Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (37.1975)

ŁASKAWA MADONNA KRAKOWSKICH KANONIKÓW REGULARNYCH

stulecia), jego tło zakryto srebrną blachą, a aureolę i
pierś Madonny ozdobiono drogimi kamieniami.
Następną kopią według tegoż wzoru — dzisiejszą
Madonnę brzeźnicką — kazał sporządzić w r. 1396 król
Wacław IV, prawdopodobnie jako captatio benevolen-
tiae dla nowego arcybiskupa Olbrama ze Szkworca.
Ta replika trzymała się wiernie oryginału złożonego
w klasztorze i nie tylko nie rozwijała bohemizacyjnej
trasformacji, zaczętej kopią krakowską, lecz wróciła
— dając tym godny uwagi przykład surowego history-
zmu w okresie rozkwitu pięknego stylu — ad fon-
tes13.
W 1. połowie XV w. w klasztorze kanoników regu-
larnych w Kazimierzu pod Krakowem istniały naj-
prawdopodobniej dwie kopie Madonny św. Łukasza.
Trzeba przy tym zaznaczyć, żc kult Matki Bożej w tym
okresie stanowił zasadniczą cechę duchowności sa-
mych zakonników, jak i parafian kazimierskich i kra-
kowskich. Pierwsza kopia związana była z r. 1405, a
więc rokiem założenia klasztoru. _
Obecnie zatrzymajmy się przy obrazie, który dzi-
siaj można oglądać w oratorium klasztoru Bożego Cia-
ła w Krakowie, nad jego dziejami i rolą jaką odegrał
w kształtowaniu specyficznego modelu życia zakonne-
go i narodowego kanoników regularnych św. Augus-
tyna.
Spróbujemy odpowiedzieć na pytanie kto i dlaczego
przemalował w Krakowie w XV w. obraz czeskiej Ma-
donny z Dzieciątkiem? Przeprowadzane od kilku lat
badania nad dziejami obrazu Madonny z Dzieciątkiem
z klasztoru Bożego Ciała w Krakowie pozwalają na
wysnucie pewnych hipotez. Przywieziony do miasta
Kazimierza pod Krakowem czeski obraz badany był
dotychczas jako dzieło polskiego malarza, nie wyklu-
czone, że pochodzącego z kręgu samych kanoników
regularnych, w klasztorze których się znajdował. Na
podstawie archiwaliów i badań samego obrazu, możli-
wie najściślejsze ustalenie daty jego powstania w śro-
dowisku krakowskim na lata trzydzieste XV w. nie
budzi żadnych wątpliwości. Zachowany na odwrotnej
stronie deski napis Gregorius praep. potwierdza wia-
domość podaną przez kronikarza klasztornego Stefana
Ranatowicza14 15. Kronika pisana przez niego pochodzi
z w. XVII, niemniej jednak jest to jedyny materiał
archiwalny mówiący o tym obrazie. Wiarygodność
świadectwa Ranatowicza wydaje się nie budzić wąt-
pliwości, gdyż powołuje się on na dostępne mu wów-
czas źródła z XV i XVI w. Niezbyt dokładne odczyta-

13 O gotyckich zabytkach czeskich augustianów (kanoni-
kach regularnych) por.: I. KORAN, Ohlasy ćeskóho gotockćho
umeni v baroku [w:] Ceske umeni gotickć, Praha 1970, s. 355.
Całej dalszej grupie Madonn powstałych w klasztorze roud-
nickim, już bez powiązania z typem Kykkiotissy trzeba było-
by poświęcić następne studium.
u Bibl. Jagiell. w Krakowie, rkps nr 3742 (odpis kroniki
znajduje się w Arch. klasztoru Bożego Ciała w Krakowie).
15 Ibidem, s. 17.
16 Ibidem, s. 17: Eadem tempestate, scilicet Anno Domini
1410. Capella Beatissimae Virginis Mariae in Ecclesia nostra
consecrata [...] et indulgentiis a Summis pontificibus locup-
letata. Ad quam imago Dei parentis in tabula
depicta, tunc Ulata, hucusque permanet, et miraculis claret.
Tradycja p ulokowaniu obrazu w kaplicy Zwiastowania
i przywiezieniu go przez pierwszych kanoników w r. 1405
przekazywana była poprzez wieki i tak przetrwała do dnia
dzisiejszego. Por.: Ks. WACŁAW z Sulgastowa, O cudownych
obrazach w Polsce Przenajświętszej Matki Bożej. Wiadomości
historyczne, bibliograficzne i ikonograficzne, Kraków 1902,


II. 5. Madonna z Brzeźnicy, kopia przechowywanej
w Roudnicy repliki Kykkiotissy z r. 1396.

nie kroniki przez historyków dziewiętnastowiecznych
stało się powodem, że zaczęto przyjmować r. 1405 jako
czas przywiezienia obrazu do Krakowa, co wiązano
nie z wojnami husyckimi, a jedynie z faktem założe-
nia klasztoru kanoników regularnych. Wprawdzie ka-
nonicy przywieźli ze sobą obraz Matki Bożej, który
następnie został zainstalowany w kaplicy Zwiastowa-
nia, konsekrowanej w r. 141016, nie był to jednak in-
teresujący nas wizerunek czeskiej Madonny z Dzie-
ciątkiem. Ranatowicz mówi o przywiezionym do Ka-
zimierza w r. 1405 obrazie Matki Bożej16. Obrazu tego

s. 282 n.; — Ks. A. FRIDRICH, Historyje cudownych obra-
zów Najświętszej Maryji Panny w Polsce, Kraków 1904, T. II,
s. 118; — Święte pamiątki Krakowa, nakł. A. NAPIERKOW-
SKIEGO, Kraków 1883, rozdz. II: O obrazie cudownym Matki
Boskiej w kościele Bożego Ciała na Kazimierzu w Krakowie;
— „Przyjaciel sztuki kościelnej” II, 1884, nr 3; — także star-
sza literatura powstała w oparciu o przekaz Ranatowicza,
por. np.: P. PRUSZCZ, Morze łaski Bożej które Pan Bóg
w Koronie Polskiej po różnych miejscach przy obrazach
Chrystusa Pana i Matki Jego Przenajświętszej na serca
ludzi pobożnych codzień obficie wylewa, Kraków 1662; —
BIESIEKIERSKI, Nauka o czci i poszanowaniu..., o.c.; —
J. de NIGRA VALLE, Genealogiom..., o.c., s. 77, — Mate-
riały archiwalne stanowią w zasadzie zebranie tychże samych
wiadomości o obrazie przywiezionym w r. 1405 z Czech do
Kazimierza k.Krakowa i następnie umieszczonym w Kaplicy
Zwiastowania. W XVII w. powstało w związku z tym obra-
zem i kaplicą Bractwo Literackie (Arch. Klasztoru Bożego
Ciała w Krakowie; Album Confraternitatis Literatorum, rkps
z XVII w. a także: Dowody historyczne cudowności obrazów
Bogarodzicy w Kościele Bożego Ciała w Krakowie, rkps

9