DOI issue:
Nr. 2
DOI article:Pałamarz, Piotr: Krucyfiks w kościele św. Barbary w Krakowie: przyczynek do dziejów małopolskiej rzeźby gotyckiej
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.48041#0157
KRUCYFIKS W KOŚCIELE SW. BARBARY W KRAKOWIE
ny w niej proces ścierania się tych dwóch tendencji
przekonuje o słuszności przyjęcia dla niej takiego cza-
su powstania, a jednocześnie decyduje o jej idealisty-
czno-realistycznym wyrazie.
Przyjąć można hipotetycznie, w oparciu o niezbyt
duży przedział czasowy, że krucyfiks ten mógł być
ufundowany przez erygowane przez bpa Piotra przy
kaplicy św. Barbary w r. 1404 bractwo, którego de-
wizą był werset z Ewangelii św. Jana (15, 12): Hoc
est praeceptum meum, ut diligatis inuicem sicut di-
lexi vos70. Interesujący nas wizerunek byłby wów-
czas w większym stopniu ogniwem pośrednim między
pita actwa et Pita contemplatiua71.
Interpretowany układ formalny, zmierzając w kie-
runku zindywidualizowanego przedstawienia Chrystu-
sa na krzyżu, kontynuowany był również w 2. poło-
wie w. XV. W małopolskiej rzeźbie późnogotyckiej
postać Ukrzyżowanego z tryptyku Sw. Trójcy
z r. 1467 w katedrze na Wawelu (il. 11) oraz krucyfiks
z katedry łacińskiej we Lwowie z około r. 1473, łączo-
ny z Mikołajem Haberschrackiem 72, stanowią najbar-
dziej reprezentatywne przykłady konsekwencji roz-
wojowych tego typu. Dzieła te cechuje daleko posu-
nięta znajomość anatomii, zintegrowanej harmonij-
nie z pozbawionym patetycznej egzaltacji stanem emo-
cjonalnym. Ich walory artystyczne są wyrazem do-
minującego już w sztuce realizmu mieszczańskiego, w
którym człowiek i otaczająca go rzeczywistość osią-
gały stopniowo wizualną konkretyzację. ,
Również w pozostałych technikach artystycznych
realizowany był przy odtwarzaniu tego tematu chry-
stologicznego dominujący w plastyce kanon postacio-
wy. Poprzestając jedynie na wskazaniu nielicznych
przykładów wymienić tutaj można kwaterę witraża
z klasztoru dominikanów w Krakowie z przedstawie-
niem sceny Ukrzyżowania, z 1. ćwierci w. XV (il. 12),
w której dzięki płynności konturu wyprężająca się po-
stać Chrystusa zwraca uwagę swym sugestywnym
wyrazem artystycznym73. Wyobrażenie Chrystusa na
krzyżu na pretekście plecowej ornatu z Kłobucka z 2.
ćwierci w. XV, którego fundacja tradycją związana
jest z Janem Długoszem74, swym symetrycznym ukła-
dem oraz monumentalizacją formy najpełniej odpo-
wiada konwencji krucyfiksu heroicznego (il. 13). Z wy-
mienionym typem łączy ponadto to przedstawienie
zredukowanie jego treści duchowej do przepojonego
uczuciem smutku stanu lirycznej wyrozumiałości. Po-
dobny schemat, pogłębiony wnikliwszą analizą struk-
tury anatomicznej i spotęgowaną ekspresją oblicza,
wykazuje postać Chrystusa w wielofiguralnych sce-
nach Ukrzyżowania na rewersie skrzydła ołtarza z
Tuchowa z około r. 1468 75 oraz na awersie tryptyku
Matki Boskiej Bolesnej w katedrze wdwelskiej z oko-
ło r. 1475. Obydwa przedstawienia, charakteryzując
się wzmocnioną siłą wyrazu aktu Zbawiciela, stano-
II. 13. Kłobuck, kościół par. Chrystus Ukrzyżowany
na pretekście ornatu, 2. ćw. w. XV. (Fot. IS PAN)
wią przekonywające świadectwo rozwoju formalnego
tego przepełnionego intymnym subiektywizmem ukła-
du typologicznego, który zapoczątkowany został na
początku w. XV. Wymienione tutaj przykłady, reali-
zując tak specyficzne dla sztuki małopolskiej linear-
no-dekoracyjne wartości formalne, dowodzą ponadto,
że przy porównaniu formy dwu- i trójwymiarowej,
wyższość przedstawień plastycznych przy tym temacie
jest niezaprzeczalna,.
70 s. KURAS, Zbiór dokumentów katedry i diecezji kra-
kowskiej [w:] Materiały Źródłowe do Dziejów Kościoła
w Polsce, Tow. Nauk. K.U.L., Lublin 1965, cz. 1, s. 287—288.
71 M. WALICKI, Z badań nad problemem narodowości
i rozwojem indywidualizmu w polskim malarstwie gotyc-
kim, „Życie Sztuki” I, 1934, s. 99.
72 T. MAŃKOWSKI, Do dziejów rzeźby późnogotyckiej —
Miklas Haberschrak, „Prace Kom. Hist. Sztuki” VIII,
1939—46, s. 252—261, il. 2 i 3; — M. GĘBAROWICZ, Mate-
riały źródłowe do dziejów kultury i sztuki XVI— XVIII w.
[w:] Źródła do Dziejów Sztuki Polskiej, t. III, 1973, s. 364—
365.
73 H. PIEŃKOWSKA, Średniowieczne witraże domini-
kańskie w Krakowie, „Sprawozd. PAU” L, 1949, s. 272—274; —
Sztuka w Krakowie 1350—1550. Katalog wystawy, Kraków
1964, s. 89—90.
74 M. GUTKOWSKA-RYCHLEWSKA, M. TASZYCKA,
Polskie hafty średniowieczne, Kraków 1967, s. 11 i 31, nr
kat. 9, il. 9A i 9B, podana jest tam także wcześniejsza
literatura.
75 J. KALINOWSKA, Brat Jan z Nysy malarz krakowski
z wieku XV, ,,Biul. Hist. Sztuki” XXXIII, 1971, nr 4, s.
369—377, il. 9.
147
ny w niej proces ścierania się tych dwóch tendencji
przekonuje o słuszności przyjęcia dla niej takiego cza-
su powstania, a jednocześnie decyduje o jej idealisty-
czno-realistycznym wyrazie.
Przyjąć można hipotetycznie, w oparciu o niezbyt
duży przedział czasowy, że krucyfiks ten mógł być
ufundowany przez erygowane przez bpa Piotra przy
kaplicy św. Barbary w r. 1404 bractwo, którego de-
wizą był werset z Ewangelii św. Jana (15, 12): Hoc
est praeceptum meum, ut diligatis inuicem sicut di-
lexi vos70. Interesujący nas wizerunek byłby wów-
czas w większym stopniu ogniwem pośrednim między
pita actwa et Pita contemplatiua71.
Interpretowany układ formalny, zmierzając w kie-
runku zindywidualizowanego przedstawienia Chrystu-
sa na krzyżu, kontynuowany był również w 2. poło-
wie w. XV. W małopolskiej rzeźbie późnogotyckiej
postać Ukrzyżowanego z tryptyku Sw. Trójcy
z r. 1467 w katedrze na Wawelu (il. 11) oraz krucyfiks
z katedry łacińskiej we Lwowie z około r. 1473, łączo-
ny z Mikołajem Haberschrackiem 72, stanowią najbar-
dziej reprezentatywne przykłady konsekwencji roz-
wojowych tego typu. Dzieła te cechuje daleko posu-
nięta znajomość anatomii, zintegrowanej harmonij-
nie z pozbawionym patetycznej egzaltacji stanem emo-
cjonalnym. Ich walory artystyczne są wyrazem do-
minującego już w sztuce realizmu mieszczańskiego, w
którym człowiek i otaczająca go rzeczywistość osią-
gały stopniowo wizualną konkretyzację. ,
Również w pozostałych technikach artystycznych
realizowany był przy odtwarzaniu tego tematu chry-
stologicznego dominujący w plastyce kanon postacio-
wy. Poprzestając jedynie na wskazaniu nielicznych
przykładów wymienić tutaj można kwaterę witraża
z klasztoru dominikanów w Krakowie z przedstawie-
niem sceny Ukrzyżowania, z 1. ćwierci w. XV (il. 12),
w której dzięki płynności konturu wyprężająca się po-
stać Chrystusa zwraca uwagę swym sugestywnym
wyrazem artystycznym73. Wyobrażenie Chrystusa na
krzyżu na pretekście plecowej ornatu z Kłobucka z 2.
ćwierci w. XV, którego fundacja tradycją związana
jest z Janem Długoszem74, swym symetrycznym ukła-
dem oraz monumentalizacją formy najpełniej odpo-
wiada konwencji krucyfiksu heroicznego (il. 13). Z wy-
mienionym typem łączy ponadto to przedstawienie
zredukowanie jego treści duchowej do przepojonego
uczuciem smutku stanu lirycznej wyrozumiałości. Po-
dobny schemat, pogłębiony wnikliwszą analizą struk-
tury anatomicznej i spotęgowaną ekspresją oblicza,
wykazuje postać Chrystusa w wielofiguralnych sce-
nach Ukrzyżowania na rewersie skrzydła ołtarza z
Tuchowa z około r. 1468 75 oraz na awersie tryptyku
Matki Boskiej Bolesnej w katedrze wdwelskiej z oko-
ło r. 1475. Obydwa przedstawienia, charakteryzując
się wzmocnioną siłą wyrazu aktu Zbawiciela, stano-
II. 13. Kłobuck, kościół par. Chrystus Ukrzyżowany
na pretekście ornatu, 2. ćw. w. XV. (Fot. IS PAN)
wią przekonywające świadectwo rozwoju formalnego
tego przepełnionego intymnym subiektywizmem ukła-
du typologicznego, który zapoczątkowany został na
początku w. XV. Wymienione tutaj przykłady, reali-
zując tak specyficzne dla sztuki małopolskiej linear-
no-dekoracyjne wartości formalne, dowodzą ponadto,
że przy porównaniu formy dwu- i trójwymiarowej,
wyższość przedstawień plastycznych przy tym temacie
jest niezaprzeczalna,.
70 s. KURAS, Zbiór dokumentów katedry i diecezji kra-
kowskiej [w:] Materiały Źródłowe do Dziejów Kościoła
w Polsce, Tow. Nauk. K.U.L., Lublin 1965, cz. 1, s. 287—288.
71 M. WALICKI, Z badań nad problemem narodowości
i rozwojem indywidualizmu w polskim malarstwie gotyc-
kim, „Życie Sztuki” I, 1934, s. 99.
72 T. MAŃKOWSKI, Do dziejów rzeźby późnogotyckiej —
Miklas Haberschrak, „Prace Kom. Hist. Sztuki” VIII,
1939—46, s. 252—261, il. 2 i 3; — M. GĘBAROWICZ, Mate-
riały źródłowe do dziejów kultury i sztuki XVI— XVIII w.
[w:] Źródła do Dziejów Sztuki Polskiej, t. III, 1973, s. 364—
365.
73 H. PIEŃKOWSKA, Średniowieczne witraże domini-
kańskie w Krakowie, „Sprawozd. PAU” L, 1949, s. 272—274; —
Sztuka w Krakowie 1350—1550. Katalog wystawy, Kraków
1964, s. 89—90.
74 M. GUTKOWSKA-RYCHLEWSKA, M. TASZYCKA,
Polskie hafty średniowieczne, Kraków 1967, s. 11 i 31, nr
kat. 9, il. 9A i 9B, podana jest tam także wcześniejsza
literatura.
75 J. KALINOWSKA, Brat Jan z Nysy malarz krakowski
z wieku XV, ,,Biul. Hist. Sztuki” XXXIII, 1971, nr 4, s.
369—377, il. 9.
147