DOI Heft:
Nr. 2
DOI Artikel:Kronika stowarzyszenia historyków sztuki
DOI Artikel:Samek, Jan: Leopold Lenkart, aurifaber cracoviensis (ok. 1700-1776): (ze związków polsko-austriackich w dziedzinie złotnictwa)
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.48044#0217
KRONIKA STOWARZYSZENIA HISTORYKÓW SZTUKI
JAN SAMEK
LEOPOLD LENKART, AURIFABER CRACOVIENSIS (OK. 1700—1776) (ZE ZWIĄZKÓW
POLSKO-AUSTRIACKICH W DZIEDZINIE ZŁOTNICTWA)
(Streszczenie referatu wygłoszonego
na zebraniu naukowym Oddziału Krakowskiego SHS
w
dniu
11 maja 1973 r.)
Wśród zabytków zdeponowanych
w Muzeum Historycznym Miasta
Krakowa przez dawne Bractwo
Kurkowe, obok wybitnych dzieł
sztuki jak srebrny kur, wyróżnia
się laska marszałkowska, pocho-
dząca z XVIII w. (ił. 1). Wykonana
z drewna pomalowanego na czarno,
ośmioboczna, lekko zwężająca się
ku dołowi, o długości 175 cm, naj-
większa średnica w części górnej
wynosi 4,2 cm, najmniejsza w dol-
nej 2,9 cm. Czerń płaszczyzn przed-
miotu rozjaśniają cztery srebrne,
pozłacane okucia utworzone z
motywów stylizowanych liści
wzmocnionych profilowanymi lis-
twami. Na górnym okuciu laski
umieszczono napis: LEOPOLD LEN-
KART AURIFABER DEDIT ANNO
1738, nadto litery I.W. M. RP. i
datę 1752.
Jako walory artystyczne laski
wymienić można niezwykle smukłe
proporcje i szlachetną grę kolorów
(czerń ze złotem).
Przypomnieć tutaj należy, że
istniały rozmaite rodzaje tego in-
sygnium. Przykładowo, w zbiorach
Muzeum Narodowego w Krakowie
i Muzeum Historycznego. M. Kra-
kowa znajdują się laski: burmi-
strzowska (sądowa), wójtowskie oraz
cechowe (kramarzy, rusznikarzy i
włóczków). Laski marszałkowskie
były oznakami urzędu marszałka,
godności znanej' na Zachodzie Eu-
ropy od VIII w., która pojawiła
się w Polsce w XIII w., zaś do
znaczenia doszła w XV i XVI w.
Istnieli u nas marszałkowie: Wielki
Koronny, który pełnił wysoki urząd
— pierwszego ministra; ministrami
byli także Marszałkowie Wielki Li-
tewski oraz ich zastępcy Marszałko-
wie Nadworni. Ponadto istnieli Mar-
szałek Dworu (od XVIII w.), Mar-
szałek Królowej, Królewicza, Dwo-
ru Prymasa, ponadto Sejmu, Trybu-
nałów, dworów magnackich, ce-
chów i bractw.
Insygnium marszałków — laski
marszałkowskie — zachowały się
w Polsce w różnych zbiorach, w
Krakowie (w Muzeum Narodowym,
Muzeum Historycznym Uniwersy-
tetu Jagiellońskiego), w Warszawie
(w Muzeum Narodowym) oraz w
4 *
II. 1. Górna część laski marszał-
kowskiej Bractwa Kurkowego,
przed r. 1738, w zbiorach Muz.
Hist. M. Krakowa. (Fot. W. Gu-
muła)
prywatnym posiadaniu. Cennym
materiałem porównawczym są
również realia przedstawiane na
pochodzących z XVI—XIX w.
portretach marszałków.
Porównując je konstatujemy,
że aczkolwiek laska Lenkarta jest
znacznie skromniejsza od innych
insygniów, zbliża się jednak do
nich — widocznie starano się na-
śladować laski Marszałków Wiel-
kich. Jest to zrozumiałe, służyć bo-
wiem miała pierwszemu urzędni-
kowi Króla Kurkowego.
Należy tutaj wyjaśnić, że Mar-
szałkiem w Bractwie Kurkowym
bywał przedostatni strzelec — ten,
który oddał strzał przed zwycięzcą.
Według niewidocznego dziś na lasce
fragmentu napisu takim marszał-
kiem był w r. 1738 Leopold Lenkart
(wiadomość opublikowana w r. 1847
przez Józefa Łepkowskiego).
W oparciu o literaturę przed-
miotu i archiwalia odtworzyć moż-
na życiorys złotnika.
Leopold Lenkart pochodził z
Wiednia, gdzie zapewne wyuczył
się rzemiosła. Przyjęty został do
cechu krakowskiego dnia 26 wrześ-
nia 1717 r. (jako sztukę mistrzow-
ską wykonał między innymi pier-
ścień i pieczęć). Wraz z żoną Kla-
rą dzierżawił kamienicę cechową
przy ulicy Brackiej. W 1732 r.
został w cechu starszym dożywot-
nim. W 1745 r. miał spór z księ-
dzem Sałackim, kanonikiem prze-
myskim, z okazji wykonania srebr-
nych lamp przed ołtarz — mauzo-
leum Sw. Jana Kantego w koście-
le Sw. Anny w Krakowie. Ucznia-
mi złotnika byli: Ignacy Jeziorski
wyzwolony w 1725 r., Łukasz Ja-
kubowski wyzwolony w 1732 r.,
Jan Krems z Gegendorfu przyjęty
na naukę w 1743 r. oraz Choiydrych
z Frydlandu wyzwolony w 1743 r.
Syna Lenkarta, Wawrzyńca, wyz-
wolił 23 maja 1768 r. złotnik kra-
kowski Józef Czech, natomiast Ma-
teusz, zapewne młodszy syn, przy-
jęty został na naukę w kunszcie
złotniczym dnia 9 grudnia 1762 r.
Mistrz Leopold zmarł w 1776 r.
Może więcej niż przytoczone
dane mówią o złotniku zachowane
dzieła, które sygnował literami LL
w prostokącie o ściętych narożni-
kach. Są to: relikwiarz św. Mał-
gorzaty Alacoęue w klasztorze
Wizytek (il. 2) oraz ostensoriwm
Krzyża Sw. (il. 6) w kościele Mariac-
kim w Krakowie.
207
JAN SAMEK
LEOPOLD LENKART, AURIFABER CRACOVIENSIS (OK. 1700—1776) (ZE ZWIĄZKÓW
POLSKO-AUSTRIACKICH W DZIEDZINIE ZŁOTNICTWA)
(Streszczenie referatu wygłoszonego
na zebraniu naukowym Oddziału Krakowskiego SHS
w
dniu
11 maja 1973 r.)
Wśród zabytków zdeponowanych
w Muzeum Historycznym Miasta
Krakowa przez dawne Bractwo
Kurkowe, obok wybitnych dzieł
sztuki jak srebrny kur, wyróżnia
się laska marszałkowska, pocho-
dząca z XVIII w. (ił. 1). Wykonana
z drewna pomalowanego na czarno,
ośmioboczna, lekko zwężająca się
ku dołowi, o długości 175 cm, naj-
większa średnica w części górnej
wynosi 4,2 cm, najmniejsza w dol-
nej 2,9 cm. Czerń płaszczyzn przed-
miotu rozjaśniają cztery srebrne,
pozłacane okucia utworzone z
motywów stylizowanych liści
wzmocnionych profilowanymi lis-
twami. Na górnym okuciu laski
umieszczono napis: LEOPOLD LEN-
KART AURIFABER DEDIT ANNO
1738, nadto litery I.W. M. RP. i
datę 1752.
Jako walory artystyczne laski
wymienić można niezwykle smukłe
proporcje i szlachetną grę kolorów
(czerń ze złotem).
Przypomnieć tutaj należy, że
istniały rozmaite rodzaje tego in-
sygnium. Przykładowo, w zbiorach
Muzeum Narodowego w Krakowie
i Muzeum Historycznego. M. Kra-
kowa znajdują się laski: burmi-
strzowska (sądowa), wójtowskie oraz
cechowe (kramarzy, rusznikarzy i
włóczków). Laski marszałkowskie
były oznakami urzędu marszałka,
godności znanej' na Zachodzie Eu-
ropy od VIII w., która pojawiła
się w Polsce w XIII w., zaś do
znaczenia doszła w XV i XVI w.
Istnieli u nas marszałkowie: Wielki
Koronny, który pełnił wysoki urząd
— pierwszego ministra; ministrami
byli także Marszałkowie Wielki Li-
tewski oraz ich zastępcy Marszałko-
wie Nadworni. Ponadto istnieli Mar-
szałek Dworu (od XVIII w.), Mar-
szałek Królowej, Królewicza, Dwo-
ru Prymasa, ponadto Sejmu, Trybu-
nałów, dworów magnackich, ce-
chów i bractw.
Insygnium marszałków — laski
marszałkowskie — zachowały się
w Polsce w różnych zbiorach, w
Krakowie (w Muzeum Narodowym,
Muzeum Historycznym Uniwersy-
tetu Jagiellońskiego), w Warszawie
(w Muzeum Narodowym) oraz w
4 *
II. 1. Górna część laski marszał-
kowskiej Bractwa Kurkowego,
przed r. 1738, w zbiorach Muz.
Hist. M. Krakowa. (Fot. W. Gu-
muła)
prywatnym posiadaniu. Cennym
materiałem porównawczym są
również realia przedstawiane na
pochodzących z XVI—XIX w.
portretach marszałków.
Porównując je konstatujemy,
że aczkolwiek laska Lenkarta jest
znacznie skromniejsza od innych
insygniów, zbliża się jednak do
nich — widocznie starano się na-
śladować laski Marszałków Wiel-
kich. Jest to zrozumiałe, służyć bo-
wiem miała pierwszemu urzędni-
kowi Króla Kurkowego.
Należy tutaj wyjaśnić, że Mar-
szałkiem w Bractwie Kurkowym
bywał przedostatni strzelec — ten,
który oddał strzał przed zwycięzcą.
Według niewidocznego dziś na lasce
fragmentu napisu takim marszał-
kiem był w r. 1738 Leopold Lenkart
(wiadomość opublikowana w r. 1847
przez Józefa Łepkowskiego).
W oparciu o literaturę przed-
miotu i archiwalia odtworzyć moż-
na życiorys złotnika.
Leopold Lenkart pochodził z
Wiednia, gdzie zapewne wyuczył
się rzemiosła. Przyjęty został do
cechu krakowskiego dnia 26 wrześ-
nia 1717 r. (jako sztukę mistrzow-
ską wykonał między innymi pier-
ścień i pieczęć). Wraz z żoną Kla-
rą dzierżawił kamienicę cechową
przy ulicy Brackiej. W 1732 r.
został w cechu starszym dożywot-
nim. W 1745 r. miał spór z księ-
dzem Sałackim, kanonikiem prze-
myskim, z okazji wykonania srebr-
nych lamp przed ołtarz — mauzo-
leum Sw. Jana Kantego w koście-
le Sw. Anny w Krakowie. Ucznia-
mi złotnika byli: Ignacy Jeziorski
wyzwolony w 1725 r., Łukasz Ja-
kubowski wyzwolony w 1732 r.,
Jan Krems z Gegendorfu przyjęty
na naukę w 1743 r. oraz Choiydrych
z Frydlandu wyzwolony w 1743 r.
Syna Lenkarta, Wawrzyńca, wyz-
wolił 23 maja 1768 r. złotnik kra-
kowski Józef Czech, natomiast Ma-
teusz, zapewne młodszy syn, przy-
jęty został na naukę w kunszcie
złotniczym dnia 9 grudnia 1762 r.
Mistrz Leopold zmarł w 1776 r.
Może więcej niż przytoczone
dane mówią o złotniku zachowane
dzieła, które sygnował literami LL
w prostokącie o ściętych narożni-
kach. Są to: relikwiarz św. Mał-
gorzaty Alacoęue w klasztorze
Wizytek (il. 2) oraz ostensoriwm
Krzyża Sw. (il. 6) w kościele Mariac-
kim w Krakowie.
207