DOI Heft:
Nr. 1
DOI Artikel:Ross, Juliusz: Kaplica zamkowa w Podhorcach
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.48044#0050
JULIUSZ ROSS
KAPLICA ZAMKOWA W PODHORCACH*
Panu Profesorowi Adamowi Bochnakowi
Zamek w Podhorcach wzniesiony w 2. ćwierci
XVII w. przez hetmana Stanisława Koniecpolskiego1
uznał francuski podróżnik d’Alerac, przebywający na
dworze króla Jana III Sobieskiego, za najpiękniejszą
budowlę w Polsce2. W pamiętniku anegdotycznym,
wydanym w Amsterdamie, Londynie i Paryżu w
r. 1699, opisał on — jak na owe czasy dość dokład-
nie — położenie budowli, jej fortyfikacje, apartamen-
ty i tarasowy ogród3. Pisząc o wnętrzach zamkowych
nie pominął też kaplicy, oceniając ją jako niezwykłą.
„Kaplica — nadmienia d’Alerac — znajduje się w
środku aparatamentów i tworząc wyniosłą kopułę u
szczytu jest prawdziwym klejnotem, tak ze względu
na architekturę i szlachetne rozmiary, jak też ze
względu na zdobiące ją malowidła, marmury i zło-
cenia”4.
Wspomniana kaplica stanowiła punkt centralny
całej budowli. Położona na osi głównej, podkreślonej
w fasadach południowej i północnej trójbocznymi,
dwukondygnacj owymi ryzalitami, posiadała rzut po-
ziomy zbliżony do kwadratu z trójbocznym zakończe-
niem. Wkomponowana w środek południowej amfi-
lady sal pierwszego piętra (piano nobile) przewyższa-
* Niniejsze studium jest tekstem referatu wygłoszonego
w dniu 16 listopada 1972 na posiedzeniu Komisji Teorii
i Historii Sztuki Oddziału PAN w Krakowie. Opracowanie
było również referowane na zebraniu Warszawskiego Oddzia-
łu Stowarzyszenia Historyków Sztuki w dniu 30 maja 1973.
Pragnę w tym miejscu wyrazić głęboką podziękę Pro-
fesorowi Mieczysławowi Gębarowiczowi, a także Pp. Zy-
gmuntowstwu Zawiszom, Kolegom: drowi Jerzemu Gadom-
skiemu oraz drowi Samuelowi Gumińskiemu, jak również
inżynierowi Mieczysławowi Dziadykiewiczowi oraz mgrowi
Zbigniewowi Bani za pomoc przy kompletowaniu materiału
ilustracyjnego do niniejszego studium. Wdzięczny jestem
również doc. drowi Adamowi Kamińskiemu za udostępnie-
nie cennych źródeł. Osobne słowa podzięki zechcą przyjąć
prof. dr Lech Kalinowski, doc. dr Józef Lepiarczyk oraz
dr Adam Małkiewicz za przedyskutowanie wielu zagadnień
związanych z tym tematem.
1 A. S. RADZIWIŁŁ, Pamiętniki (wydane przez E. RA-
CZYŃSKIEGO) II, Poznań 1839, s. 20; — S. STAROWOLSKI,
Polonia, Dantisci 1652, s. 141.
ła je, stanowiąc 'tym samym odpowiednik bocznych,
dwupiętrowych pawilonów. Pierwotnie, za Koniecpol-
skich i Sobieskich, kaplica wyodrębniała się również
w zewnętrznej strukturze budowli. „Zamek — jak pi-
sze d’Alerac — składa się z głównego gmachu miesz-
kałnego, dwóch pawilonów i małej smukłej wieży po-
środku, ozdobionej kopułą i nadającej całemu budyn-
kowi bardzo wspaniałą powierzchowność”5.
Tak więc zamek w Podhorcach miał w w. XVII
i XVIII odmienną od późniejszej, bardziej urozmai-
coną sylwetę. Jego drugie piętro stanowiły tylko sale
w pawilonach i środkowa nadbudowa z kaplicą i po-
kojem leżącym na osi głównej, reszta budowli była
tylko piętrowa6. W ten sposób rozczłonkowana syl-
weta daleka była od dziesiejszej, określonej nieco
surową i monotonną linią dachu. Korpus środkowy
(mieszczący kaplicę) łączyła z dachami pawilonów
balustrada, biegnąca wzdłuż kalenicy dachów nad po-
mieszczeniami pierwszego piętra7. Taką urozmaiconą
i lekką sylwetę budynku widział zapewne Albrecht
książę Radziwiłł, który w lipcu r. 1640 zanotował w
swoim pamiętniku: ,,[...] in loco, qui Podorce [siei]
pocatur [...] monumentum [...] quod accessu mirabilis
2 E. P. d’ALERAC, Les aneedotes de Pologne ou me-
moires secrets du RUgne de Jean Sobieski III du nom II,
Amsterdam 1699, s. 299.
3 Ibidem, s. 299—302.
4 ibidem, s. 301.
5 ibidem, s. 300.
6 Mówi o takim wyglądzie cytowany opis d’Aleraca oraz
inwentarze z lat 1716, 1719, 1729. Próbę rekonstrukcji wy-
glądu podaje A. SZYSZKO-BOHUSZ w rozprawie Pod-
horce („Sztuki Piękne” I, 1924—25, s. 149). Zob. również:
A. CZOŁOWSKI, Dawne zamki i twierdze na Rusi Halic-
kiej (Teka Konserwatorska, „Rocznik Koła C.C. Konserwa-
torów Starożytnych Pomników Galicji Wschodniej” 1892, I,
Lwów 1892, s. 99); — Ju. P. NEL’GOVS’KYJ, Architektura
drugoi polouyny XVI — perśoi polouyny XVII stolittja
(Istorija ukrains’kogo mystectva II, Kyiv 1967, s. 77).
7 Arch. Państw. Krakowa i Woj. Krak., Archiwum San-
guszków (Podhorce): Inwentarz wsi Podhorec i Zahorec
spisany (...) 1719, s. 41.
42
KAPLICA ZAMKOWA W PODHORCACH*
Panu Profesorowi Adamowi Bochnakowi
Zamek w Podhorcach wzniesiony w 2. ćwierci
XVII w. przez hetmana Stanisława Koniecpolskiego1
uznał francuski podróżnik d’Alerac, przebywający na
dworze króla Jana III Sobieskiego, za najpiękniejszą
budowlę w Polsce2. W pamiętniku anegdotycznym,
wydanym w Amsterdamie, Londynie i Paryżu w
r. 1699, opisał on — jak na owe czasy dość dokład-
nie — położenie budowli, jej fortyfikacje, apartamen-
ty i tarasowy ogród3. Pisząc o wnętrzach zamkowych
nie pominął też kaplicy, oceniając ją jako niezwykłą.
„Kaplica — nadmienia d’Alerac — znajduje się w
środku aparatamentów i tworząc wyniosłą kopułę u
szczytu jest prawdziwym klejnotem, tak ze względu
na architekturę i szlachetne rozmiary, jak też ze
względu na zdobiące ją malowidła, marmury i zło-
cenia”4.
Wspomniana kaplica stanowiła punkt centralny
całej budowli. Położona na osi głównej, podkreślonej
w fasadach południowej i północnej trójbocznymi,
dwukondygnacj owymi ryzalitami, posiadała rzut po-
ziomy zbliżony do kwadratu z trójbocznym zakończe-
niem. Wkomponowana w środek południowej amfi-
lady sal pierwszego piętra (piano nobile) przewyższa-
* Niniejsze studium jest tekstem referatu wygłoszonego
w dniu 16 listopada 1972 na posiedzeniu Komisji Teorii
i Historii Sztuki Oddziału PAN w Krakowie. Opracowanie
było również referowane na zebraniu Warszawskiego Oddzia-
łu Stowarzyszenia Historyków Sztuki w dniu 30 maja 1973.
Pragnę w tym miejscu wyrazić głęboką podziękę Pro-
fesorowi Mieczysławowi Gębarowiczowi, a także Pp. Zy-
gmuntowstwu Zawiszom, Kolegom: drowi Jerzemu Gadom-
skiemu oraz drowi Samuelowi Gumińskiemu, jak również
inżynierowi Mieczysławowi Dziadykiewiczowi oraz mgrowi
Zbigniewowi Bani za pomoc przy kompletowaniu materiału
ilustracyjnego do niniejszego studium. Wdzięczny jestem
również doc. drowi Adamowi Kamińskiemu za udostępnie-
nie cennych źródeł. Osobne słowa podzięki zechcą przyjąć
prof. dr Lech Kalinowski, doc. dr Józef Lepiarczyk oraz
dr Adam Małkiewicz za przedyskutowanie wielu zagadnień
związanych z tym tematem.
1 A. S. RADZIWIŁŁ, Pamiętniki (wydane przez E. RA-
CZYŃSKIEGO) II, Poznań 1839, s. 20; — S. STAROWOLSKI,
Polonia, Dantisci 1652, s. 141.
ła je, stanowiąc 'tym samym odpowiednik bocznych,
dwupiętrowych pawilonów. Pierwotnie, za Koniecpol-
skich i Sobieskich, kaplica wyodrębniała się również
w zewnętrznej strukturze budowli. „Zamek — jak pi-
sze d’Alerac — składa się z głównego gmachu miesz-
kałnego, dwóch pawilonów i małej smukłej wieży po-
środku, ozdobionej kopułą i nadającej całemu budyn-
kowi bardzo wspaniałą powierzchowność”5.
Tak więc zamek w Podhorcach miał w w. XVII
i XVIII odmienną od późniejszej, bardziej urozmai-
coną sylwetę. Jego drugie piętro stanowiły tylko sale
w pawilonach i środkowa nadbudowa z kaplicą i po-
kojem leżącym na osi głównej, reszta budowli była
tylko piętrowa6. W ten sposób rozczłonkowana syl-
weta daleka była od dziesiejszej, określonej nieco
surową i monotonną linią dachu. Korpus środkowy
(mieszczący kaplicę) łączyła z dachami pawilonów
balustrada, biegnąca wzdłuż kalenicy dachów nad po-
mieszczeniami pierwszego piętra7. Taką urozmaiconą
i lekką sylwetę budynku widział zapewne Albrecht
książę Radziwiłł, który w lipcu r. 1640 zanotował w
swoim pamiętniku: ,,[...] in loco, qui Podorce [siei]
pocatur [...] monumentum [...] quod accessu mirabilis
2 E. P. d’ALERAC, Les aneedotes de Pologne ou me-
moires secrets du RUgne de Jean Sobieski III du nom II,
Amsterdam 1699, s. 299.
3 Ibidem, s. 299—302.
4 ibidem, s. 301.
5 ibidem, s. 300.
6 Mówi o takim wyglądzie cytowany opis d’Aleraca oraz
inwentarze z lat 1716, 1719, 1729. Próbę rekonstrukcji wy-
glądu podaje A. SZYSZKO-BOHUSZ w rozprawie Pod-
horce („Sztuki Piękne” I, 1924—25, s. 149). Zob. również:
A. CZOŁOWSKI, Dawne zamki i twierdze na Rusi Halic-
kiej (Teka Konserwatorska, „Rocznik Koła C.C. Konserwa-
torów Starożytnych Pomników Galicji Wschodniej” 1892, I,
Lwów 1892, s. 99); — Ju. P. NEL’GOVS’KYJ, Architektura
drugoi polouyny XVI — perśoi polouyny XVII stolittja
(Istorija ukrains’kogo mystectva II, Kyiv 1967, s. 77).
7 Arch. Państw. Krakowa i Woj. Krak., Archiwum San-
guszków (Podhorce): Inwentarz wsi Podhorec i Zahorec
spisany (...) 1719, s. 41.
42