DOI issue:
Nr. 2
DOI article:Pałamarz, Piotr: Krucyfiks w kościele św. Barbary w Krakowie: przyczynek do dziejów małopolskiej rzeźby gotyckiej
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.48041#0147
KRUCYFIKS W KOŚCIELE ŚW. BARBARY W KRAKOWIE
danie mu w r. 1618 nowego wezwania. Poświęcony
on został św. Ignacemu, a umieszczony w nim obraz
tegoż świętego wykonał na zamówienie jezuitów ma-
larz królewski Tomasz Dolabella14. W r. 1622 crux
magna cum crucifixo, wkopany (defossa) pośrodku ko-
ścioła od początku przejęcia świątyni przez jezuitów,
przeniesiony został na główny ołtarz (supra altare)15.
Usunięcie krucyfiksu z zapewne, jak już wspomniano,
pierwotnego miejsca, motywowane było faktem, iż
zasłaniał on wiernym wielki ołtarz, a ponadto był
znaczną przeszkodą (impedimento) przy uroczystoś-
ciach i nabożeństwach żałobnych.
Pomimo zmiany miejsca usytuowania krucyfiksu
pamięć o jego pierwotnym ustawieniu była trwała,
co znalazło wyraz w literaturze dewocyjnej z poło-
wy w. XVII, gloryfikującej świętobliwy żywot bene-
faktorki oo. jezuitów Barbary Lang (zm. 1621) 16. W
żywocie tej wielkiej czcicielki Męki Pańskiej, oprócz
explicite wyrażonej funkcji wizerunku kultowego,
znajduje sie przypomnienie poprzedniego miejsca, w
którym stała rzeźba Chrystusa 17. Również i w póź-
niejszych źródłach znaleźć można potwierdzenie, że
znana devota persona Barbara Lang modliła się przed
krucyfiksem, gdy jeszcze: in medio templi locata es-
set18.
Obecny ołtarz główny wzniesiony został na miej-
scu wcześniejszego, którego budowę rozpoczęto w r.
1681 19. Pochodzi on zapewne z lat 1764—67, wówczas
bowiem nadano całemu wnętrzu charakter późnoba-
roikowy. Nie wiadomo jak wyglądał ołtarz poprzedni,
natomiast pewne jest, źe znajdował się w nim
oprócz obrazu Matki Boskiej interesujący nas kru-
cyfiks, który przeniesiony został następnie do nowo
wzniesionego ołtarza. Tak więc od r. 1622 omawiane
przedstawienie Chrystusa na krzyżu znajduje się w
ołtarzu głównym, przy czym ołtarz obecny jest ko-
lejno trzecim, w którym rzeźba ta jest umieszczona 20.
14 WIELEWICKI, o.c., t. XIV, s. 227. Pod r. 1618: Altare
B. Ignatii elegantis structurae cum imaginibus S. Francisci
Xaverii, B. Stanislai Kostka et B. Aloysii praeter ipsius
S. Ignatii effigiem a Thoma Dolabella regio pictore, collo-
catum est sub choro parietis nersus templum parochiale,
ubi ąuondam erat altare S. Crucis; — M. SKRUDLIK,
Tomasz Dolabella, jego życie i dzieła. Ustąp z dziejów
malarstwa XVII stulecia w Polsce, ,,Roczn. Krak.” XVI,
1914, s. 117 i 156, przyp. 94; — W. TOMKIEWICZ, Dolabella,
Warszawa 1959, s. 22.
15 WIELEWICKI, o.c., 1620—1629, t. XVII, Kraków 1899,
s. 91. Pod r. 1622: Crux magna cum Crucifixo in medio
templo ab initio possessi templi defossa est sublata, eo
quod aspectum maioris altaris tolleret et sepulchris fune-
ribus solennitatibusąue non leni impedimento esset. Et
Crucifirus supra summum altare est positus 12a Maii; —
PASZENDA, List Władysława Łuszczkiewicza..., o.c., s. 96.
is A. MAKOWSKI, Kwiat świątobliwego żywota szla-
chetney Panny Barbary Langi wystawiony ku chwale Bo-
żey, Kraków 1655, s. 147; — A. GRABOWSKI, Kraków.
Okruchy wiadomości o Krakowie, t. I, Arch. Miasta Kra-
kowa i Województwa Krakowskiego, E. 13, s. 121—122; —
K. WURZBACH, Die Kirćhen der Stadt Krakau, Wien
1853, s. 241; — J. MĄCZYŃSKI, Kraków dawny i teraźniej-
szy z przeglądem jego okolic, Kraków 1854, s. 19; —
J. POPLATEK, Materiały źródłowe do dziejów zabytków
Kościoła i Rezydencji św. Barbary w Krakowie 1584—1945,
Archiwum Prowincji Małopolskiej Towarzystwa Jezusowego
w Krakowie (cyt. dalej: APM) mps, 1149-XI, s. 45; — APM
rkps, 1365, s. 177.
II. 2. Krucyfiks w kościele św. Barbary w Krakowie,
wg J. Dutkiewicz, Małopolska rzeźba średniowieczna
1300—1450
17 MAKOWSKI, o.c., s. 147: A jeszcze wiecey przybyło
iey tego nabożeństwa gdy w Kościele swietey Barbary
Krucyfix wielki który przedtym był w pul Kościoła wy-
stawiony widziała cudownie przemieniony y zbolały y
krwią zalany.
18 APM rkps, Pol. 60, f. 2: Historia Domus Professae
Cracoviensis SJ. 1585—1753: Praeter hanc Crucem ecclesia
nostra habet aliam magnam miraculosam in are maiore,
de qua narrat Historia Domus, quod eamdem Virginem
[Barbarae Langae] Christus Dominus ex illa cruce (cum
adhuc in medio templi locata esset), sit allocutus; — P. H.
PRUSZCZ, Kleynoty stołecznego miasta Krakowa..., wyd. 3,
Kraków 1745, s. 58.
19 PASZENDA, Barokowa przebudowa..., o.c., s. 246—247;
— Katalog Zabytków, o.c., s. 94—95.
20 Potwierdzają to wyżej cytowane źródła, jak również
tekst inwentarza kościelnego z r. 1820, w którym przy ołta-
rzu głównym oprócz obrazów św. Barbary i Matki Boskiej
wymienione jest przedstawienie Pasyi Pana Jezusa z drze-
wa wyrobione — por. APM rkps, 1401-IV, s. 54.
137
danie mu w r. 1618 nowego wezwania. Poświęcony
on został św. Ignacemu, a umieszczony w nim obraz
tegoż świętego wykonał na zamówienie jezuitów ma-
larz królewski Tomasz Dolabella14. W r. 1622 crux
magna cum crucifixo, wkopany (defossa) pośrodku ko-
ścioła od początku przejęcia świątyni przez jezuitów,
przeniesiony został na główny ołtarz (supra altare)15.
Usunięcie krucyfiksu z zapewne, jak już wspomniano,
pierwotnego miejsca, motywowane było faktem, iż
zasłaniał on wiernym wielki ołtarz, a ponadto był
znaczną przeszkodą (impedimento) przy uroczystoś-
ciach i nabożeństwach żałobnych.
Pomimo zmiany miejsca usytuowania krucyfiksu
pamięć o jego pierwotnym ustawieniu była trwała,
co znalazło wyraz w literaturze dewocyjnej z poło-
wy w. XVII, gloryfikującej świętobliwy żywot bene-
faktorki oo. jezuitów Barbary Lang (zm. 1621) 16. W
żywocie tej wielkiej czcicielki Męki Pańskiej, oprócz
explicite wyrażonej funkcji wizerunku kultowego,
znajduje sie przypomnienie poprzedniego miejsca, w
którym stała rzeźba Chrystusa 17. Również i w póź-
niejszych źródłach znaleźć można potwierdzenie, że
znana devota persona Barbara Lang modliła się przed
krucyfiksem, gdy jeszcze: in medio templi locata es-
set18.
Obecny ołtarz główny wzniesiony został na miej-
scu wcześniejszego, którego budowę rozpoczęto w r.
1681 19. Pochodzi on zapewne z lat 1764—67, wówczas
bowiem nadano całemu wnętrzu charakter późnoba-
roikowy. Nie wiadomo jak wyglądał ołtarz poprzedni,
natomiast pewne jest, źe znajdował się w nim
oprócz obrazu Matki Boskiej interesujący nas kru-
cyfiks, który przeniesiony został następnie do nowo
wzniesionego ołtarza. Tak więc od r. 1622 omawiane
przedstawienie Chrystusa na krzyżu znajduje się w
ołtarzu głównym, przy czym ołtarz obecny jest ko-
lejno trzecim, w którym rzeźba ta jest umieszczona 20.
14 WIELEWICKI, o.c., t. XIV, s. 227. Pod r. 1618: Altare
B. Ignatii elegantis structurae cum imaginibus S. Francisci
Xaverii, B. Stanislai Kostka et B. Aloysii praeter ipsius
S. Ignatii effigiem a Thoma Dolabella regio pictore, collo-
catum est sub choro parietis nersus templum parochiale,
ubi ąuondam erat altare S. Crucis; — M. SKRUDLIK,
Tomasz Dolabella, jego życie i dzieła. Ustąp z dziejów
malarstwa XVII stulecia w Polsce, ,,Roczn. Krak.” XVI,
1914, s. 117 i 156, przyp. 94; — W. TOMKIEWICZ, Dolabella,
Warszawa 1959, s. 22.
15 WIELEWICKI, o.c., 1620—1629, t. XVII, Kraków 1899,
s. 91. Pod r. 1622: Crux magna cum Crucifixo in medio
templo ab initio possessi templi defossa est sublata, eo
quod aspectum maioris altaris tolleret et sepulchris fune-
ribus solennitatibusąue non leni impedimento esset. Et
Crucifirus supra summum altare est positus 12a Maii; —
PASZENDA, List Władysława Łuszczkiewicza..., o.c., s. 96.
is A. MAKOWSKI, Kwiat świątobliwego żywota szla-
chetney Panny Barbary Langi wystawiony ku chwale Bo-
żey, Kraków 1655, s. 147; — A. GRABOWSKI, Kraków.
Okruchy wiadomości o Krakowie, t. I, Arch. Miasta Kra-
kowa i Województwa Krakowskiego, E. 13, s. 121—122; —
K. WURZBACH, Die Kirćhen der Stadt Krakau, Wien
1853, s. 241; — J. MĄCZYŃSKI, Kraków dawny i teraźniej-
szy z przeglądem jego okolic, Kraków 1854, s. 19; —
J. POPLATEK, Materiały źródłowe do dziejów zabytków
Kościoła i Rezydencji św. Barbary w Krakowie 1584—1945,
Archiwum Prowincji Małopolskiej Towarzystwa Jezusowego
w Krakowie (cyt. dalej: APM) mps, 1149-XI, s. 45; — APM
rkps, 1365, s. 177.
II. 2. Krucyfiks w kościele św. Barbary w Krakowie,
wg J. Dutkiewicz, Małopolska rzeźba średniowieczna
1300—1450
17 MAKOWSKI, o.c., s. 147: A jeszcze wiecey przybyło
iey tego nabożeństwa gdy w Kościele swietey Barbary
Krucyfix wielki który przedtym był w pul Kościoła wy-
stawiony widziała cudownie przemieniony y zbolały y
krwią zalany.
18 APM rkps, Pol. 60, f. 2: Historia Domus Professae
Cracoviensis SJ. 1585—1753: Praeter hanc Crucem ecclesia
nostra habet aliam magnam miraculosam in are maiore,
de qua narrat Historia Domus, quod eamdem Virginem
[Barbarae Langae] Christus Dominus ex illa cruce (cum
adhuc in medio templi locata esset), sit allocutus; — P. H.
PRUSZCZ, Kleynoty stołecznego miasta Krakowa..., wyd. 3,
Kraków 1745, s. 58.
19 PASZENDA, Barokowa przebudowa..., o.c., s. 246—247;
— Katalog Zabytków, o.c., s. 94—95.
20 Potwierdzają to wyżej cytowane źródła, jak również
tekst inwentarza kościelnego z r. 1820, w którym przy ołta-
rzu głównym oprócz obrazów św. Barbary i Matki Boskiej
wymienione jest przedstawienie Pasyi Pana Jezusa z drze-
wa wyrobione — por. APM rkps, 1401-IV, s. 54.
137