DOI Heft:
Nr. 4
DOI Artikel:Kajzer, Leszek: Jeszcze o sali gotyckiej w domu przy Rynku Głownym 17 w Krakowie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.48044#0375
LESZEK KAJZER
JESZCZE O SALI GOTYCKIEJ W DOMU PRZY RYNKU GŁÓWNYM 17
W KRAKOWIE*
Wśród zabytków polskiej średniowiecznej rzeźby
architektonicznej eksponowane miejsce zajmuje zes-
pół zworników zachowanych w gotyckim wnętrzu ka-
mienicy przy Rynku Głównym 17 w Krakowie. W ka-
mienicy tej, zwanej niekiedy Kamienicą Hetmańską,
znajdują się dwa interesujące pomieszczenia: sala
frontowa, przykryta sklepieniem żebrowym i ozdobio-
na ośmioma zwornikami, i sala w głębi domu, także
sklepiona, posiadająca obecnie cztery zworniki. Na
zwornikach sali frontowej znajdują się, umieszczone
jako klejnoty na hełmach garnczkowych, godła sześciu
ziem (Ziemi Krakowskiej a zarazem herb państwo-
wy, Ziemi Wielkopolskiej, Ziemi Dobrzyńskiej, Ziemi
Ruskiej, Ziemi Sandomierskiej, Ziemi Kujawskiej),
zwornik z klejnotem herbowym w kształcie skrzydła
i zwornik przedstawiający głowę kobiecą w kruzele-
rze. W sali tylnej na trzech zwornikach znajdują się
przedstawienia uznane ogólnie za symboliczne, na
czwartym tarcza herbowa z abstrakcyjnym znakiem.
Sale gotyckie w tzw. Kamienicy Hetmańskiej od
dawna budziły zainteresowanie badaczy, literatura na
ich temat jest pokaźna, nie czujemy się tu jednak w
obowiązku szerszego omówienia i przejdziemy do wy-
ników ostatnich prac J. Gadomskiego. Zagadnienia te
poruszył autor w nie publikowanej jeszcze rozprawie
Rzeźba architektoniczna w Małopolsce 1250—1400 a
ostatnio wydał drukiem kilka artykułów, w których
rozważa ten temat. Poglądy J. Gadomskiego publi-
kowane w dostępnych wydawnictwach są, jak się
wydaje, ogólnie znane i dlatego ograniczę się tu tylko
do krótkiego podsumowania interesujących nas
kwestii1. J. Gadomski łączy -cechy stylowe rzeźby na
zwornikach z późną fazą kazimierzowskiej rzeźby he-
raldycznej i datując je na lata 1370—80 sprzeciwia
się występującym w literaturze poglądom o związ-
* Za pomoc w przygotowaniu niniejszej rozprawki i cen-
ne verba magistri dziękuję Panu prof. dr A. Nadolskiemu.
Panu dr S. K. Kuczyńskiemu dziękuję za wnikliwe i kry-
tyczne uwagi dotyczące w szczególności części „sfragistycz-
nej” artykułu.
1 J. GADOMSKI, Gotyckie sale z rzeźbionymi zwornika-
mi w domu przy Rynku Głównym 17 w Krakowie, „Spra-
wozdania z posiedzeń Komisji Naukowych Oddziału PAN w
Krakowie” styczeń—czerwiec 1968, s. 197—200; — tenże,
Funkcja kościołów fundacji Kazimierza 'Wielkiego w świetle
heraldycznej rzeźby architektoniczr^ej [w:] Funkcja dzieła
kach tych zworników z wpływami warsztatu parle-
rowskiego i praskim „stylem heraldycznym” 2. po-
łowy i końca XIV w. Zwornik z głową kobiecą w
kruzelerze uważa za przedstawienie siostry Kazimie-
rza Elżbiety Łokietkówny, regentki Królestwa po
śmierci Kazimierza, co pozwala mu zawęzić czas pow-
stania zworników na lata 1370—75. Ideowy program
zespołu zworników z kamienicy przy Rynku Głów-
nym 17 wiąże z programem pojawiającym się na
zwornikach kościołów Małopolskich, przy czym zes-
tawienie herbów odzwierciedla według niego fak-
tyczny stan posiadania i zasięg kazimierzowskiego
państwa. Odnośnie przeznaczenia omawianych sal
opowiada się za ich funkcją sądowniczą, a hipotetycz-
nie uznaje omawianą kamienicę za własność Jana
Melsztyńskiego. Jemu też przypisuje inicjatywę fun-
dacji omawianego zespołu rzeźb. Wymienione prace
J. Gadomskiego wniosły wiele nowych stwierdzeń,
pozwalając lepiej poznać interesujący nas problem.
Przekonywająco połączył on wyobrażenie głowy ko-
biecej w kruzelerze z osobą Elżbiety Łokietkówny,
przeciwstawiając się poglądom łączącym je z Jadwi-
gą i latami jej panowania (lub nawet późniejszymi).
Słusznie zwrócił uwagę na różnice między płaskim
„stylem heraldycznym” Parlerów a głębokim relie-
fem omawianych zworników, w których widziano do-
tychczas wpływy rzeźby praskiej.
Zastanowienia i ostrożnego traktowania wymaga
natomiast problem hipotetycznego właściciela intere-
sującej nas kamienicy; nie jesteśmy bowiem całko-
wicie przekonani o słuszności tezy łączącej kamienicę
z osobą Jana Melsztyńskiego kasztelana krakowskiego
zm. 1380/81. Za podstawę swego rozumowania przyj-
muje J. Gadomski dokument wystawiony w Krako-
wie dnia 19 kwietnia 1375 r. będący wyrokiem sądu
sztuki, Materiały sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki,
listopad 1970, Warszawa 1970, s. 103—117, a szczególnie 114—
117; — a także nie publikowany jeszcze referat J. GADOM-
SKIEGO, Sale gotyckie w domu przy Rynku Głównym w
Krakowie i ich dekoracja rzeźbiarska, wygłoszony na sym-
pozjum „Sztuka i ideologia XIV w.” zorganizowanym przez
Komitet Nauk o Sztuce PAN w Warszawie w dn. 29—30 li-
stopada 1973 r. Ze względu na wykorzystanie w niniejszej
pracy tych samych źródeł i opracowań, z których korzy-
stał J. Gadomski, przypisy zredukowane są do niezbędnego
minimum.
361
JESZCZE O SALI GOTYCKIEJ W DOMU PRZY RYNKU GŁÓWNYM 17
W KRAKOWIE*
Wśród zabytków polskiej średniowiecznej rzeźby
architektonicznej eksponowane miejsce zajmuje zes-
pół zworników zachowanych w gotyckim wnętrzu ka-
mienicy przy Rynku Głównym 17 w Krakowie. W ka-
mienicy tej, zwanej niekiedy Kamienicą Hetmańską,
znajdują się dwa interesujące pomieszczenia: sala
frontowa, przykryta sklepieniem żebrowym i ozdobio-
na ośmioma zwornikami, i sala w głębi domu, także
sklepiona, posiadająca obecnie cztery zworniki. Na
zwornikach sali frontowej znajdują się, umieszczone
jako klejnoty na hełmach garnczkowych, godła sześciu
ziem (Ziemi Krakowskiej a zarazem herb państwo-
wy, Ziemi Wielkopolskiej, Ziemi Dobrzyńskiej, Ziemi
Ruskiej, Ziemi Sandomierskiej, Ziemi Kujawskiej),
zwornik z klejnotem herbowym w kształcie skrzydła
i zwornik przedstawiający głowę kobiecą w kruzele-
rze. W sali tylnej na trzech zwornikach znajdują się
przedstawienia uznane ogólnie za symboliczne, na
czwartym tarcza herbowa z abstrakcyjnym znakiem.
Sale gotyckie w tzw. Kamienicy Hetmańskiej od
dawna budziły zainteresowanie badaczy, literatura na
ich temat jest pokaźna, nie czujemy się tu jednak w
obowiązku szerszego omówienia i przejdziemy do wy-
ników ostatnich prac J. Gadomskiego. Zagadnienia te
poruszył autor w nie publikowanej jeszcze rozprawie
Rzeźba architektoniczna w Małopolsce 1250—1400 a
ostatnio wydał drukiem kilka artykułów, w których
rozważa ten temat. Poglądy J. Gadomskiego publi-
kowane w dostępnych wydawnictwach są, jak się
wydaje, ogólnie znane i dlatego ograniczę się tu tylko
do krótkiego podsumowania interesujących nas
kwestii1. J. Gadomski łączy -cechy stylowe rzeźby na
zwornikach z późną fazą kazimierzowskiej rzeźby he-
raldycznej i datując je na lata 1370—80 sprzeciwia
się występującym w literaturze poglądom o związ-
* Za pomoc w przygotowaniu niniejszej rozprawki i cen-
ne verba magistri dziękuję Panu prof. dr A. Nadolskiemu.
Panu dr S. K. Kuczyńskiemu dziękuję za wnikliwe i kry-
tyczne uwagi dotyczące w szczególności części „sfragistycz-
nej” artykułu.
1 J. GADOMSKI, Gotyckie sale z rzeźbionymi zwornika-
mi w domu przy Rynku Głównym 17 w Krakowie, „Spra-
wozdania z posiedzeń Komisji Naukowych Oddziału PAN w
Krakowie” styczeń—czerwiec 1968, s. 197—200; — tenże,
Funkcja kościołów fundacji Kazimierza 'Wielkiego w świetle
heraldycznej rzeźby architektoniczr^ej [w:] Funkcja dzieła
kach tych zworników z wpływami warsztatu parle-
rowskiego i praskim „stylem heraldycznym” 2. po-
łowy i końca XIV w. Zwornik z głową kobiecą w
kruzelerze uważa za przedstawienie siostry Kazimie-
rza Elżbiety Łokietkówny, regentki Królestwa po
śmierci Kazimierza, co pozwala mu zawęzić czas pow-
stania zworników na lata 1370—75. Ideowy program
zespołu zworników z kamienicy przy Rynku Głów-
nym 17 wiąże z programem pojawiającym się na
zwornikach kościołów Małopolskich, przy czym zes-
tawienie herbów odzwierciedla według niego fak-
tyczny stan posiadania i zasięg kazimierzowskiego
państwa. Odnośnie przeznaczenia omawianych sal
opowiada się za ich funkcją sądowniczą, a hipotetycz-
nie uznaje omawianą kamienicę za własność Jana
Melsztyńskiego. Jemu też przypisuje inicjatywę fun-
dacji omawianego zespołu rzeźb. Wymienione prace
J. Gadomskiego wniosły wiele nowych stwierdzeń,
pozwalając lepiej poznać interesujący nas problem.
Przekonywająco połączył on wyobrażenie głowy ko-
biecej w kruzelerze z osobą Elżbiety Łokietkówny,
przeciwstawiając się poglądom łączącym je z Jadwi-
gą i latami jej panowania (lub nawet późniejszymi).
Słusznie zwrócił uwagę na różnice między płaskim
„stylem heraldycznym” Parlerów a głębokim relie-
fem omawianych zworników, w których widziano do-
tychczas wpływy rzeźby praskiej.
Zastanowienia i ostrożnego traktowania wymaga
natomiast problem hipotetycznego właściciela intere-
sującej nas kamienicy; nie jesteśmy bowiem całko-
wicie przekonani o słuszności tezy łączącej kamienicę
z osobą Jana Melsztyńskiego kasztelana krakowskiego
zm. 1380/81. Za podstawę swego rozumowania przyj-
muje J. Gadomski dokument wystawiony w Krako-
wie dnia 19 kwietnia 1375 r. będący wyrokiem sądu
sztuki, Materiały sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki,
listopad 1970, Warszawa 1970, s. 103—117, a szczególnie 114—
117; — a także nie publikowany jeszcze referat J. GADOM-
SKIEGO, Sale gotyckie w domu przy Rynku Głównym w
Krakowie i ich dekoracja rzeźbiarska, wygłoszony na sym-
pozjum „Sztuka i ideologia XIV w.” zorganizowanym przez
Komitet Nauk o Sztuce PAN w Warszawie w dn. 29—30 li-
stopada 1973 r. Ze względu na wykorzystanie w niniejszej
pracy tych samych źródeł i opracowań, z których korzy-
stał J. Gadomski, przypisy zredukowane są do niezbędnego
minimum.
361