DOI Heft:
Nr. 3
DOI Artikel:Recenzje - polemiki
DOI Artikel:Tatarkiewicz, Władysław: O Auguśoie Zamoyskim i jego poglądach na sztukę
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.48041#0304
RECENZJE — POLEMIKI
Z tych wielu wypowiedzi wielkiego, a może naj-
większego rzeźbiarza naszych czasów najdobitniejsze
są bodaj te z r. 1963: Sztuka jest upostaciowaniem
rzeczy niepodległych zmysłom oraz Sztuka nie jest
twórczością lecz odkrywaniem.
Nie są to myśli, do których by nasze czasy miały
upodobanie. Zamoyski oceniał, może nawet przeceniał
podobieństwo swych poglądów z poglądami Bergso-
na. Niewątpliwie najbliższy spośród pisarzy XX wie-
ku był mu inny autor francuski, Henri Bremond,
autor La poesie pure, teoretyk poezji, ale Zamoyski
zapewne się z nim nigdy nie spotkał, a zresztą od
poezji do rzeźby droga jest dość daleka.
Znacznie więcej miał pokrewnych myślicieli w
przeszłości. Sam trafnie zauważył, że jego koncepcja
wywodzi się z Plotyna. Gdyby miał sposobność czy-
tać PseudoDionizego i pisarzy bizantyńskich, jak Jan
z Damaszku lub Teodor ze Studion, to spostrzegłby,
że miał podobny do nich stosunek do sztuki. Św.
Augustyn na pewno uznałby jego poglądy za słuszne;
sam jednakże pisał ze stanowiska odbiorcy raczej
niż twórcy i, rzecz szczególna, w sztuce zwracał uwa-
gę na formę więcej, niż na duchową treść. Podobnie
scholastycy: byli uczonymi i nauczycielami, to też
patrzyli na sztukę oczami widzów i duszpasterzy; na
dnie ich świadomości była koncepcja podobna do Za-
moyskiego, ale ich traktaty zajmowały się innym
aspektem sztuki.
Najwięcej zaś podobieństwa obie podstawowe tezy
Zamoyskiego miały do tez innego rzeźbiarza, już no-
woczesnego: Michała Anioła. W wierszu LXXXIII
pisał on:
Non ha l’ottimo artista alcun concetto
Ch’un marmo in se non circonscrwa
Col suo sornechio, et solo a guello arrwa
La man che ubbidisce alkintelletto.
(w tłumaczeniu L. Staffa:
Nic mistrz najlepszy pomyśleć nie zdoła
Poza tym co już w marmurze spoczywa
... i CO' wydobywa
Jego dłoń ducha spełniająca wolę.)
A w wierszu CIX:
Ne Dio sua grazia mi mostra altroue
Piii che’n alcun leggiandro e mortdl velo
E quel sol amo, perche in lui si specchia.
(W tłumaczeniu prozą brzmiało: Nigdy Bóg w swej
łasce nie objawia mi się jaśniej niż w pięknym ludz-
kim kształcie, który kocham dlatego, że jest Jego od-
biciem.)
II 8. Rece artysty. (Fot. YAN)
Z tych wielu wypowiedzi wielkiego, a może naj-
większego rzeźbiarza naszych czasów najdobitniejsze
są bodaj te z r. 1963: Sztuka jest upostaciowaniem
rzeczy niepodległych zmysłom oraz Sztuka nie jest
twórczością lecz odkrywaniem.
Nie są to myśli, do których by nasze czasy miały
upodobanie. Zamoyski oceniał, może nawet przeceniał
podobieństwo swych poglądów z poglądami Bergso-
na. Niewątpliwie najbliższy spośród pisarzy XX wie-
ku był mu inny autor francuski, Henri Bremond,
autor La poesie pure, teoretyk poezji, ale Zamoyski
zapewne się z nim nigdy nie spotkał, a zresztą od
poezji do rzeźby droga jest dość daleka.
Znacznie więcej miał pokrewnych myślicieli w
przeszłości. Sam trafnie zauważył, że jego koncepcja
wywodzi się z Plotyna. Gdyby miał sposobność czy-
tać PseudoDionizego i pisarzy bizantyńskich, jak Jan
z Damaszku lub Teodor ze Studion, to spostrzegłby,
że miał podobny do nich stosunek do sztuki. Św.
Augustyn na pewno uznałby jego poglądy za słuszne;
sam jednakże pisał ze stanowiska odbiorcy raczej
niż twórcy i, rzecz szczególna, w sztuce zwracał uwa-
gę na formę więcej, niż na duchową treść. Podobnie
scholastycy: byli uczonymi i nauczycielami, to też
patrzyli na sztukę oczami widzów i duszpasterzy; na
dnie ich świadomości była koncepcja podobna do Za-
moyskiego, ale ich traktaty zajmowały się innym
aspektem sztuki.
Najwięcej zaś podobieństwa obie podstawowe tezy
Zamoyskiego miały do tez innego rzeźbiarza, już no-
woczesnego: Michała Anioła. W wierszu LXXXIII
pisał on:
Non ha l’ottimo artista alcun concetto
Ch’un marmo in se non circonscrwa
Col suo sornechio, et solo a guello arrwa
La man che ubbidisce alkintelletto.
(w tłumaczeniu L. Staffa:
Nic mistrz najlepszy pomyśleć nie zdoła
Poza tym co już w marmurze spoczywa
... i CO' wydobywa
Jego dłoń ducha spełniająca wolę.)
A w wierszu CIX:
Ne Dio sua grazia mi mostra altroue
Piii che’n alcun leggiandro e mortdl velo
E quel sol amo, perche in lui si specchia.
(W tłumaczeniu prozą brzmiało: Nigdy Bóg w swej
łasce nie objawia mi się jaśniej niż w pięknym ludz-
kim kształcie, który kocham dlatego, że jest Jego od-
biciem.)
II 8. Rece artysty. (Fot. YAN)