DOI Heft:
Nr. 1
DOI Artikel:Fijałkowski, Wojciech: Regia solis erat...: ze studiów nad symboliką dekoracji wnętrz pałacu w Wilanowie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.48044#0030
WOJCIECH FIJAŁKOWSKI
REGIA SOLIS ERAT...
ZE STUDIÓW NAD SYMBOLIKĄ DEKORACJI WNĘTRZ PAŁACU W WILANOWIE*
Żonie mojej Janinie poświęcam
Rezydencja królewska w Wilanowie, podobnie jak
wiele innych współczesnych jej budowli barokowych,
zawierała bardzo efektowny, odpowiednio obmyślany
program ideowo-artystyczny, wyrażający się zarówno
w czerpanych z antyku formach architektonicznych,
jak też w bogatej, wyrosłej na gruncie kultury
antycznej dekoracji plastycznej fasad i wnętrz pa-
łacowych1. Mimo licznych zmian ii przekształceń do-
konanych w pałacu po śmierci Jana III, większość
elementów barokowego programu z czasów Sobies-
kiego szczęśliwie ocalała 1 dziś odczytać można bez
większego trudu jego główne motywy i wątki treś-
ciowe.
Założeniem programowym twórców dekoracji pa-
łacu wilanowskiego była jak wiadomo chęć uczynie-
nia z podstołecznej rezydencji króla Jana
— pojętej na sposób antyczny siedziby najwyższej
władzy, siedziby stanowiącej jednocześnie obraz
całej Rzeczypospolitej, w myśl herodjańskiej
zasady „gdzie cesarz, tam Rzym”
— przybytku piękna, nauki i cnoty
— pomnika chwały, zasług d sukcesów militarnych
króla-woj o wnika
— świątyni poświęconej gloryfikacji dobrych rzą-
dów Jana III i Marii Kazimiery.
Zgodnie z założeniami programu treściowego pa-
łacu, w najwyższej centralnej partii elewacji ogro-
dowej, reprezentującej zjednoczoną pod berłem Jana
III sielską Rzeczypospolitą, umieszczona została statua
* Niniejszy artykuł jest zmodyfikowaną wersją trzeciego
rozdziału pracy doktorskiej pt. Wnętrza rezydencji Jana Ul
w Wilanowie, ich późniejszy rozwój i przeobrażenia, napi-
sanej na Uniwersytecie Warszawskim pod kierunkiem prof.
dra Stanisława Lorentza, któremu za opiekę, cenne uwagi
i wskazówki autor winien jest szczególną wdzięczność. Głów-
ne myśli zawarte w tym artykule zostały przedstawione
i przedyskutowane na seminarium doktoranckim prof. dra
Stanisława Lorentza w dn. 28.1.1970 r., z udziałem prof. dra
J. Wolińskiego. Autor pragnie w tym miejscu wyrazić sło-
wa serdecznej podzięki pracownikom i kierownikowi Ośrodka
Dokumentacji Naukowej Muzeum w Wilanowie, mgr I. Ma-
linowskiej, za nieocenioną pomoc w zebraniu niezbędnych
materiałów źródłowych i ikonograficznych, umożliwiających
napisanie niniejszego artykułu.
Apollina owego — jak określił Sobieskiego w swej
mowie sejmowej Stanisław Herakliusz Lubomirski —
„najjaśniejszego ojczyzny naszej Foebusa”2.
Zapewnienie boskiemu Apollinowi, uosabiającemu
króla Jana, nadrzędnego miejsca w programie deko-
racji ogrodowej pałacu kreowało w pewien sposób
rezydencję królewską w Wilanowie na siedzibę boga
słońca, Apollina-Feba, który rządzi porami roku,
panuje nad żywiołami, patronuje nauce i sztukom
pięknym, wszędzie świeci, czyniąc wokół dobro i nie-
przerwanie pracując dla pożytku oraz upiększenia
świata3. Stąd też jego właśnie władzy podporządko-
wana została najważniejsza część programu treścio-
wego dekoracji wnętrz, inspirowana zapewne mitycz-
nym obrazem „dworu Słońca”, zawartym w drugiej
księdze Metamorfoz Owidiusza:
„Był dwór Słońca, wyniosły na słupach strzelistych,
Cały błyszczał od złota i blach płomienistych...
W górze niebios sklepienie świetnym ogniem płonie,
Sześć znaków jest po lewej, sześć po prawej stronie..
Na tronie od szmaragdów lśniącym się bez końca
Siedział w szkarłatnej szacie bóg światła i słońca.
Z obu stron koło niego Wiek, Rok i Miesiące,
Dzień i Godziny w różnych odstępach stojące
I młoda Wiosna zdobna kwiatami i hoża
I nagie Lato z wieńcem splecionym ze zboża
Jesień tłocząca stopą słodkie winogrona
I lodowata Zima szronem ubielona”*.
1 Por. W. FIJAŁKOWSKI, Rezydencja Jana III w Wila-
nowie w świetle materiałów z czasów saskich, „Biul. Hist.
Sztuki” XXIX, 1967, nr 3, s. 369—376; — tenże, Wilanów
(w serii:) Zabytki Warszawy, Warszawa 1973, s. 150 i nn.; —
oraz M. KARPOWICZ, Sztuka oświeconego sarmatyzmu,
Warszawa 1970, s. 96—145.
2 Bibl. PAN w Krakowie, rkps 1077, s. 42, 233.
3 Por. M. SCUDfiRY, Clelie..., Paris 1660, t. V, s. 1105
i nn., gdzie zawarty jest opis i interpretacja plafonu w sa-
lonie Fougueta w chńteau de Vaux-le-Vicomte, stanowiącego
apoteozę ministra finansów Ludwika XIV.
4 OWIDIUSZ, Przemiany, Wrocław 1953, s. 28—29, rozdz.
Faeton. Przekład B. Kicińskiego.
22
REGIA SOLIS ERAT...
ZE STUDIÓW NAD SYMBOLIKĄ DEKORACJI WNĘTRZ PAŁACU W WILANOWIE*
Żonie mojej Janinie poświęcam
Rezydencja królewska w Wilanowie, podobnie jak
wiele innych współczesnych jej budowli barokowych,
zawierała bardzo efektowny, odpowiednio obmyślany
program ideowo-artystyczny, wyrażający się zarówno
w czerpanych z antyku formach architektonicznych,
jak też w bogatej, wyrosłej na gruncie kultury
antycznej dekoracji plastycznej fasad i wnętrz pa-
łacowych1. Mimo licznych zmian ii przekształceń do-
konanych w pałacu po śmierci Jana III, większość
elementów barokowego programu z czasów Sobies-
kiego szczęśliwie ocalała 1 dziś odczytać można bez
większego trudu jego główne motywy i wątki treś-
ciowe.
Założeniem programowym twórców dekoracji pa-
łacu wilanowskiego była jak wiadomo chęć uczynie-
nia z podstołecznej rezydencji króla Jana
— pojętej na sposób antyczny siedziby najwyższej
władzy, siedziby stanowiącej jednocześnie obraz
całej Rzeczypospolitej, w myśl herodjańskiej
zasady „gdzie cesarz, tam Rzym”
— przybytku piękna, nauki i cnoty
— pomnika chwały, zasług d sukcesów militarnych
króla-woj o wnika
— świątyni poświęconej gloryfikacji dobrych rzą-
dów Jana III i Marii Kazimiery.
Zgodnie z założeniami programu treściowego pa-
łacu, w najwyższej centralnej partii elewacji ogro-
dowej, reprezentującej zjednoczoną pod berłem Jana
III sielską Rzeczypospolitą, umieszczona została statua
* Niniejszy artykuł jest zmodyfikowaną wersją trzeciego
rozdziału pracy doktorskiej pt. Wnętrza rezydencji Jana Ul
w Wilanowie, ich późniejszy rozwój i przeobrażenia, napi-
sanej na Uniwersytecie Warszawskim pod kierunkiem prof.
dra Stanisława Lorentza, któremu za opiekę, cenne uwagi
i wskazówki autor winien jest szczególną wdzięczność. Głów-
ne myśli zawarte w tym artykule zostały przedstawione
i przedyskutowane na seminarium doktoranckim prof. dra
Stanisława Lorentza w dn. 28.1.1970 r., z udziałem prof. dra
J. Wolińskiego. Autor pragnie w tym miejscu wyrazić sło-
wa serdecznej podzięki pracownikom i kierownikowi Ośrodka
Dokumentacji Naukowej Muzeum w Wilanowie, mgr I. Ma-
linowskiej, za nieocenioną pomoc w zebraniu niezbędnych
materiałów źródłowych i ikonograficznych, umożliwiających
napisanie niniejszego artykułu.
Apollina owego — jak określił Sobieskiego w swej
mowie sejmowej Stanisław Herakliusz Lubomirski —
„najjaśniejszego ojczyzny naszej Foebusa”2.
Zapewnienie boskiemu Apollinowi, uosabiającemu
króla Jana, nadrzędnego miejsca w programie deko-
racji ogrodowej pałacu kreowało w pewien sposób
rezydencję królewską w Wilanowie na siedzibę boga
słońca, Apollina-Feba, który rządzi porami roku,
panuje nad żywiołami, patronuje nauce i sztukom
pięknym, wszędzie świeci, czyniąc wokół dobro i nie-
przerwanie pracując dla pożytku oraz upiększenia
świata3. Stąd też jego właśnie władzy podporządko-
wana została najważniejsza część programu treścio-
wego dekoracji wnętrz, inspirowana zapewne mitycz-
nym obrazem „dworu Słońca”, zawartym w drugiej
księdze Metamorfoz Owidiusza:
„Był dwór Słońca, wyniosły na słupach strzelistych,
Cały błyszczał od złota i blach płomienistych...
W górze niebios sklepienie świetnym ogniem płonie,
Sześć znaków jest po lewej, sześć po prawej stronie..
Na tronie od szmaragdów lśniącym się bez końca
Siedział w szkarłatnej szacie bóg światła i słońca.
Z obu stron koło niego Wiek, Rok i Miesiące,
Dzień i Godziny w różnych odstępach stojące
I młoda Wiosna zdobna kwiatami i hoża
I nagie Lato z wieńcem splecionym ze zboża
Jesień tłocząca stopą słodkie winogrona
I lodowata Zima szronem ubielona”*.
1 Por. W. FIJAŁKOWSKI, Rezydencja Jana III w Wila-
nowie w świetle materiałów z czasów saskich, „Biul. Hist.
Sztuki” XXIX, 1967, nr 3, s. 369—376; — tenże, Wilanów
(w serii:) Zabytki Warszawy, Warszawa 1973, s. 150 i nn.; —
oraz M. KARPOWICZ, Sztuka oświeconego sarmatyzmu,
Warszawa 1970, s. 96—145.
2 Bibl. PAN w Krakowie, rkps 1077, s. 42, 233.
3 Por. M. SCUDfiRY, Clelie..., Paris 1660, t. V, s. 1105
i nn., gdzie zawarty jest opis i interpretacja plafonu w sa-
lonie Fougueta w chńteau de Vaux-le-Vicomte, stanowiącego
apoteozę ministra finansów Ludwika XIV.
4 OWIDIUSZ, Przemiany, Wrocław 1953, s. 28—29, rozdz.
Faeton. Przekład B. Kicińskiego.
22