DOI Heft:
Nr. 3
DOI Artikel:Karpowicz, Mariusz: O Janie Reisnerze po raz wtóry
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.48044#0265
MARIUSZ KARPOWICZ
0 JANIE REISNERZE PO RAZ WTÓRY
Opublikowane przed piętnastu laty materiały ar-
chiwalne przedstawiały sylwetkę malarza i architekta
Jana Reisnera w sposób sensacyjny1. Geometra i
marszałek dworu Dobrogosta Krasińskiego okazał się
nagle nadwornym malarzem Jana III, nie dość na
tym: uczniem, a nawet dużo więcej, bo członkiem
Akademii Św. Łukasza, a więc polskim kolegą Le
Bruna i Berniiniego, Poussina i Velasqueza. Wiado-
mo, że był przy tym malarskim dekoratorem Wilano-
wa w czasach Sobieskiego, żadnych jednak dzieł, poza
rysunkami architektonicznymi z Rzymu i Węgrowa,
nie udało się wówczas znaleźć. Musiał to być malarz
wybitny, skoro przyjęło go w swój poczet dostojne
grono Akademików. Cóż wobec tego wykonał w Wi-
lanowie?
Zupełnie nieoczekiwanie klucz do całej zagadki
znalazł się w papierach warszawskiego klasztoru Wi-
zytek. Nagromadziło się przy tym sporo materiałów
z różnych innych źródeł, ukazujących nam jego postać
tak barwną, że usprawiedliwiają podjęcie sprawy
powtórnie. Tym bardziej, że tym razem można się
już pokusić o próbę przedstawienia jego sylwetki
jako malarza i związania z jego nazwiskiem wcale
dobrych dzieł pędzla.
I
Zacznijmy od wiadomości życiorysowych. Z tabli-
cy nagrobkowej w kościele farnym w Węgrowie wy-
nika, że Reisner zmarł 9 grudnia 1713 r. w wieku lat
582. Urodził się zatem w r. 1655. Z dalszych jego lo-
1 M. KARPOWICZ, Jan Reisner — zapomniany malarz
i architekt, ,,Biul. Hist. Sztuki” XXI, 1959, nr 1, s. 70—83.
Malarskiej działalności Reisnera świadom był J. STARZYŃ-
SKI, Dwór artystyczny Jana III, „Życie Sztuki” I, 1934, s. 148,
skoro wyliczył go wśród malarzy dworu.
2 KARPOWICZ, O.C., S. 82.
3 Arch. Par. św. Krzyża w Warszawie: Liber Matrimo-
niarum... Anno Domini 1667, k. 34v, 3.IV.1674, ślub S. Brzo-
zowskiego i Doroty Błońskiej, drugim świadkiem był Bartło-
miej Boczek.
4 Por. dyskusję o rodzinie Reisnerów w „Mieś. Herald.”
X, 1931, s. 238; — ibidem, XI, 1932, s. 92 (odpowiedź podpisa-
na „J.Z.”); — ibidem, s. 159 (odpowiedź, podpisana „T.J.”).
sów i stanu zapisów w księgach metrykalnych war-
szawskich można wnosić, że nie pochodził z Warsza-
wy — byłby bowiem częściej notowany w metrykach,
miałby warszawskich krewnych itp. Pierwsza znana
mi notatka o pobycie w Warszawie pochodzi z r. 1674,
gdy był świadkiem ślubu3, o ile oczywiście wymie-
niony w metryce „Jan Reyzner” jest identyczny z
naszym.
Przyszły rzymski Akademik pochodził zapewne ze
Lwowa lub jego okolic, podobnie jak i drugi stypen-
dysta Jana III — Siemiginowski. We Lwowie i Ka-
mieńcu Podolskim znane były w XVIII w. rodziny
Reiisinerów4, a poza tym znana jest predylekcja króla
Jana do ludzi z jego stron rodzinnych.
Na służbę królewską dostał się Reisner zapewne
około r. 1676, bo w Akademii św. Łukasza otrzymał
nagrodę w r. 1682, a jeszcze prawdopodobnie przed
Rzymem był we Francji. O pobycie nad Sekwaną
można sądzić na podstawie dwóch przesłanek — naj-
bliższy kolega i współstypendysta Siemiginowski był
najpierw we Francji5, a po wtóre — dzieła, które
wiążą się z Reisinerem, zawierają spory ładunek gal-
lickich znamion formy.
Na rok 1682 przypada, jak wiadomo, ukoronowa-
nie studiów w Rzymie — pierwsza nagroda za projekt
kościoła i przyjęcie w poczet członków Akademii6.
Niezwykłe to, niesłychane wyróżnienie — przyjęcie
do dostojnego grona młodego człowieka, świeżo na-
grodzonego na studenckim konkursie — obwarowane
zostało warunkiem godnym podkreślenia. Akademia
zobowiązała Reisnera do przekazania do swych zbio-
Z dyskusji tej wynika, że rodzina spod Kamieńca używała
herbu Ostoja, a ta lwowska, od końca XVII w. — herbu
Krucini. (Zwrócił mi na to uwagę doc. A. Ryszkiewicz).
Jednakże nasz Akademik pieczętował się zupełnie innym
herbem, w Polsce nie znanym, o którym niżej.
5 M. KARPOWICZ, Jerzy Eleuter Szymonowicz-Siemigi-
nowski, malarz warszawskiego baroku (w druku). Informa-
cję archiwalną o pobycie Eleutera w Paryżu zawdzięczam
prof. M. Gębarowiczowi.
6 Tekst uchwały Akademii o nadaniu tytułu akademika,
datowany 1 listopada 1682, publ. in extenso KARPOWICZ,
Jan Reisner, o.c., s. 83.
253
0 JANIE REISNERZE PO RAZ WTÓRY
Opublikowane przed piętnastu laty materiały ar-
chiwalne przedstawiały sylwetkę malarza i architekta
Jana Reisnera w sposób sensacyjny1. Geometra i
marszałek dworu Dobrogosta Krasińskiego okazał się
nagle nadwornym malarzem Jana III, nie dość na
tym: uczniem, a nawet dużo więcej, bo członkiem
Akademii Św. Łukasza, a więc polskim kolegą Le
Bruna i Berniiniego, Poussina i Velasqueza. Wiado-
mo, że był przy tym malarskim dekoratorem Wilano-
wa w czasach Sobieskiego, żadnych jednak dzieł, poza
rysunkami architektonicznymi z Rzymu i Węgrowa,
nie udało się wówczas znaleźć. Musiał to być malarz
wybitny, skoro przyjęło go w swój poczet dostojne
grono Akademików. Cóż wobec tego wykonał w Wi-
lanowie?
Zupełnie nieoczekiwanie klucz do całej zagadki
znalazł się w papierach warszawskiego klasztoru Wi-
zytek. Nagromadziło się przy tym sporo materiałów
z różnych innych źródeł, ukazujących nam jego postać
tak barwną, że usprawiedliwiają podjęcie sprawy
powtórnie. Tym bardziej, że tym razem można się
już pokusić o próbę przedstawienia jego sylwetki
jako malarza i związania z jego nazwiskiem wcale
dobrych dzieł pędzla.
I
Zacznijmy od wiadomości życiorysowych. Z tabli-
cy nagrobkowej w kościele farnym w Węgrowie wy-
nika, że Reisner zmarł 9 grudnia 1713 r. w wieku lat
582. Urodził się zatem w r. 1655. Z dalszych jego lo-
1 M. KARPOWICZ, Jan Reisner — zapomniany malarz
i architekt, ,,Biul. Hist. Sztuki” XXI, 1959, nr 1, s. 70—83.
Malarskiej działalności Reisnera świadom był J. STARZYŃ-
SKI, Dwór artystyczny Jana III, „Życie Sztuki” I, 1934, s. 148,
skoro wyliczył go wśród malarzy dworu.
2 KARPOWICZ, O.C., S. 82.
3 Arch. Par. św. Krzyża w Warszawie: Liber Matrimo-
niarum... Anno Domini 1667, k. 34v, 3.IV.1674, ślub S. Brzo-
zowskiego i Doroty Błońskiej, drugim świadkiem był Bartło-
miej Boczek.
4 Por. dyskusję o rodzinie Reisnerów w „Mieś. Herald.”
X, 1931, s. 238; — ibidem, XI, 1932, s. 92 (odpowiedź podpisa-
na „J.Z.”); — ibidem, s. 159 (odpowiedź, podpisana „T.J.”).
sów i stanu zapisów w księgach metrykalnych war-
szawskich można wnosić, że nie pochodził z Warsza-
wy — byłby bowiem częściej notowany w metrykach,
miałby warszawskich krewnych itp. Pierwsza znana
mi notatka o pobycie w Warszawie pochodzi z r. 1674,
gdy był świadkiem ślubu3, o ile oczywiście wymie-
niony w metryce „Jan Reyzner” jest identyczny z
naszym.
Przyszły rzymski Akademik pochodził zapewne ze
Lwowa lub jego okolic, podobnie jak i drugi stypen-
dysta Jana III — Siemiginowski. We Lwowie i Ka-
mieńcu Podolskim znane były w XVIII w. rodziny
Reiisinerów4, a poza tym znana jest predylekcja króla
Jana do ludzi z jego stron rodzinnych.
Na służbę królewską dostał się Reisner zapewne
około r. 1676, bo w Akademii św. Łukasza otrzymał
nagrodę w r. 1682, a jeszcze prawdopodobnie przed
Rzymem był we Francji. O pobycie nad Sekwaną
można sądzić na podstawie dwóch przesłanek — naj-
bliższy kolega i współstypendysta Siemiginowski był
najpierw we Francji5, a po wtóre — dzieła, które
wiążą się z Reisinerem, zawierają spory ładunek gal-
lickich znamion formy.
Na rok 1682 przypada, jak wiadomo, ukoronowa-
nie studiów w Rzymie — pierwsza nagroda za projekt
kościoła i przyjęcie w poczet członków Akademii6.
Niezwykłe to, niesłychane wyróżnienie — przyjęcie
do dostojnego grona młodego człowieka, świeżo na-
grodzonego na studenckim konkursie — obwarowane
zostało warunkiem godnym podkreślenia. Akademia
zobowiązała Reisnera do przekazania do swych zbio-
Z dyskusji tej wynika, że rodzina spod Kamieńca używała
herbu Ostoja, a ta lwowska, od końca XVII w. — herbu
Krucini. (Zwrócił mi na to uwagę doc. A. Ryszkiewicz).
Jednakże nasz Akademik pieczętował się zupełnie innym
herbem, w Polsce nie znanym, o którym niżej.
5 M. KARPOWICZ, Jerzy Eleuter Szymonowicz-Siemigi-
nowski, malarz warszawskiego baroku (w druku). Informa-
cję archiwalną o pobycie Eleutera w Paryżu zawdzięczam
prof. M. Gębarowiczowi.
6 Tekst uchwały Akademii o nadaniu tytułu akademika,
datowany 1 listopada 1682, publ. in extenso KARPOWICZ,
Jan Reisner, o.c., s. 83.
253