Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (36.1974)

JANUSZ MACIEJ MICHAŁOWSKI

NOWE WYDANIE BIBLIOGRAFII ILUSTRACJI L. GRAJEWSKIEGO
Ludwik Grajewski: Bibliografia ilustracji w czasopismach polskich XIX i pocz. XX w. (do
1918 r.), Warszawa (1972), Państwowe Wydawnictwo Naukowe, ss. 553, 3 nlb.

W 1933 r. historyk sztuki, bibliotekarz i bibliograf
dr Ludwik Grajewski wydał we Lwowie własnym
nakładem, na powielaczu, Bibliografię ilustracji' de-
dykując swą pracę polskim historykom sztuki. Odbi-
ta w ograniczonym nakładzie publikacja była rzad-
kością, brak jej było zwłaszcza w bibliotekach, które
powstawały od nowa, po ostatniej wojnie. Na ile Bi-
bliografia Grajewskiego była potrzebna i jak doce-
niano jej znaczenie i wartość, świadczyć może fakt
wykonania w ostatnich latach przez Bibliotekę Pu-
bliczną m.st. Warszawy odbitek kserograficznych z
jedynego posiadanego egzemplarza i zaopatrzenie w
ten .sposób podręcznych księgozbiorów kilku działów
Biblioteki. Dlatego też ze zrozumiałym uznaniem po-
witać należy inicjatywę wydawcy książki — PWN,
które wydało Bibliografię L. Grajewskiego, prace nad
przygotowaniem maszynopisu do druku i opracowa-
nie indeksu powierzając mgr Wandzie Mossakowskiej.
Wiek XIX był okresem, w którym — zanim pow-
stały i rozwinęły się periodyki specjalistyczne z za-
kresu historii, historii sztuki i innych dziedzin hu-
manistyki — w tygodnikach kulturalno-literackich
ukazywało się wiele wartościowych artykułów, roz-
praw i przyczynków, często bogato ilustrowanych.
Bibliografia ilustracji więc, notując reprodukcje, czę-
sto umożliwia też dotarcie — poprzez ilustrację — do
artykułu na dany temat, spełniając w ten sposób —
zanim ukaże się Polska bibliografia sztuki2 — dodat-
kową rolę informacyjną.
Jest więc rzeczą oczywistą, że Bibliografia ilustra-
cji jest ważną pomocą naukową nie tylko dla niezbyt
licznego grona historyków sztuki. Stać się ona powin-

na podręcznym informatorem dla historyków kultury
ze wszystkimi jej działami (literatura, teatr, muzyka),
wreszcie dla historyków, którzy zbyt jeszcze rzadko
traktują materiały artystyczne — obraz, rysunek, gra-
fikę, jako pełnoprawny — na równi ze źródłem pi-
sanym — dokument źródłowy, który powinien być
traktowany z całą powagą, jako źródło informacji
i jak wiadomości zapisane przez kronikarza, czy pa-
miętnikarza powinien być poddany naukowej krytyce
weryfikującej wiarogodności źródła.
Znaczenie Bibliografii ilustracji wykracza poza
polskie tylko środowisko naukowe. Cenne wiadomości
znajdzie tam badacz zabytków znajdujących się na
terenach sąsiadujących .z Polską republik radzieckich
— Litewskiej, Białoruskiej, Ukraińskiej, co jest szcze-
gólnie aktualne wobec podjętej niedawno na terenie
całego ZSRR akcji inwentaryzacji zabytków3. Ten,
kto zajmuje się dziejami polskiego wychodźctwa w
XIX ii XX w. (co interesuje nie tylko uczonych pol-
skich) znajdzie w książce dr L. Grajewskiego liczne,
przede wszystkim sakralne, budynki związane z ży-
ciem grup ludności polskiej na całym świecie.
Zebrany w Bibliografii materiał ugrupowany jest
w sposób przejrzysty i organicznie jakby wynikający
z jego charakteru. Dział I — największy — to repro-
dukcje prac polskich malarzy, rzeźbiarzy i grafików1;
dział II — portrety wykonane przez artystów obcych
lub artystów, których nazwiska nie są znane; dział
III — pomniki, nagrobki, rzeźby i in. uporządkowa-
ne wg miejscowości, w których się znajdują (jeżeli
było ich więcej w kilku obiektach, wydzielono koś-

1 L. GRAJEWSKI, Bibliografia ilustracyj do sztuki, za-
bytków i pamiątek <irt[ystycznych] polskich z ilustrowanych
polskich czasopism, t. I — do r. 1924 włjącznie], Lwów 1933,
(maszynopis powielany), ss. 3 nlb., VII, 616; — We wstępie
(s. V) Autor wspomina, że mimo iż PAU, Kasa im. Mianow-
skiego, Państwowy Instytut Bibliograficzny, pozytywnie przy-
jęły Bibliografią, nie mogły podjąć się jej wydania ze wzglę-
du na koszty tego przedsięwzięcia.
2 Polska bibliografia sztuki obejmująca okres 1801—1914
przygotowywana jest w Instytucie Sztuki PAN pod kierun-
kiem dr Janiny Wiercińskiej.

3 Katalog radziecki nosi w jęz. rosyjskim tytuł Svod
pamjatnlkou istorii i kul’tury narodou SSSR i obejmuje —
poza zabytkami sztuki — również i zabytki historii, a nawet
pamiątki historyczne związane z okresem Rewolucji i ostat-
niej wojny, opiera się więc na zasadach innych, niż pol-
ski Katalog zabytków.
4 Zgodnie z przyjętą praktyką ujęto tu również i cudzo-
ziemców działających na terenie Rzeczypospolitej i artystów
pochodzenia polskiego czynnych poza granicami kraju, jak
Daniel Chodowiecki.

81