DOI Heft:
Nr. 4
DOI Artikel:Rożek, Michał: Uzupełnienie do fundacji królewskiej kaplicy Wazów
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.48044#0407
MICHAŁ ROŻEK
UZUPEŁNIENIE DO FUNDACJI KRÓLEWSKIEJ KAPLICY WAZÓW
W kilka tygodni po ukazaniu się drukiem mego
artykułu o królewskiej kaplicy Wazów1, w trakcie
kwerendy prowadzonej w archiwach Kapituły Kra-
kowskiej i Kurii Metropolitalnej Krakowskiej, odna-
lazłem kilka wzmianek, które bliżej naświetliły, uzu-
pełniły i wyjaśniły szereg kwestii związanych z fun-
dacją kaplicy. Wydaje się, że historyczna ranga tego
zabytku dla Polski i Szwecji jest wystarczającym
argumentem, by podzieliić się wynikami badań w tym
zakresie.
Jak wspomniano w poprzednim artykule, bezpo-
średnią przyczyną zamiaru wzniesienia rodowego
mauzoleum Wazów była śmierć pierwszej żony Zyg-
munta III, królowej Anny Austriaczki (zm. 10 lutego
1598). W testamencie z dnia 19 maja 1598 r. monar-
cha wspomina o zamierzonej fundacji kaplicy przy
krakowskiej katedrze, nie precyzując przy tym usy-
tuowania obiektu. To samo powtarza się w następ-
nych testamentach Zygmunta III z r. 1621 i 1623.
Sprawę rozwiązuje notatka zawarta w aktach kapi-
tulnych, zapisana 11 maja 1598 r., zatem na kilka
dni przed spisaniem pierwszego testamentu. W tym
dniu kapituła wyraziła zgodę na pogrzebanie królo-
wej Anny Austriaczki w kaplicy Prandocińskiej, zwa-
nej także kaplicą Szydłowieckich. Wydaje się, że tym
samym kanonicy zgodzili się na wzniesienie nowego
królewskiego mauzoleum. Imieniem króla prośbę
przedłożył kardynał Jerzy Radziwiłł2. Z przedstawio-
nych poprzednio badań nad kaplicą Wazów wiemy,
że nie wzniesiono jej za życia Zygmunta III i Wła-
dysława IV. Budowę rozpoczęto dopiero w r. 1664,
o czym informuje notatka w diariuszu Marcina Go-
lińskiego, znana z oryginału przechowywanego w Os-
solineum, a odpisu w Bibliotece Jagiellońskiej3. Prace
kontynuowano do r. 1666. Wtedy kaplica stała w sta-
nie surowym. Akt fundacyjny wystawił król Jan
Kazimierz dnia 12 maja 1667 r. w Warszawie, a wcią-
1 M. ROŻEK, Źródła do fundacji i budowy królewskiej
kaplicy Wazów przy katedrze na Wawelu, „Biul. Hist.
Sztuki” XXXV, 1973, nr 1, s. 3—8.
2 Archiwum Kapituły Krakowskiej (cyt. dalej: AKK),
Acta Actorum Capitularia, t. VIII, s. 822: „Capellam in
eadem ecclesia cathedrali penes fores versus meridiem sitas
ex antiąuo dictam Szydłoińecka pro sepellienda serenissima
olim Anna, serenissimi Sigismundi terti Regis Poloniae co-
niunge nempe vita finita”.
gnięto go do Konstytucji sejmu, który rozpoczął swe
obrady 7 marca 1667 r.4 Biskup krakowski Andrzej
Trzebicki, dokumentem z 14 listopada 1667 r. potwier-
dził akt królewski i wcielił do kaplicy kolegium Psał-
terzystów5. Określił także ich obowiązki. I tak przez
sześć dni w tygodniu mieli odprawiać „missas lectas,
vulgo Reguiem dictas”: w pierwszym tygodniu, w
poniedziałek za Zygmunta III, we wtorek za Annę
Austriaczkę, w środę za Konstancję Austriaczkę, w
czwartek za Władysława IV, w piątek za Jana Al-
berta, a w sobotę za Karola Ferdynanda. Natomiast
w drugim tygodniu, w poniedziałek odprawiano mszę
za duszę Aleksandra Karola, we wtorek za Annę Ka-
tarzynę Konstancję, w środę za Cecylię Renatę, w
czwartek za Ludwikę Marię, zaś w piątek „missa lecta
pro peccatis fundatoris”. Ponadto zobowiązał Trze-
bicki Psałterzystów do odmawiania dwunastu anni-
wersariów za zmarłych Wazów — „cum vigiliis no-
nem lectionum per totum annum, primo die cuiuslibet
mensis, alias eo impedito seguenti die in eadem sacel-
lo psaltere et decantare perpetuis temporibus tene-
buntur”. W styczniu modlono się za Zygmunta III,
w lutym za Annę Austriaczkę, w marcu za Konstan-
cję Austriaczkę, w kwietniu za Władysława IV, w ma-
ju za Jana Alberta, w czerwcu za Karola Ferdy-
nanda, w lipcu za Aleksandra Karola, w sierpniu za
Cecylię Renatę, we wrześniu za Annę Katarzynę Kon-
stancję, w październiku za Ludwikę Marię Gonzagę,
w listopadzie za Jana Kazimierza — i tutaj czyta-
my — „post sera fata eiusdem”. Natomiast grudnio-
we modlitwy odprawiano „pro animabus omnibus
istius domus Regiae”6. Układ służby Bożej zaiste
imponujący. W r. 1667 kaplica już stała. Napis de-
dykacyjny, znajdujący się na zewnętrznej, wschod-
niej ścianie podaje, że postawiono ją w r. 1666. Koń-
czono jeszcze jednak wykładanie ścian marmurami,
brakowało też niezbędnego wyposażenia wnętrza, ołta-
3 Bibl. zakł. Naród, im. Ossolińskich we Wrocławiu,
rkps 189, s. 1603; — Bibl. Jagiell., rkps 5357, t. 15, k. 76 v.
4 Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie (cyt. da-
lej: AKM), Acta Actorum Episcopalia, t. 62, k. 141 v — 145 r:
„Erectio novi sacelli tituli Immaculatae Conceptionis Śmae
Mariae Virg. in Ecclea Cathedrali Cracouien; — Volumina
Legum, t. IV, Petersburg 1859, s. 449, poz. 98.
5 AKM, Acta Actorum Episcopalia, t. 62, k. 142 v-145 r.
6 ibidem, k. 143 r-v.
393
UZUPEŁNIENIE DO FUNDACJI KRÓLEWSKIEJ KAPLICY WAZÓW
W kilka tygodni po ukazaniu się drukiem mego
artykułu o królewskiej kaplicy Wazów1, w trakcie
kwerendy prowadzonej w archiwach Kapituły Kra-
kowskiej i Kurii Metropolitalnej Krakowskiej, odna-
lazłem kilka wzmianek, które bliżej naświetliły, uzu-
pełniły i wyjaśniły szereg kwestii związanych z fun-
dacją kaplicy. Wydaje się, że historyczna ranga tego
zabytku dla Polski i Szwecji jest wystarczającym
argumentem, by podzieliić się wynikami badań w tym
zakresie.
Jak wspomniano w poprzednim artykule, bezpo-
średnią przyczyną zamiaru wzniesienia rodowego
mauzoleum Wazów była śmierć pierwszej żony Zyg-
munta III, królowej Anny Austriaczki (zm. 10 lutego
1598). W testamencie z dnia 19 maja 1598 r. monar-
cha wspomina o zamierzonej fundacji kaplicy przy
krakowskiej katedrze, nie precyzując przy tym usy-
tuowania obiektu. To samo powtarza się w następ-
nych testamentach Zygmunta III z r. 1621 i 1623.
Sprawę rozwiązuje notatka zawarta w aktach kapi-
tulnych, zapisana 11 maja 1598 r., zatem na kilka
dni przed spisaniem pierwszego testamentu. W tym
dniu kapituła wyraziła zgodę na pogrzebanie królo-
wej Anny Austriaczki w kaplicy Prandocińskiej, zwa-
nej także kaplicą Szydłowieckich. Wydaje się, że tym
samym kanonicy zgodzili się na wzniesienie nowego
królewskiego mauzoleum. Imieniem króla prośbę
przedłożył kardynał Jerzy Radziwiłł2. Z przedstawio-
nych poprzednio badań nad kaplicą Wazów wiemy,
że nie wzniesiono jej za życia Zygmunta III i Wła-
dysława IV. Budowę rozpoczęto dopiero w r. 1664,
o czym informuje notatka w diariuszu Marcina Go-
lińskiego, znana z oryginału przechowywanego w Os-
solineum, a odpisu w Bibliotece Jagiellońskiej3. Prace
kontynuowano do r. 1666. Wtedy kaplica stała w sta-
nie surowym. Akt fundacyjny wystawił król Jan
Kazimierz dnia 12 maja 1667 r. w Warszawie, a wcią-
1 M. ROŻEK, Źródła do fundacji i budowy królewskiej
kaplicy Wazów przy katedrze na Wawelu, „Biul. Hist.
Sztuki” XXXV, 1973, nr 1, s. 3—8.
2 Archiwum Kapituły Krakowskiej (cyt. dalej: AKK),
Acta Actorum Capitularia, t. VIII, s. 822: „Capellam in
eadem ecclesia cathedrali penes fores versus meridiem sitas
ex antiąuo dictam Szydłoińecka pro sepellienda serenissima
olim Anna, serenissimi Sigismundi terti Regis Poloniae co-
niunge nempe vita finita”.
gnięto go do Konstytucji sejmu, który rozpoczął swe
obrady 7 marca 1667 r.4 Biskup krakowski Andrzej
Trzebicki, dokumentem z 14 listopada 1667 r. potwier-
dził akt królewski i wcielił do kaplicy kolegium Psał-
terzystów5. Określił także ich obowiązki. I tak przez
sześć dni w tygodniu mieli odprawiać „missas lectas,
vulgo Reguiem dictas”: w pierwszym tygodniu, w
poniedziałek za Zygmunta III, we wtorek za Annę
Austriaczkę, w środę za Konstancję Austriaczkę, w
czwartek za Władysława IV, w piątek za Jana Al-
berta, a w sobotę za Karola Ferdynanda. Natomiast
w drugim tygodniu, w poniedziałek odprawiano mszę
za duszę Aleksandra Karola, we wtorek za Annę Ka-
tarzynę Konstancję, w środę za Cecylię Renatę, w
czwartek za Ludwikę Marię, zaś w piątek „missa lecta
pro peccatis fundatoris”. Ponadto zobowiązał Trze-
bicki Psałterzystów do odmawiania dwunastu anni-
wersariów za zmarłych Wazów — „cum vigiliis no-
nem lectionum per totum annum, primo die cuiuslibet
mensis, alias eo impedito seguenti die in eadem sacel-
lo psaltere et decantare perpetuis temporibus tene-
buntur”. W styczniu modlono się za Zygmunta III,
w lutym za Annę Austriaczkę, w marcu za Konstan-
cję Austriaczkę, w kwietniu za Władysława IV, w ma-
ju za Jana Alberta, w czerwcu za Karola Ferdy-
nanda, w lipcu za Aleksandra Karola, w sierpniu za
Cecylię Renatę, we wrześniu za Annę Katarzynę Kon-
stancję, w październiku za Ludwikę Marię Gonzagę,
w listopadzie za Jana Kazimierza — i tutaj czyta-
my — „post sera fata eiusdem”. Natomiast grudnio-
we modlitwy odprawiano „pro animabus omnibus
istius domus Regiae”6. Układ służby Bożej zaiste
imponujący. W r. 1667 kaplica już stała. Napis de-
dykacyjny, znajdujący się na zewnętrznej, wschod-
niej ścianie podaje, że postawiono ją w r. 1666. Koń-
czono jeszcze jednak wykładanie ścian marmurami,
brakowało też niezbędnego wyposażenia wnętrza, ołta-
3 Bibl. zakł. Naród, im. Ossolińskich we Wrocławiu,
rkps 189, s. 1603; — Bibl. Jagiell., rkps 5357, t. 15, k. 76 v.
4 Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie (cyt. da-
lej: AKM), Acta Actorum Episcopalia, t. 62, k. 141 v — 145 r:
„Erectio novi sacelli tituli Immaculatae Conceptionis Śmae
Mariae Virg. in Ecclea Cathedrali Cracouien; — Volumina
Legum, t. IV, Petersburg 1859, s. 449, poz. 98.
5 AKM, Acta Actorum Episcopalia, t. 62, k. 142 v-145 r.
6 ibidem, k. 143 r-v.
393