtsbild) stał poza potrzebami liturgicznego kultu,
stanowiąc przede wszystkim przedmiot kultu prywatnego.
Zagadnienie przedstawienia dewocyjnego szczegółowo omó-
wił L. KALINOWSKI, Geneza Piety średniowiecznej, „Prace
Kom. Hist. Sztuki” X, 1952, s. 157—161 — por. również
H. AURENHAMMER, Leańkon der christlichen Ikonographie,
Wien 1967, H. 6, S. 550—551; — U. ULBERT-SCHEDE, Das
Andachtsbild des kreuztragenden Christus in der deutschen
Kunst, Munchen 1968, s. 9—10. Specyficzny dla w. XIV
typ krucyfiksu mistycznego jest przedmiotem wielu opra-
cowań naukowych — por.: F. WITTE, Mystik und Kreuzes-
bild um 1300, „Zeitschrift fur christliche Kunst” XXXIII,
1920, s. 117—124; — tenże, Kruzifix aus der 1. Halfte des
XIV Jahrhundert, ibidem, XXXIV, 1921, s. 15—24; — BENZ,
o.c., S. 41—44; — H. SWARZENSKI, Quellen zum deutschen
Andachtsbild, „Zeitschrift fur Kunstgeschichte” IV, 1935,
s. 14; — G. de FRANCOVICH, L’origine e la diffusione del
crocifisso gotico doloroso, „Kunstgeschichtliches Jahrbuch
der Bibliotheca Hertziana” II, 1938, s. 145—261; — DOBRZE-
NIECKI, Późnogotycki krucyfiks..., o.c., s. 238—241; —
143
U. 8. Marcyporęba, kościół par. krucyfiks, 1. poł. w.
XV. (Fot. IS PAN)
U. 9. Sulejów-Podklasztorze, kościół pocysterski.
Krucyfiks, 2. ćw. w. XV. (Fot. M. Moraczewska)
obrazem i rezultatem powolnego zwycięstwa realiz-
mu, napływającego pośrednio z północy, nad dominu-
jącym dotychczas środkowoeuropejskim idealizmem.
W przypadku krucyfiksu heroicznego można mówić
o specyficznej zgodności zachodzącej pomiędzy pozba-
wionym przesadnego patetyzmu wyrazem psychicz-
nym a harmonijnie pięknym aktem, dzięki czemu po-
szczególne realizacje osiągały coraz większy stopień
wewnętrznej koordynacji.
Wspomniany sposób przedstawiania Ukrzyżowane-
go Chrystusa odbiega znacznie od czasowo poprzedza-
jącego go tzw. krucyfiksu mistycznego, w którym
egzemplifikacja mistycznie pojętego cierpienia miała
na celu pobudzać wiernych do kontemplacyjnego po-
znania i skłaniać ich poprzez identyfikację z przed-
miotem do naśladownictwa (imitatio)51. Konsekwen-
cją tak rozumianej funkcji przedstawienia była jego
świadoma deformacja, potęgująca siłę wyrazu eks-
presyjnego i pogłębiająca równocześnie emocjonalną
treść percepcji odbiorcy52. Tragizm przedstawienia,
51 WALICKI, o.c., s. 121; — T. DOBRZENIECKI, Roz-
myślania dominikańskie. Próba charakterystyki, „Pamięt-
nik Literacki” LV, 1964, z. 2, S. 320; — Z. KĘPIŃSKI, Wit
Stwosz w starciu ideologii religijnych Odrodzenia — Ołtarz
Salwatora, Wrocław—Warszawa 1969, s. 108, przyp. 111.
52 Krucyfiks mistyczny jako przedstawienie dewocyjne
(Andachtsbild) stał poza potrzebami liturgicznego kultu,
stanowiąc przede wszystkim przedmiot kultu prywatnego.
Zagadnienie przedstawienia dewocyjnego szczegółowo omó-
wił L. KALINOWSKI, Geneza Piety średniowiecznej, „Prace
Kom. Hist. Sztuki” X, 1952, s. 157—161 — por. również
H. AURENHAMMER, Leańkon der christlichen Ikonographie,
Wien 1967, H. 6, S. 550—551; — U. ULBERT-SCHEDE, Das
Andachtsbild des kreuztragenden Christus in der deutschen
Kunst, Munchen 1968, s. 9—10. Specyficzny dla w. XIV
typ krucyfiksu mistycznego jest przedmiotem wielu opra-
cowań naukowych — por.: F. WITTE, Mystik und Kreuzes-
bild um 1300, „Zeitschrift fur christliche Kunst” XXXIII,
1920, s. 117—124; — tenże, Kruzifix aus der 1. Halfte des
XIV Jahrhundert, ibidem, XXXIV, 1921, s. 15—24; — BENZ,
o.c., S. 41—44; — H. SWARZENSKI, Quellen zum deutschen
Andachtsbild, „Zeitschrift fur Kunstgeschichte” IV, 1935,
s. 14; — G. de FRANCOVICH, L’origine e la diffusione del
crocifisso gotico doloroso, „Kunstgeschichtliches Jahrbuch
der Bibliotheca Hertziana” II, 1938, s. 145—261; — DOBRZE-
NIECKI, Późnogotycki krucyfiks..., o.c., s. 238—241; —
143