DOI Heft:
Nr. 3
DOI Artikel:Rzepińska, Maria: Dwa listy Aretina do Krakowa
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.48041#0226
MARIA RZEPIŃSKA
bastiano Ciampi w swojej trzy tomowej bibliografii,
wydanej w latach 1834—42, znanej dobrze polskim
badaczom. Ciampi podaje w niej tylko informację
o liście Aretina do Alessandra Pesente, dworzanina
Bony, który to tekst przedrukował już w swojej
Viaggio in Polonia z r. 18315. Aretino wymienia w
nim rytownika i medaliera Giovanniego Giacopa Cara-
glia, na usługach Zygmunta Starego. Z tej informacji
Ciampiego korzystali: M. Gumowski, L. Lepszy, W.
Pociecha i A. Bochnak, omawiając rolę Pesentiego
i Caraglia na dworze Bony6. Wypłynęła też przy tej
okazji postać innego dworzanina Bony, mianowicie
Battisty de Revesla'tO', krewnego Francesca de Re-
veslalto, z którym również Aretino korespondował.
Kontaktami Bony z Wenecją podczas jej pobytu
w Polsce zajmował się głównie W. Pociecha w swej
monografii rehabilitującej królową cieszącą się w Pol-
sce złą raczej sławą. Także w kołach literackich miał
Pesenti przyjaciół, do których zaliczał się Piętro Are-
tino [...] Prowadził on korespondencję z całym kultu-
ralnym światem i ogłaszał ją drukiem [...]. Przed osie-
dleniem się w Wenecji był stałym przyjacielem i to-
warzyszem ciotecznego brata Bony, sławnego Gionanni
delle Bandę Nere i może wtedy rozbudziło się w nim
zainteresowanie Polską, gdyż od r. 1535 nawiązuje
korespondencję z Boną i jej włoskim otoczeniem7.
I dalej: Dla dopełnienia ogólnego obrazu należy jesz-
cze parę słów poświęcić stosunkowi Bony do nauki,
literatury i sztuki w pierwszych latach jej rządów.
Odpowiedź na to zagadnienie nastręcza duże trudnoś-
ci z powodu [...] braku materiałów, gdyż zaginęły bez
śladu kopiarze korespondencji włoskiej Bony, które
mogłyby rzucić światło na jej stosunki literackie i ar-
tystyczne 8. Podając nieliczne przykłady koresponden-
cji, poświęconej Bonie jako patronce sztuk i nauk9
nie wymienia Pociecha żadnego listu Aretina skiero-
wanego do samej królowej.
Jednakowoż list taki istniał. Drukowany jest w
wydaniu 'z r. 1538 znajdującym się w Bibliotece Ja-
giellońskiej 10, a przedruk jego znajduje sie w wyda-
niu Nicoliniego z r. 1913 n. Nosi datę 9 kwietnia 1537
i brzmi w przekładzie polskim jak następuje:
5 S. CIAMPI, Viaggio in Polonia, Firenze 1831, s. 138—
—140; — tenże, Bibliografia critica delle reciproche cor-
rispondenze dell’ Italia colla Russia, colla Polonia ed
altre parti settentrionali (3 v.), Firenze 1834—1842. W t. I
s. 13 czytamy: Nel tomo II delle lettere Piętro Aretino
a pag. 60 ed. di Parigi fa 1’elogie della Reginą Bona
e da notizia di Gio. Caraglio, incisore italiano [...] del
Re Sigismondo I.
6 L. LEPSZY, Kraków, jego kultura i sztuka, „Roczn.
Krak.” VI, 1904, s. 272; — tenże, Cracow, the rogal
Capital of ancient Poland, its history and antiguities,
London-Leipsic 1912, s. 189; — M. GUMOWSKI, O me-
dalu Aleksandra Pesentiego, „Sprawozd. Kom. Hist. Sztu-
ki PAU” 1915, t. IX; — W. POCIECHA, Z dziejów sto-
sunków kulturalnych polsko-włoskich, nadto, ze ,.Studiów
do dziejów kultury” (1949); — tenże, Królowa Bona.
Czasy i ludzie odrodzenia (4 t.), Poznań 1949—1958; —
A. BOCHNAK, Mecenat Zygmunta Starego w zakresie
rzemiosła artystycznego, ,,Studia do dziejów Wawelu,, t.
II, 1961, s. 131—301; Wspomnianemu Giovan Giacopo Ca-
raglio przypisywane jest intaglio w krysztale z wizerun-
kiem królowej Bony, wykonane podczas pobytu w Pol-
sce. Reprodukcja u G. GEROLA, Le fonti italiane per la
iconografia dei reali di Polonia, Firenze 1935, s. 18.
7 W. POCIECHA, Królowa Bona, t. II, Poznań 1949,
s. 66—67.
Nie aby wywdzięczyć się za łaskawość jaką za-
wsze okazywałaś potrzebującym, i nie aby pochwalić
się cnotą, ani nie z żądzy sławy, ale dlatego że Bóg
mnie natchnął, dlatego że uczynek to słuszny, prze-
syłam książkę Tobie Pani, któraś jest doskonała, to-
bie któraś jest godna i dostojna, tobie któraś jest po-
bożna i sprawiedliwa. O światło Italii, o nadziejo
Włochów, przyjmij te zbożne karty, które ci z odda-
niem ofiaruję i oceń łaskawie przedmiot o jakim trak-
tują; ponieważ talent mój, tak mały i ubogi, wart jest
dla mnie o tyle tylko, o ile mogę złożyć należny ci
hołd, tobie która możesz wybawić mnie od wszelkiej
mizerii. Nie mogąc inaczej, sławię ciebie, któraś jest
zbawieniem umysłów, zdołających wypowiedzieć jak
boskie są w tobie przymioty. Na pewno z woli niebios
zdobna jesteś w anielskie obyczaje i bogata w wszel-
kie łaski jakie mogą spłynąć z nieba. Wysławiając
cię niepodobna dać należytego wyobrażenia, ani opisu,
ani wypowiedzi, bez umniejszenia prawdy. Przez to
właśnie żeś tak znakomita winnaś okazać łaskę
i przyjąć ten drobny dar, który z gorącym oddaniem
ci przesyłam.
Jak widzimy list zawiera głównie komplementy
i jest przykładem doskonałego pustosłowia, jakie ce-
chuje wszystkie niemal listy Aretina, pisane do moż-
nych tego świata. Gdy pisze do bliskich i przyjaciół,
np. do swego weneckiego wydawcy Marcoliniego, po-
trafi zdobyć się na ton rzeczowy i bezpośredni. Ale
trzeba też przyznać, że z setek listów, pisanych do
wybitnych nieraz artystów, proporcjonalnie bardzo
niewiele zawiera treści konkretne i zajmujące, jak
np. słynny list do Tycjana, z opisem zachodu słońca
nad laguną i zachętą do jego namalowania12. Zaś
listy do królów i książąt zawierają zawsze podobne
do siebie górnolotne pochlebstwa, a zarazem aluzje do
spraw finansowych. Listy tego rodzaju pisywał Are-
tino do cesarza Karola V, do króla Francji, Węgier,
Czech, Anglii, Portugalii, do księcia Urbino, Ferrary,
Parmy, Mantui, Florencji, Saksonii. Był mistrzem w
wyłudzaniu pieniędzy: otrzymywał pensje i podarki
od Karola V, od księcia Urbino, od markiza Del Va-
sto, od księcia Salerno i wielu innych. W r. 1541 miał
8 Ibidem, s. 131.
fl Ibidem. W indeksie tego tomu hasło Aretino poja-
wia się na s. 66, 67, 77, 488—490, 493. Są to jednak mało
znaczące wzmianki. Na s. 77 mowa jest o Francesco de
Reveslato korespondencie Pietra Aretino, a krewnym dwo-
rzanina Bony Battisty de Reveslato. Na s. 488, nota 173
mamy cytat z listu Aretina do Pesentiego, na s. 493 —
cytat z listu do Francesca de Reveslato. W cytatach z
listów Aretina W. Pociecha posługiwał się wydaniem:
Lettere di Piętro Aretino, Parigi 1609.
10 i sei libri delle lettere del diuino Piętro Aretino,
nonullamente in un sol uolume ristampate, Vinegia
MDXXXVIII per Giovane PADOVANO. List do Bony jest
na s. 73 z adnotacją: A la Reina di Polonia. Inuia un
libro. Di Wenetia il IX Aprile.
11 Piętro Aretino — II primo libro delle lettere a
cura di Fausto NICOLINI, Bari 1913, s. 136. W. Pociecha
znał chyba wydanie Nicoliniego, gdyż w artykule: Z dzie-
jów stosunków kulturalnych polsko-włoskich, ,,Studia do
dziejów Kultury” 1949 podaje w nocie na s. 21 tę pozycję
bibliograficzną, odsyłając do niej czytelnika, ale nie wspo-
minając, że zawiera ona list do Bony.
12 List wg cytowanego wydania E. CAMESASCA, Are-
tino Lettere sull’ arte, vol. 2, Milano 1957, s. 16—18.
214
bastiano Ciampi w swojej trzy tomowej bibliografii,
wydanej w latach 1834—42, znanej dobrze polskim
badaczom. Ciampi podaje w niej tylko informację
o liście Aretina do Alessandra Pesente, dworzanina
Bony, który to tekst przedrukował już w swojej
Viaggio in Polonia z r. 18315. Aretino wymienia w
nim rytownika i medaliera Giovanniego Giacopa Cara-
glia, na usługach Zygmunta Starego. Z tej informacji
Ciampiego korzystali: M. Gumowski, L. Lepszy, W.
Pociecha i A. Bochnak, omawiając rolę Pesentiego
i Caraglia na dworze Bony6. Wypłynęła też przy tej
okazji postać innego dworzanina Bony, mianowicie
Battisty de Revesla'tO', krewnego Francesca de Re-
veslalto, z którym również Aretino korespondował.
Kontaktami Bony z Wenecją podczas jej pobytu
w Polsce zajmował się głównie W. Pociecha w swej
monografii rehabilitującej królową cieszącą się w Pol-
sce złą raczej sławą. Także w kołach literackich miał
Pesenti przyjaciół, do których zaliczał się Piętro Are-
tino [...] Prowadził on korespondencję z całym kultu-
ralnym światem i ogłaszał ją drukiem [...]. Przed osie-
dleniem się w Wenecji był stałym przyjacielem i to-
warzyszem ciotecznego brata Bony, sławnego Gionanni
delle Bandę Nere i może wtedy rozbudziło się w nim
zainteresowanie Polską, gdyż od r. 1535 nawiązuje
korespondencję z Boną i jej włoskim otoczeniem7.
I dalej: Dla dopełnienia ogólnego obrazu należy jesz-
cze parę słów poświęcić stosunkowi Bony do nauki,
literatury i sztuki w pierwszych latach jej rządów.
Odpowiedź na to zagadnienie nastręcza duże trudnoś-
ci z powodu [...] braku materiałów, gdyż zaginęły bez
śladu kopiarze korespondencji włoskiej Bony, które
mogłyby rzucić światło na jej stosunki literackie i ar-
tystyczne 8. Podając nieliczne przykłady koresponden-
cji, poświęconej Bonie jako patronce sztuk i nauk9
nie wymienia Pociecha żadnego listu Aretina skiero-
wanego do samej królowej.
Jednakowoż list taki istniał. Drukowany jest w
wydaniu 'z r. 1538 znajdującym się w Bibliotece Ja-
giellońskiej 10, a przedruk jego znajduje sie w wyda-
niu Nicoliniego z r. 1913 n. Nosi datę 9 kwietnia 1537
i brzmi w przekładzie polskim jak następuje:
5 S. CIAMPI, Viaggio in Polonia, Firenze 1831, s. 138—
—140; — tenże, Bibliografia critica delle reciproche cor-
rispondenze dell’ Italia colla Russia, colla Polonia ed
altre parti settentrionali (3 v.), Firenze 1834—1842. W t. I
s. 13 czytamy: Nel tomo II delle lettere Piętro Aretino
a pag. 60 ed. di Parigi fa 1’elogie della Reginą Bona
e da notizia di Gio. Caraglio, incisore italiano [...] del
Re Sigismondo I.
6 L. LEPSZY, Kraków, jego kultura i sztuka, „Roczn.
Krak.” VI, 1904, s. 272; — tenże, Cracow, the rogal
Capital of ancient Poland, its history and antiguities,
London-Leipsic 1912, s. 189; — M. GUMOWSKI, O me-
dalu Aleksandra Pesentiego, „Sprawozd. Kom. Hist. Sztu-
ki PAU” 1915, t. IX; — W. POCIECHA, Z dziejów sto-
sunków kulturalnych polsko-włoskich, nadto, ze ,.Studiów
do dziejów kultury” (1949); — tenże, Królowa Bona.
Czasy i ludzie odrodzenia (4 t.), Poznań 1949—1958; —
A. BOCHNAK, Mecenat Zygmunta Starego w zakresie
rzemiosła artystycznego, ,,Studia do dziejów Wawelu,, t.
II, 1961, s. 131—301; Wspomnianemu Giovan Giacopo Ca-
raglio przypisywane jest intaglio w krysztale z wizerun-
kiem królowej Bony, wykonane podczas pobytu w Pol-
sce. Reprodukcja u G. GEROLA, Le fonti italiane per la
iconografia dei reali di Polonia, Firenze 1935, s. 18.
7 W. POCIECHA, Królowa Bona, t. II, Poznań 1949,
s. 66—67.
Nie aby wywdzięczyć się za łaskawość jaką za-
wsze okazywałaś potrzebującym, i nie aby pochwalić
się cnotą, ani nie z żądzy sławy, ale dlatego że Bóg
mnie natchnął, dlatego że uczynek to słuszny, prze-
syłam książkę Tobie Pani, któraś jest doskonała, to-
bie któraś jest godna i dostojna, tobie któraś jest po-
bożna i sprawiedliwa. O światło Italii, o nadziejo
Włochów, przyjmij te zbożne karty, które ci z odda-
niem ofiaruję i oceń łaskawie przedmiot o jakim trak-
tują; ponieważ talent mój, tak mały i ubogi, wart jest
dla mnie o tyle tylko, o ile mogę złożyć należny ci
hołd, tobie która możesz wybawić mnie od wszelkiej
mizerii. Nie mogąc inaczej, sławię ciebie, któraś jest
zbawieniem umysłów, zdołających wypowiedzieć jak
boskie są w tobie przymioty. Na pewno z woli niebios
zdobna jesteś w anielskie obyczaje i bogata w wszel-
kie łaski jakie mogą spłynąć z nieba. Wysławiając
cię niepodobna dać należytego wyobrażenia, ani opisu,
ani wypowiedzi, bez umniejszenia prawdy. Przez to
właśnie żeś tak znakomita winnaś okazać łaskę
i przyjąć ten drobny dar, który z gorącym oddaniem
ci przesyłam.
Jak widzimy list zawiera głównie komplementy
i jest przykładem doskonałego pustosłowia, jakie ce-
chuje wszystkie niemal listy Aretina, pisane do moż-
nych tego świata. Gdy pisze do bliskich i przyjaciół,
np. do swego weneckiego wydawcy Marcoliniego, po-
trafi zdobyć się na ton rzeczowy i bezpośredni. Ale
trzeba też przyznać, że z setek listów, pisanych do
wybitnych nieraz artystów, proporcjonalnie bardzo
niewiele zawiera treści konkretne i zajmujące, jak
np. słynny list do Tycjana, z opisem zachodu słońca
nad laguną i zachętą do jego namalowania12. Zaś
listy do królów i książąt zawierają zawsze podobne
do siebie górnolotne pochlebstwa, a zarazem aluzje do
spraw finansowych. Listy tego rodzaju pisywał Are-
tino do cesarza Karola V, do króla Francji, Węgier,
Czech, Anglii, Portugalii, do księcia Urbino, Ferrary,
Parmy, Mantui, Florencji, Saksonii. Był mistrzem w
wyłudzaniu pieniędzy: otrzymywał pensje i podarki
od Karola V, od księcia Urbino, od markiza Del Va-
sto, od księcia Salerno i wielu innych. W r. 1541 miał
8 Ibidem, s. 131.
fl Ibidem. W indeksie tego tomu hasło Aretino poja-
wia się na s. 66, 67, 77, 488—490, 493. Są to jednak mało
znaczące wzmianki. Na s. 77 mowa jest o Francesco de
Reveslato korespondencie Pietra Aretino, a krewnym dwo-
rzanina Bony Battisty de Reveslato. Na s. 488, nota 173
mamy cytat z listu Aretina do Pesentiego, na s. 493 —
cytat z listu do Francesca de Reveslato. W cytatach z
listów Aretina W. Pociecha posługiwał się wydaniem:
Lettere di Piętro Aretino, Parigi 1609.
10 i sei libri delle lettere del diuino Piętro Aretino,
nonullamente in un sol uolume ristampate, Vinegia
MDXXXVIII per Giovane PADOVANO. List do Bony jest
na s. 73 z adnotacją: A la Reina di Polonia. Inuia un
libro. Di Wenetia il IX Aprile.
11 Piętro Aretino — II primo libro delle lettere a
cura di Fausto NICOLINI, Bari 1913, s. 136. W. Pociecha
znał chyba wydanie Nicoliniego, gdyż w artykule: Z dzie-
jów stosunków kulturalnych polsko-włoskich, ,,Studia do
dziejów Kultury” 1949 podaje w nocie na s. 21 tę pozycję
bibliograficzną, odsyłając do niej czytelnika, ale nie wspo-
minając, że zawiera ona list do Bony.
12 List wg cytowanego wydania E. CAMESASCA, Are-
tino Lettere sull’ arte, vol. 2, Milano 1957, s. 16—18.
214