DOI Heft:
Nr. 4
DOI Artikel:Otto-Michałowska, Maria: Problem proweniencji ołtarza Matki Boskiej Bolesnej w Katedrze na Wawelu
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.48044#0387
MARIA OTTO-MICHAŁOWSKA
PROBLEM PROWENIENCJI OŁTARZA MATKI BOSKIEJ BOLESNEJ
W KATEDRZE NA WAWELU
Przyciągający od dawna uwagę badaczy ołtarz
Matki Boskiej Bolesnej z Wawelu znalazł wreszcie
swego monografistę1. W szerokim studium na temat
ołtarza umknęły jednak uwadze badacza pewne szcze-
góły warte zainteresowania.
W scenie Obrzezania z tegoż ołtarza, na zwisają-
cym brzegu białej tkaniny trzymanej przez Marię
istnieją litery układające się w napis: BRSELE2
(por. il. 1). Napis ten trudny byłby do rozszyfrowa-
nia, gdyby nie istniały pewne analogie pozwalające
zestawić nasz zabytek z innym obiektem znajdują-
cym się na terenie Belgii. Jest to zespół ośmiu tablic
ze scenami z życia Chrystusa i Marii pochodzący
z opactwa w Afflighem w pobliżu Brukseli, przecho-
wywany w Musees Royaux des Beaux-Arts de Bel-
gique3. Według opinii badaczy tablice .stanowią część
ołtarza przedstawiającego niegdyś w wersji otwartej
Siedem Boleści, w wersji zamkniętej — Siedem Ra-
dości Marii4. Jedna z tych tablic, zawierająca scenę
Ofiarowania w świątyni5, wzbudza szczególne zainte-
resowanie. Ogólny układ kompozycyjny nie wykazuje
wprawdzie bliższych związków ze sceną krakowską
(por. il. 1 i 3), istnieją jednak pewne elementy, które
warto zestawić. Należy do nich przede wszystkim
głowa starca dokonującego obrzędu Obrzezania w oł-
tarzu krakowskim, która znajduje analogię w typie
głowy starca Symeona w ołtarzu brukselskim (por.
il. 1 i 2). Ów typ głowy powtarza się ponadto w in-
nych scenach zespołu brukselskiego (por. il. 4 i 5).
Bliskie skojarzenia występują w ujęciu postaci Marii
o głowie pochylonej ukazanej w półprofilu (por. il.
1 i 3). Zbliżone jest ujęcie głowy Dzieciątka (por. il.
1 i 2), zaś profilowe przedstawiona postać męska przy
1 A. LABUDA, Tryptyk Matki Boskiej Bolesnej w kate-
drze na Wawelu, praca magisterska, Poznań 1969 (w druku:
Studia do dziejów Wawelu, t. IV; praca ta została zrefero-
wana na zebraniu naukowym Oddziału Warsz. Stów. Histo-
ryków Sztuki w r. 1972). Autorowi pracy wdzięczna jestem
za udostępnienie mi tekstu.
2 Napis ten do niedawna dobrze widoczny — stwierdzić
to można na zdjęciach sprzed konserwacji — po ostatniej
konserwacji stracił nieco swą czytelność, ulegając być mo-
że zbytniemu przemyciu.
3 Zespół ten reprodukowany jest w całości w nowym
prawej krawędzi sceny krakowskiej znajduje swój
odpowiednik kompozycyjny w postaci kobiecej usy-
tuowanej w podobnym miejscu w scenie brukselskiej.
Dodatkowe skojarzenia budzi brokatowa tkanina-bal-
dachim zawieszona ponad górną grupą sceny, znaj-
dująca się tak w jednym, jak i w drugim zabytku.
Podobnie zawieszoną tkaninę znajdujemy w obrazie
Rogera van der Weyden Święty Łukasz malujący
Madonnę (Boston).
Na brzegu białej tkaniny zwisającej z kamiennej
mensy ołtarzowej w scenie brukselskiej znajduje się
napis: TE BRVESEŁE („w Brukseli”) — inskrypcja
określająca miejsce powstania zabytku.
Jeśli idzie o analogie wśród innych scen obiektu
krakowskiego i brukselskiego, na uwagę zasługuje
zbliżone ujęcie postaci Marii w scenie Bożego Naro-
dzenia (por. il. 6 i 7) oraz motyw postaci przygląda-
jących się rozgrywającym się zdarzeniom zza drew-
nianego parapetu, występujący w scenie Pokłonu
trzech króli ołtarza krakowskiego i scenie Chrystus
wśród uczonych zespołu brukselskiego (por. il. 8 i 9).
Skojarzenia budzi także sposób kształtowania ma-
terii, w obu zabytkach układającej się w sztywne,
metaliczne, bogato pozaginane fałdy (por. il. 10 i 11).
Także koloryt obu obiektów wykazuje duże zbież-
ności. Tu i tam opiera się on na zestawieniu ciem-
nych zgaszonych barw zimnych — ciemnej zieleni
i szafiru z cynobrem i winną czerwienią, na tle któ-
rych wybija się często stosowana barwa rozbielonego
kraplaku. Rzadko występuje żółć, często natomiast
biel. I w jednym i w drugim wypadku chętnie też
odtwarza się bogate tkaniny brokatowe.
wydaniu dzieła M. J. FRIEDLANDER, Early Netherlandish
Painting, t. IV, Hugo Van der Goes, Leyden, Brussels 1969,
tabl. 72—73.
4 A. J. WAUTERS, Catalogue historiąue et descriptif des
tableaux anciens du Musee de Bruxelles, Bruxelleh 1906,
S. 215 nn.; — FIERENS-GEVAERT, La peinture au musćes
anciens de Bruxelles, Bruxelles 1923, s. 24 nn; — A. VAN
ROY, Kunstschatten uit Oud-Affligem. De «Meester van
Affligem*, „Brabantse Folklore” 1962, nr 155, s. 226 nn.
5 W dotychczasowych badaniach scena ta określana jest
— chyba błędnie — jako Obrzezanie.
373
PROBLEM PROWENIENCJI OŁTARZA MATKI BOSKIEJ BOLESNEJ
W KATEDRZE NA WAWELU
Przyciągający od dawna uwagę badaczy ołtarz
Matki Boskiej Bolesnej z Wawelu znalazł wreszcie
swego monografistę1. W szerokim studium na temat
ołtarza umknęły jednak uwadze badacza pewne szcze-
góły warte zainteresowania.
W scenie Obrzezania z tegoż ołtarza, na zwisają-
cym brzegu białej tkaniny trzymanej przez Marię
istnieją litery układające się w napis: BRSELE2
(por. il. 1). Napis ten trudny byłby do rozszyfrowa-
nia, gdyby nie istniały pewne analogie pozwalające
zestawić nasz zabytek z innym obiektem znajdują-
cym się na terenie Belgii. Jest to zespół ośmiu tablic
ze scenami z życia Chrystusa i Marii pochodzący
z opactwa w Afflighem w pobliżu Brukseli, przecho-
wywany w Musees Royaux des Beaux-Arts de Bel-
gique3. Według opinii badaczy tablice .stanowią część
ołtarza przedstawiającego niegdyś w wersji otwartej
Siedem Boleści, w wersji zamkniętej — Siedem Ra-
dości Marii4. Jedna z tych tablic, zawierająca scenę
Ofiarowania w świątyni5, wzbudza szczególne zainte-
resowanie. Ogólny układ kompozycyjny nie wykazuje
wprawdzie bliższych związków ze sceną krakowską
(por. il. 1 i 3), istnieją jednak pewne elementy, które
warto zestawić. Należy do nich przede wszystkim
głowa starca dokonującego obrzędu Obrzezania w oł-
tarzu krakowskim, która znajduje analogię w typie
głowy starca Symeona w ołtarzu brukselskim (por.
il. 1 i 2). Ów typ głowy powtarza się ponadto w in-
nych scenach zespołu brukselskiego (por. il. 4 i 5).
Bliskie skojarzenia występują w ujęciu postaci Marii
o głowie pochylonej ukazanej w półprofilu (por. il.
1 i 3). Zbliżone jest ujęcie głowy Dzieciątka (por. il.
1 i 2), zaś profilowe przedstawiona postać męska przy
1 A. LABUDA, Tryptyk Matki Boskiej Bolesnej w kate-
drze na Wawelu, praca magisterska, Poznań 1969 (w druku:
Studia do dziejów Wawelu, t. IV; praca ta została zrefero-
wana na zebraniu naukowym Oddziału Warsz. Stów. Histo-
ryków Sztuki w r. 1972). Autorowi pracy wdzięczna jestem
za udostępnienie mi tekstu.
2 Napis ten do niedawna dobrze widoczny — stwierdzić
to można na zdjęciach sprzed konserwacji — po ostatniej
konserwacji stracił nieco swą czytelność, ulegając być mo-
że zbytniemu przemyciu.
3 Zespół ten reprodukowany jest w całości w nowym
prawej krawędzi sceny krakowskiej znajduje swój
odpowiednik kompozycyjny w postaci kobiecej usy-
tuowanej w podobnym miejscu w scenie brukselskiej.
Dodatkowe skojarzenia budzi brokatowa tkanina-bal-
dachim zawieszona ponad górną grupą sceny, znaj-
dująca się tak w jednym, jak i w drugim zabytku.
Podobnie zawieszoną tkaninę znajdujemy w obrazie
Rogera van der Weyden Święty Łukasz malujący
Madonnę (Boston).
Na brzegu białej tkaniny zwisającej z kamiennej
mensy ołtarzowej w scenie brukselskiej znajduje się
napis: TE BRVESEŁE („w Brukseli”) — inskrypcja
określająca miejsce powstania zabytku.
Jeśli idzie o analogie wśród innych scen obiektu
krakowskiego i brukselskiego, na uwagę zasługuje
zbliżone ujęcie postaci Marii w scenie Bożego Naro-
dzenia (por. il. 6 i 7) oraz motyw postaci przygląda-
jących się rozgrywającym się zdarzeniom zza drew-
nianego parapetu, występujący w scenie Pokłonu
trzech króli ołtarza krakowskiego i scenie Chrystus
wśród uczonych zespołu brukselskiego (por. il. 8 i 9).
Skojarzenia budzi także sposób kształtowania ma-
terii, w obu zabytkach układającej się w sztywne,
metaliczne, bogato pozaginane fałdy (por. il. 10 i 11).
Także koloryt obu obiektów wykazuje duże zbież-
ności. Tu i tam opiera się on na zestawieniu ciem-
nych zgaszonych barw zimnych — ciemnej zieleni
i szafiru z cynobrem i winną czerwienią, na tle któ-
rych wybija się często stosowana barwa rozbielonego
kraplaku. Rzadko występuje żółć, często natomiast
biel. I w jednym i w drugim wypadku chętnie też
odtwarza się bogate tkaniny brokatowe.
wydaniu dzieła M. J. FRIEDLANDER, Early Netherlandish
Painting, t. IV, Hugo Van der Goes, Leyden, Brussels 1969,
tabl. 72—73.
4 A. J. WAUTERS, Catalogue historiąue et descriptif des
tableaux anciens du Musee de Bruxelles, Bruxelleh 1906,
S. 215 nn.; — FIERENS-GEVAERT, La peinture au musćes
anciens de Bruxelles, Bruxelles 1923, s. 24 nn; — A. VAN
ROY, Kunstschatten uit Oud-Affligem. De «Meester van
Affligem*, „Brabantse Folklore” 1962, nr 155, s. 226 nn.
5 W dotychczasowych badaniach scena ta określana jest
— chyba błędnie — jako Obrzezanie.
373