Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (37.1975)

MUZEA — WYSTAWY

i działalność oświatową. Pokazano również wielkie
wydarzenia na Wawelu w XXX-leciu, jak powrót
skarbów wawelskich z Kanady, obchody Tysiąclecia
Państwa Polskiego, sześćsetlecia Uniwersytetu Ja-
giellońskiego, obchody Kopernikowskie i inne.
Bogactwo zagadnień, znakomite dzieła sztuki oraz
bardzo nowoczesna i efektowna oprawa plastyczna
tej sali przykuwały uwagę zwiedzających.
Przykładem stałego wzbogacania zbiorów — jed-
nej z najistotniejszych dziedzin działalności muzealnej
— były pozyskane po wojnie obrazy wybrane z ko-
lekcji Muzeów Narodowych Warszawy, Krakowa, Po-
znania i Wrocławia. Tylko w ostatnich pięciu latach
Państwo przeznaczyło na zakupy muzealiów ponad
100 milionów złotych. Ponadto muzea otrzymują licz-
ne bezcenne dary od instytucji i osób prywatnych.
W dwóch salach (plan — sala XIII i XIV) 11 zgroma-
dzono wybitne dzieła malarstwa polskiego i obcego ■—
symbolizowały one jednocześnie zbiory sztuki i mu-
zea. Wśród obrazów polskich wyróżniały się: Portret
Stanisława Augusta z klepsydrą malowany przez Per
Kraffta, cztery obrazy Piotra Michałowskiego z Mu-
zeum Narodowego w Warszawie, trzy obrazy gdań-
szczanina Antoniego Moellera, trzy portrety tru-
mienne z XVII i XVIII w., Targ na kwiaty Józefa
Pankiewicza, Eloe ze zwłokami Ellenai Jacka Mal-
czewskiego — z Muzeum Narodowego w Poznaniu,
Przyjaciółki Wojciecha Weissa — z Muzeum Narodo-
wego we Wrocławiu.
Do najciekawszych spośród 43 obiektów malarstwa
obcego zaliczyć można było: Adorację Dzieciątka
Lorenzo Lotto, Pietas Christi szkoły północno-włos-
kiej z 1. połowy XV w., Kobietę czytającą szkoły
flamandzkiej 1. połowy XV w. — wszystkie z Muzeum
Narodowego w Krakowie; Wskrzeszenie Łazarza Ca-
rela Fabritiusa, Portret damy Franęois Cloueta, Arkę
Noego Roelanta Severiego — z Muzeum Narodowego
w Warszawie; Sw. Jana Chrzciciela Jose Ribery, Ma-
donnę ze szczygłem Michele Tosiniego, Mężczyznę
z dzbanem Jana Halsa — z Muzeum Narodowego w
Poznaniu; Krajobraz z mostem i wędrowcami Jose de
Mompera i Bachusa caravaggionisty utrechckiego —
z Muzeum Narodowego we Wrocławiu.
Drugi ciąg siedmiu sal (plan — sale X—XVI) wy-
pełniła ekspozycja muzealnych pracowni konserwa-
torskich, jako że ochrona gromadzonych obiektów jest
jednym z podstawowych obowiązków wszystkich mu-
zeów 12. Po raz pierwszy muzea zaprosiły publiczność
do przyjrzenia się trudnościom i efektom pracy tej
grupy specjalistów służby muzealnej, która bezpośred-
nio czuwa nad stanem narodowych dóbr kultury.
W laboratoriach zorganizowanych na wystawie, obok
wyposażenia pracowni w specjalistyczną aparaturę,
narzędzia i materiały, pokazano poszczególne etapy
pracy wykonywanej przez konserwatorów na oczach
zwiedzających oraz przykłady ciekawszych prac prze-
prowadzonych w XXX-leciu PRL. Napisy tłumaczyły
podstawowe terminy i pojęcia fachowe, ilustrując je
licznymi przykładami i zespołami zdjęć z poszczegól-
nych faz pracy konserwatorskiej. Postarano się by
przykładami działalności konserwatorskiej były obiek-
ty z różnych epok i z różnych tworzyw, aby unaocznić
u Scenariusz i realizacja mgr Aleksandra Czarnecka.
12 Scenariusz i oprawę plastyczną przygotował i reali-
zował zespół konserwatorów muzealnych pod kierunkiem
mgr Gabrieli Lipkowej, Głównego Konserwatora Muzeum
Narodowego w Warszawie.
13 Scenariusz i realizacja mgr Zofia Wiśniowska przy
współpracy zespołu pracowników biblioteki Muzeum Na-
rodowego w Warszawie.

jak rozmaite są metody konserwatorskie w poszcze-
gólnych specjalizacjach. Demonstrację taką mogły
przygotować tylko wspólnie różne typy muzeów.
Oprócz Muzeum Narodowego w Warszawie przyczy-
niły się do niej Państwowe Muzeum Etnograficzne.
Muzeum Wojska Polskiego i Muzeum Teatralne^./
Warszawy, Muzeum Narodowe w Szczecinie, Muzeum
Włókiennictwa w Łodzi, Muzeum Mazowieckie w
Płocku i Muzeum Okręgowe w Lublinie. Obecnie
w 82 pracowniach muzealnych różnych specjalności
pracuje 264 konserwatorów.
Ekspozycję otwierała pracownia konserwacji ma-
larstwa sztalugowego. Przeprowadzano różne zabiegi
przy obrazach malowanych na płótnie i drewnie. Obok
Rejtana i Batorego pod Pskowem Jana Matejki były
powiększone fotogramy z widocznymi zniszczeniami
tych dzieł bezpośrednio po wojnie. Tak ważne pro-
blemy, jak estetyczny w konserwacji warstwy malar-
skiej i rekonstrukcji, pokazano na przykładzie dwóch
portretów księżniczki Augusty Hessen von Kassel
Franza Burego. Zebrano stosowaną w konserwacji
aparaturę do badań fizycznych, która służy do usta-
lania autentyczności poszczególnych warstw malar-
skich, tłumacząc jej działanie obrazami i fotografia-
mi rentgenowskimi i w podczerwieni. Aparaturę i
sprzęt niezbędny do pracy chemika w służbie muzeal-
nej sugerowało laboratorium chemiczne, gdzie wyjaś-
nień udzielał publiczności chemik. Pracownia tkanin
demonstrowała przykłady konserwacji tzw. zacho-
wawczej (m.in. sztandary zabezpieczane, ale bez
uzupełnień) i odtwarzającej stan pierwotny (m.in.
uzupełniony w 40% gobelin z pracowni Muzeum
Włókiennictwa w Łodzi). Jedynie w wyjątkowych
sytuacjach stosowana w tkaninie impregnacja i kle-
jenie (sztandary) oraz tradycyjna i najbezpieczniejsza
„konserwacja igłą” gobelinów, jedwabnych pasów
kontuszowych, koronek, kostiumów i strojów ludo-
wych, dawały pogląd na kilka, ale nie wszystkie pro-
blemy w niezmiernie trudnej konserwacji tkanin.
Następna pracownia dotyczyła zagadnień związa-
nych z konserwacją papieru (grafiki, rysunku, pastelu,
akwareli). I tu podkreślono usunięte ślady zniszczeń
wojennych. Pracownia konserwacji sztuki średnio-
wiecznej wybrała problemy związane z konserwacją
drewna: usuwanie późniejszych przemalowań, walkę
z odkształceniem się podłoża, wzmacnianie podobrazia
uszkodzonego przez owady, zabezpieczanie łuszczącej
się polichromii rzeźb. W kolejnej sali przedstawiono
problemy konserwacji ceramiki starożytnej, kartona-
ży egipskich, zabytków kamiennych — tu w szczegól-
ności ich odsalanie. Dwa pomieszczenia poświęcono
konserwacji nowożytnej sztuki zdobniczej. W pierw-
szym było to oczyszczanie chemiczne i mechaniczne
obiektów metalowych, rekonstrukcja ceramiki (kle-
jenie, uzupełnianie braków czerepu i dekoracji malar-
skiej) oraz broni (przykład obiektów wielomateriało-
wych). W drugim —■ renowacja ram (czyszczenie, uzu-
pełnianie ubytków, złocenie), restauracja mebli (uzu-
pełnianie intarsji i fornirów).
Prace naukowo-badawcze muzeów publikowane są
w licznych wydawnictwach, które spełniają ważną
rolę popularyzatorską i dydaktyczną. Lewy hall I pię-
tra (plan —■ nr XXI) urządzono jako księgarnię-ma-
gazyn, gdzie zebrano publikacje nadesłane przez róż-
nego typu placówki muzealne. Zwykłe metalowe re-
gały magazynowe zapełnione były książkami i broszu-
rami; jak w dawnych bibliotekach wieńczyły półki
popiersia sławnych uczonych13. Zapoznać się można
było z archiwalnymi egzemplarzami wyczerpanych już
wydawnictw, jak również kupić wiele starych i no-
wych. Tylko w ostatnich trzech latach ukazały się

370