DOI Heft:
Nr. 4
DOI Artikel:Kowalczyk, Jerzy: Andrea Pozzo a późny barok w Polsce: cz. II. Freski sklepienne
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.48041#0352
JERZY KOWALCZYK
U. 3. Studium architektury do -fresku w koście-
le S. Ignazio w Rzymie, Pozzo, Perspectiuae...
cz. I, fig, 98
Nie zawsze jednak nasi freskanci mieli zrozumie-
nie dla istoty malarstwa kwadraturowego. Mam tu
na myśli autora fresków kościoła Bernardynów w
Łęczycy pochodzących z lat około 1765—70 13. Mimo
że artyście nie były obce wzory Pozza, to jednak nie
przejął on naczelnej zasady postulującej, aby malo-
wana architektura stanowiła przedłużenie rzeczywi-
stej. Kompozycja nie wyrasta tu ze ścian nawy, ale
jest ujęta w obramowanie jak obraz (il. 10, 11). Fresk
łęczycki nie został skomponowany specjalnie dla tego
kościoła. Malarz powtórzył gotową kompozycję w ty-
pie Pozza z wcześniejszego o 20—30 lat fresku skle-
piennego w nawie głównej w kościele joannitów w
Łosiowie koło Brzegu na Dolnym Śląsku (il. 9). Zbież-
ność układu jest ogromna, różnice występują jedynie
w programie ikonograficznym tak, że polichromię w
Łęczycy można również uznać za dzieło anonimowego
malarza śląskiego. Znacznie gorszy poziom arty-
styczny malowidła łęczyckiego, nieporadności i błędy
w rysunku, są wynikiem fatalnego przemalowania
tego dzieła w 1958 r. 14. Fresk w Łosiowie został też
co prawda częściowo przemalowany i uzupełniony
w 1936 r. 15, ale odbiło się to ujemnie na rysunku
figur ludzkich, nie zaś na architekturze. Kompozycja
architektoniczna w Łosiowie dzięki temu, że pokrywa
całe sklepienie nawy i „wyrasta” ze ścian, jest bar-
dziej zgodna z duchem Pozza niż fresk w Łęczycy,
ale jednocześnie ujęcie sceny środkowej na zasadzie
guadro riportato oddala go od istoty sztuki autora
traktatu.
Schemat kompozycyjno-architektoniczny fresków
w Łosiowie i Łęczycy stanowi naśladownictwo wzoru
Pozza na dekorację perspektywiczną di sotto in su,
przeznaczoną na podłużne sklepienia czy sufity, zbli-
żoną do tej, jaką wykonał w S. Ignazio, ale o zao-
krąglonych narożach i podziałach na sklepieniu
(il. 8) 16. Notabene pomysł ten później zrealizował
Pozzo w zmienionej nieco wersji w pałacu Liechten-
steinów w Wiedniu, gdzie mamy do czynienia z krót-
szą kompozycją kwadratową, otwierającą się na nie-
bo 17. Również we fresku z kościoła w Łęczycy archi-
tektura stanowi obramowanie dla otwartego nieba ze
13 Polichromia w Łęczycy była tradycyjnie wiązana z
działalnością malarza bernardyńskiego Walentego Żebrow-
skiego (zm. 1765 r.), którego domniemany autoportret w
stroju zakonnym znajduje się na chórze muzycznym w oknie
nad wejściem (Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, t. II,
woj. łódzkie, pod red. J. Z. ŁOZIŃSKIEGO, pow. łęczycki,
opr. M. KWICZAŁA i K. SZCZEPKOWSKA, Warszawa
1954, s. 81). Tę tradycyjną atrybucję przyjęła, datując dzie-
ło na lata 1762—63 A. MULCZ YŃSKA-PAWLAK w pracy:
Działalność malarska Walentego Żebrowskiego, „Studia Mu-
zealne”, t. 6, Poznań 1968, s. 113—118. Z kolei Magdalena
WITWIŃSKA, autorka przygotowanej do druku nowej ob-
szernej monografii Żebrowskiego, wyklucza jego autorstwo
na zasadzie niezgodności stylistycznej i chronologicznej,
jej zdaniem bowiem polichromia powstała po 1765 r., na-
malowana przez innego malarza zakonnego (wg uprzejmej
informacji ustnej, za którą mgr Witwińskiej serdecznie
dziękuję). Pragnę również podziękować mgr Mulczyńskiej
za uprzejme udzielenie fotografii fresków do niniejszego
artykułu.
14 Niefortunną „konserwację” polichromii w Łęczycy
przeprowadził Zbigniew Politowski (wg informacji mgr M.
Witwińskiej).
15 Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, t. VII, woj.
opolskie, z. 1, pow. brzeski, opr. T. CHRZANOWSKI, M.
KORNECKI, M. ZLAT, Warszawa 1961, s. 57.
16 POZZO, o.c., cz. II, fig. 59. Na pewien związek fres-
ku z Łęczycy ze sztuką Pozza pierwsza zwróciła uwagę
MULCZYNSKA-PA WLAK (choć nie wskazała na bezpośre-
dni wzór) pisząc: Architektura środkowego pola w Łę-
czycy zbliżona jest nieco do wykreślonej iluzjonistycznie,
dwukondygnacjowej kompozycji malarskiej Andrea Pozza
w kościele św. Ignacego w Rzymie (o.c., s. 115).
17 KERBER, o.c., s. 58.
338
U. 3. Studium architektury do -fresku w koście-
le S. Ignazio w Rzymie, Pozzo, Perspectiuae...
cz. I, fig, 98
Nie zawsze jednak nasi freskanci mieli zrozumie-
nie dla istoty malarstwa kwadraturowego. Mam tu
na myśli autora fresków kościoła Bernardynów w
Łęczycy pochodzących z lat około 1765—70 13. Mimo
że artyście nie były obce wzory Pozza, to jednak nie
przejął on naczelnej zasady postulującej, aby malo-
wana architektura stanowiła przedłużenie rzeczywi-
stej. Kompozycja nie wyrasta tu ze ścian nawy, ale
jest ujęta w obramowanie jak obraz (il. 10, 11). Fresk
łęczycki nie został skomponowany specjalnie dla tego
kościoła. Malarz powtórzył gotową kompozycję w ty-
pie Pozza z wcześniejszego o 20—30 lat fresku skle-
piennego w nawie głównej w kościele joannitów w
Łosiowie koło Brzegu na Dolnym Śląsku (il. 9). Zbież-
ność układu jest ogromna, różnice występują jedynie
w programie ikonograficznym tak, że polichromię w
Łęczycy można również uznać za dzieło anonimowego
malarza śląskiego. Znacznie gorszy poziom arty-
styczny malowidła łęczyckiego, nieporadności i błędy
w rysunku, są wynikiem fatalnego przemalowania
tego dzieła w 1958 r. 14. Fresk w Łosiowie został też
co prawda częściowo przemalowany i uzupełniony
w 1936 r. 15, ale odbiło się to ujemnie na rysunku
figur ludzkich, nie zaś na architekturze. Kompozycja
architektoniczna w Łosiowie dzięki temu, że pokrywa
całe sklepienie nawy i „wyrasta” ze ścian, jest bar-
dziej zgodna z duchem Pozza niż fresk w Łęczycy,
ale jednocześnie ujęcie sceny środkowej na zasadzie
guadro riportato oddala go od istoty sztuki autora
traktatu.
Schemat kompozycyjno-architektoniczny fresków
w Łosiowie i Łęczycy stanowi naśladownictwo wzoru
Pozza na dekorację perspektywiczną di sotto in su,
przeznaczoną na podłużne sklepienia czy sufity, zbli-
żoną do tej, jaką wykonał w S. Ignazio, ale o zao-
krąglonych narożach i podziałach na sklepieniu
(il. 8) 16. Notabene pomysł ten później zrealizował
Pozzo w zmienionej nieco wersji w pałacu Liechten-
steinów w Wiedniu, gdzie mamy do czynienia z krót-
szą kompozycją kwadratową, otwierającą się na nie-
bo 17. Również we fresku z kościoła w Łęczycy archi-
tektura stanowi obramowanie dla otwartego nieba ze
13 Polichromia w Łęczycy była tradycyjnie wiązana z
działalnością malarza bernardyńskiego Walentego Żebrow-
skiego (zm. 1765 r.), którego domniemany autoportret w
stroju zakonnym znajduje się na chórze muzycznym w oknie
nad wejściem (Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, t. II,
woj. łódzkie, pod red. J. Z. ŁOZIŃSKIEGO, pow. łęczycki,
opr. M. KWICZAŁA i K. SZCZEPKOWSKA, Warszawa
1954, s. 81). Tę tradycyjną atrybucję przyjęła, datując dzie-
ło na lata 1762—63 A. MULCZ YŃSKA-PAWLAK w pracy:
Działalność malarska Walentego Żebrowskiego, „Studia Mu-
zealne”, t. 6, Poznań 1968, s. 113—118. Z kolei Magdalena
WITWIŃSKA, autorka przygotowanej do druku nowej ob-
szernej monografii Żebrowskiego, wyklucza jego autorstwo
na zasadzie niezgodności stylistycznej i chronologicznej,
jej zdaniem bowiem polichromia powstała po 1765 r., na-
malowana przez innego malarza zakonnego (wg uprzejmej
informacji ustnej, za którą mgr Witwińskiej serdecznie
dziękuję). Pragnę również podziękować mgr Mulczyńskiej
za uprzejme udzielenie fotografii fresków do niniejszego
artykułu.
14 Niefortunną „konserwację” polichromii w Łęczycy
przeprowadził Zbigniew Politowski (wg informacji mgr M.
Witwińskiej).
15 Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, t. VII, woj.
opolskie, z. 1, pow. brzeski, opr. T. CHRZANOWSKI, M.
KORNECKI, M. ZLAT, Warszawa 1961, s. 57.
16 POZZO, o.c., cz. II, fig. 59. Na pewien związek fres-
ku z Łęczycy ze sztuką Pozza pierwsza zwróciła uwagę
MULCZYNSKA-PA WLAK (choć nie wskazała na bezpośre-
dni wzór) pisząc: Architektura środkowego pola w Łę-
czycy zbliżona jest nieco do wykreślonej iluzjonistycznie,
dwukondygnacjowej kompozycji malarskiej Andrea Pozza
w kościele św. Ignacego w Rzymie (o.c., s. 115).
17 KERBER, o.c., s. 58.
338