DOI Heft:
Nr. 4
DOI Artikel:Sołtysówna, Aldona: Marmurowy ołtarz z końca w. XVI w kościele parafialnym w Zarzeczu - nieznane dzieło Jana Białego
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.48044#0401
ALDONA SOŁTYSÓWNA
MARMUROWY OŁTARZ Z KOŃCA W. XVI W KOŚCIELE PARAFIALNYM
W ZARZECZU —NIEZNANE DZIEŁO JANA BIAŁEGO*
W kościele parafialnym p.w. św. Michała w Za-
rzeczu, pow. Przeworsk, znajduje się ołtarz Matki
Boskiej (il. 1), który zasługuje na zainteresowanie
zarówno ze względu na dużą wartość artystyczną, jak
i na fakt, iż należy do dzieł z kręgu manierystycznej
rzeźby lwowskiej i poszerza naszą wiedzę o tym śro-
dowisku.
Nie był on fundowany dla tej świątyni, pochodzi
z katedry ormiańskiej we Lwowie1. W okresie res-
tauracji tejże katedry w latach siedemdziesiątych
w. XIX został uznany za nie odpowiadający odno-
wionemu wnętrzu kościoła2. Wówczas to ówczesny
właściciel Zarzecza Włodzimierz Dzieduszycki3, który
budował w tym czasie kościół w swej rodzinnej wsi,
porozumiał się z arcybiskupem ormiańskim Izaakiem
Issakowiczem i otrzymał od niego wspomniany ołtarz.
W rezultacie retabulum umieszczone zostało w no-
* Za uwagi przy przygotowywaniu niniejszego artykułu
składam serdeczne podziękowanie drowi Janowi Samkowi.
1 Ołtarz z Zarzecza był dotychczas wzmiankowany jedy-
nie przez M. LEMAŃSKĄ-TREPIŃSKĄ, por. Powiat prze-
worski. Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, Województwo
rzeszowskie (mszps w Instytucie Sztuki PAN w Warszawie).
Autorka określa ołtarz jako renesansowy nie przypisując
go żadnemu warsztatowi. Informacje o pochodzeniu ołtarza
posiadam od ostatniego ordynata Zarzecza Włodzimierza
Dzieduszyckiego.
2 Archiwum katedry ormiańskiej we Lwowie uległo roz-
proszeniu, por. T. MAŃKOWSKI, Archiwum lwowskiej ka-
tedry ormiańskiej, „Archeion” X, 1932, s. 5. W związku z
tym bliższe ustalenie historii ołtarza zarzeckiego wydaje się
obecnie niemożliwe. Ołtarzy tego typu było w lwowskich
kościołach dużo. Usuwano je podczas restauracji kościołów
lub ofiarowywano świątyniom w miejscowościach prowin-
cjonalnych, por. W. ŁOZIŃSKI, Sztuka lwowska w XVI
i XVII wieku, Lwów 1898, s. 131; — T. MAŃKOWSKI, Jan
Blaty lwowski uczeń Jana Michałowicza z Urzędowa. „Roczn.
Krak.” XXVIII, 1937, s. 177—178.
3 Włodzimierz Dzieduszycki ordynat Zarzecza w latach
1840—99 (dziadek ostatniego właściciela, również Włodzimie-
rza) — por. M. DZIEDUSZYCKI, Kronika domowa Dziedu-
szyckich, Lwów 1865, był bratankiem Magdaleny Morskiej,
która założyła w Zarzeczu romantyczny zespół pałacowo-
-ogrodowy a w r. 1840 rozpoczęła budowę kościoła, którego
projektantem był Piotr Aigner, por. wydany przez Morską
wo wybudowanym kościele zarzeckim. Znajdujący się
w ołtarzu obraz Matki Boskiej Śnieżnej namalowany
został w w. XVII i pochodzi z innego ołtarza4. Nie
wiadomo w jakich okolicznościach malowidło to
umieszczono w omawianym ołtarzu, nastąpiło to jed-
nak jeszcze przed ofiarowaniem go kościołowi zarzec-
kiemu5.
Ołtarz Matki Boskiej w kościele św. Michała w
Zarzeczu wykonany został z szarego marmuru6, de-
koracja zaś i rzeźby z alabastru. Wysokość jego wy-
nosi 3,70 m, szerokość 2,34 m. Jest to architektoniczne
retabulum składające się z części środkowej i skrzy-
deł bocznych. Niewysoki cokół wszystkich części za-
łamuje się po obu stronach środkowej podtrzymując
kolumny ujmujące półkoliście zamkniętą wnękę
mieszczącą obraz Matki Boskiej. Kompozytowe ko-
lumny ustawione na tle pilastrów dźwigają przeła-
Zbiór rysunków wyobrażających. celniejsze budynki wsi Za-
rzecze w Galicji w obwodzie Przemyskim leżącej, częścią
z natury zdjętych lub uprojektowanych, z opisem budow-
nictwa wiejskiego w sposobie holenderskim i angielskim
i ogólnemi myślami o przyozdobieniu siedlisk wiejskich przez
M.M. w Wiedniu, 1836. Śmierć fundatorki przerwała budowę.
Podjął ją dopiero w r. 1880 wspomniany wyżej Włodzimierz
Dzieduszycki. Ostatecznie wzniesiony został kościół w stylu
neoromańskim przez architekta lwowskiego Juliana Zacha-
riewicza, por. S. PRZYBYŁO, Stan religijno-moralny parafii
Zarzecze k.Jarosławia w latach 1939—1951, Kraków 1951
(mszps); — T. JAROSZEWSKI, Pałac w Zarzeczu i grupa
pałaców z rotundą w narożu, „Biul. Hist. Sztuki” XIX,
1957, nr 4, s. 314. O projektach kościołów Piotra Aignera por.
T. JAROSZEWSKI, M. KWIATKOWSKI, W sprawie genezy
i oddziaływania teoretycznych projektów kościołów Piotra
Aignera, „Biul. Hist. Sztuki” XIX, 1957, nr 1, s. 79. Dzia-
łalność Morskiej na terenie Zarzecza oraz jej mecenat ar-
tystyczny stanowi osobny temat opracowywany przez au-
torkę niniejszego komunikatu.
4 Por. LEMAŃSKA-TREPIŃSKA, o.c.
5 Wg informacji Włodzimierza Dzieduszyckiego.
6 Ołtarze lwowskie wykonano w XVI i XVII w., z mar-
muru pochodzącego z dóbr arcybiskupich w Kąkolnikach,
por. M. POTOCKI, Sprawozdanie z czynności konserwator-
skich co do utrzymania i restauracji dawnych pomników w
części wschodniej Galicyi za czas od r. 1870—1874, Lwów
1874, s. 17.
387
MARMUROWY OŁTARZ Z KOŃCA W. XVI W KOŚCIELE PARAFIALNYM
W ZARZECZU —NIEZNANE DZIEŁO JANA BIAŁEGO*
W kościele parafialnym p.w. św. Michała w Za-
rzeczu, pow. Przeworsk, znajduje się ołtarz Matki
Boskiej (il. 1), który zasługuje na zainteresowanie
zarówno ze względu na dużą wartość artystyczną, jak
i na fakt, iż należy do dzieł z kręgu manierystycznej
rzeźby lwowskiej i poszerza naszą wiedzę o tym śro-
dowisku.
Nie był on fundowany dla tej świątyni, pochodzi
z katedry ormiańskiej we Lwowie1. W okresie res-
tauracji tejże katedry w latach siedemdziesiątych
w. XIX został uznany za nie odpowiadający odno-
wionemu wnętrzu kościoła2. Wówczas to ówczesny
właściciel Zarzecza Włodzimierz Dzieduszycki3, który
budował w tym czasie kościół w swej rodzinnej wsi,
porozumiał się z arcybiskupem ormiańskim Izaakiem
Issakowiczem i otrzymał od niego wspomniany ołtarz.
W rezultacie retabulum umieszczone zostało w no-
* Za uwagi przy przygotowywaniu niniejszego artykułu
składam serdeczne podziękowanie drowi Janowi Samkowi.
1 Ołtarz z Zarzecza był dotychczas wzmiankowany jedy-
nie przez M. LEMAŃSKĄ-TREPIŃSKĄ, por. Powiat prze-
worski. Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, Województwo
rzeszowskie (mszps w Instytucie Sztuki PAN w Warszawie).
Autorka określa ołtarz jako renesansowy nie przypisując
go żadnemu warsztatowi. Informacje o pochodzeniu ołtarza
posiadam od ostatniego ordynata Zarzecza Włodzimierza
Dzieduszyckiego.
2 Archiwum katedry ormiańskiej we Lwowie uległo roz-
proszeniu, por. T. MAŃKOWSKI, Archiwum lwowskiej ka-
tedry ormiańskiej, „Archeion” X, 1932, s. 5. W związku z
tym bliższe ustalenie historii ołtarza zarzeckiego wydaje się
obecnie niemożliwe. Ołtarzy tego typu było w lwowskich
kościołach dużo. Usuwano je podczas restauracji kościołów
lub ofiarowywano świątyniom w miejscowościach prowin-
cjonalnych, por. W. ŁOZIŃSKI, Sztuka lwowska w XVI
i XVII wieku, Lwów 1898, s. 131; — T. MAŃKOWSKI, Jan
Blaty lwowski uczeń Jana Michałowicza z Urzędowa. „Roczn.
Krak.” XXVIII, 1937, s. 177—178.
3 Włodzimierz Dzieduszycki ordynat Zarzecza w latach
1840—99 (dziadek ostatniego właściciela, również Włodzimie-
rza) — por. M. DZIEDUSZYCKI, Kronika domowa Dziedu-
szyckich, Lwów 1865, był bratankiem Magdaleny Morskiej,
która założyła w Zarzeczu romantyczny zespół pałacowo-
-ogrodowy a w r. 1840 rozpoczęła budowę kościoła, którego
projektantem był Piotr Aigner, por. wydany przez Morską
wo wybudowanym kościele zarzeckim. Znajdujący się
w ołtarzu obraz Matki Boskiej Śnieżnej namalowany
został w w. XVII i pochodzi z innego ołtarza4. Nie
wiadomo w jakich okolicznościach malowidło to
umieszczono w omawianym ołtarzu, nastąpiło to jed-
nak jeszcze przed ofiarowaniem go kościołowi zarzec-
kiemu5.
Ołtarz Matki Boskiej w kościele św. Michała w
Zarzeczu wykonany został z szarego marmuru6, de-
koracja zaś i rzeźby z alabastru. Wysokość jego wy-
nosi 3,70 m, szerokość 2,34 m. Jest to architektoniczne
retabulum składające się z części środkowej i skrzy-
deł bocznych. Niewysoki cokół wszystkich części za-
łamuje się po obu stronach środkowej podtrzymując
kolumny ujmujące półkoliście zamkniętą wnękę
mieszczącą obraz Matki Boskiej. Kompozytowe ko-
lumny ustawione na tle pilastrów dźwigają przeła-
Zbiór rysunków wyobrażających. celniejsze budynki wsi Za-
rzecze w Galicji w obwodzie Przemyskim leżącej, częścią
z natury zdjętych lub uprojektowanych, z opisem budow-
nictwa wiejskiego w sposobie holenderskim i angielskim
i ogólnemi myślami o przyozdobieniu siedlisk wiejskich przez
M.M. w Wiedniu, 1836. Śmierć fundatorki przerwała budowę.
Podjął ją dopiero w r. 1880 wspomniany wyżej Włodzimierz
Dzieduszycki. Ostatecznie wzniesiony został kościół w stylu
neoromańskim przez architekta lwowskiego Juliana Zacha-
riewicza, por. S. PRZYBYŁO, Stan religijno-moralny parafii
Zarzecze k.Jarosławia w latach 1939—1951, Kraków 1951
(mszps); — T. JAROSZEWSKI, Pałac w Zarzeczu i grupa
pałaców z rotundą w narożu, „Biul. Hist. Sztuki” XIX,
1957, nr 4, s. 314. O projektach kościołów Piotra Aignera por.
T. JAROSZEWSKI, M. KWIATKOWSKI, W sprawie genezy
i oddziaływania teoretycznych projektów kościołów Piotra
Aignera, „Biul. Hist. Sztuki” XIX, 1957, nr 1, s. 79. Dzia-
łalność Morskiej na terenie Zarzecza oraz jej mecenat ar-
tystyczny stanowi osobny temat opracowywany przez au-
torkę niniejszego komunikatu.
4 Por. LEMAŃSKA-TREPIŃSKA, o.c.
5 Wg informacji Włodzimierza Dzieduszyckiego.
6 Ołtarze lwowskie wykonano w XVI i XVII w., z mar-
muru pochodzącego z dóbr arcybiskupich w Kąkolnikach,
por. M. POTOCKI, Sprawozdanie z czynności konserwator-
skich co do utrzymania i restauracji dawnych pomników w
części wschodniej Galicyi za czas od r. 1870—1874, Lwów
1874, s. 17.
387