Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (37.1975)

JERZY LILEYKO


U. 14. P. Danckers de Rij, portret Władysława Ja-
giełły. Pałac w Nieborowie. (Fot. A. Pietrzak)

II. 15. J. Szeymecler, rysunek z portretu Władysła-
wa: Jagiełły. Gab. Ryc. BUW. (Fot. R. Kiełczewski)

zerunki Karola arcyksięcia austriackiego i jego żony
Marii, córki Albrechta V, księcia bawarskiego, cesarza
rzymskiego Ferdynanda II i cesarzowej Marii Anny,
córki Wilhelma V — księcia bawarskiego. Cesarz
Ferdynand II i Maria Anna byli rodzicami Cecylii
Renaty, teściami Władysława, a dziadkami po kądzieli
królewicza Zygmunta Kazimierza. Anna Austriaczka,
matka Władysława była córką arcyksięcia austriac-
kiego Karola i Marii bawarskiej — są to więc dziad-
kowie macierzyści Władysława IV.
Dziadkami Władysława po mieczu byli Jan III
Waza, król Szwecji i Katarzyna, córka Zygmunta
Starego, przez którą krew jagiellońska przeszła na
polskich Wazów. Dalszych, lecz bezpośrednich przod-
ków Władysława z rodziny Jagiellońskiej ukazywali:
Zygmunt Stary i Bona Sforza, Elżbieta Rakuszanka
i Władysław Jagiełło — założyciel dynastii.
Zastanawia brak portretu Kazimierza Jagielloń-
czyka, skoro portret jego żony Elżbiety Rakuszanki
znalazł się w serii wizerunków królewskich. Wydaje
się, że w takim zestawie osób, wizerunek Kazimierza
powinien był znaleźć się wśród bezpośrednich przod-
ków Władysława IV. Może portret ten zaginął w cza-
sie najazdu szwedzkiego lub usunięto go, ażeby na
jego miejscu umieścić portret Jana Kazimierza?
Oprócz bezpośrednich przodków Władysława w
Pokoju Marmurowym znalazły się też portrety dal-
szych jego krewnych lub tylko powinowatych, któ-
rych jednak wysoka pozycja społeczna dodawała
splendoru dynastii. Tak więc, dano portret Jadwigi,
zamiast wizerunku Sonki Jagiełłowej, córki księcia
Andrzeja Holszańskiego, rzeczywistej prababki Ka-

tarzyny Jagiellonki. Jadwiga, córka Ludwika Węgier-
skiego była wnuczką Elżbiety Łokietkówny, siostry
Kazimierza Wielkiego. Jej portret unaoczniał więc
związki Jagiellonów poprzez dom andegaweński z
dynastią piastowską. Portret królewicza Kazimierza
Jagiellończyka, kanonizowanego w 1602 r. znalazł się
tu dla podkreślenia splendoru dynastii nie tylko w
świecie doczesnym. Wizerunki Zygmunta Augusta,
jego żony Elżbiety oraz Anny Jagiellonki ciotecznej
babki Władysława IV umieszczono niewątpliwie dla
uczczenia pamięci ostatnich przedstawicieli dynastii.
Portrety Habsburgów, które znalazły się w Pokoju
Marmurowym, niezależnie od bezpośrednich związ-
ków rodzinnych z Władysławem, ukazywały też zwią-
zek z dynastią Jagiellońską, gdyż arcyksiążę Karol
i Elżbieta — żona Zygmunta Augusta byli dziećmi,
Konstancja i Ferdynand II — wnukami, a Cecylia
Renata — prawnuczką Anny, córki Władysława Ja-
giellończyka, króla Czech i Węgier.
W zamyśle królewskim Pokój Marmurowy miał
być sanktuarium poświęconym dynastii jagiellońskiej,
której polscy Wazowie czuli się potomkami i spadko-
biercami.
W programie treściowym Pokoju, występował jesz-
cze jeden aspekt typowy dla polskich stosunków po-
litycznych. Pokój Marmurowy powstał w niedługim
czasie po narodzinach królewicza Zygmunta Kazimie-
rza. Można nawet przypuszczać, że z tym radosnym
dla króla wydarzeniem pozostawał w bezpośrednim
związku. Jak wiemy, po wygaśnięciu Jagiellonów tron
polski stał się elekcyjny. Prawna zasada następstwa
tronu była zwalczana jako zamach na przywileje

26